معرفی کتاب | حامد عبدالهی
مقام معظم رهبری در مقام حکمرانی و هدایت جامعه اسلامی، گاهی نظریاتی را در قالب شعار، بیانیه یا سخنرانی ارائه می‌کنند که بسط و شرح کامل آن برای عموم مردم، نیازمند مطالعه و شرح فرهیختگانی است که مجال و فرصت بیشتری دارند.
کتاب «طرح راهبردی انقلاب اسلامی» در واقع کتابتِ گفتاری است در همین راستا از حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا فلاح شیروانی که به صورت کتاب درآمده است.
صاحب سخن در پیشگفتار این کتاب که به تعبیری دیگر، «درآمدی بر تبیین فرآیند پنج مرحله‌ای انقلاب اسلامی» است، این مراحل را به مراحل تربیت در عرفان عملی تشبیه کرده است.
او خود تصریح دارد که: «سال‌ها است رهبر معظم انقلاب، یک طرح مفهومی مهم تحت عنوان مراحل تحقق اهداف انقلاب اسلامی مطرح فرموده‌اند که در آن خودِ انقلاب اسلامی را عنصری ثابت و روح‌بخش و هویت‌ساز شمرده، هدف این فرایند چند مرحله‌ای را برساختن تمدن باشکوه و نوین اسلامی و گام‌های آن را، انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی برشمرده‌اند».
همین پنج گام است که استخوان‌بندی این کتاب را شکل داده و به نظر می‌رسد با هدف تبیین جامع و منسجم ایده رهبر انقلاب، تدوین شده است. برای این تبیین نیز در مقدمه کتاب، 24 نکته و پرسش کلیدی مطرح شده و اذعان دارد که جلد نخست تنها به سه مرحله اول خواهد پرداخت و دو مرحله دیگر در کتاب بعدی بحث خواهد شد. چیزی که چندان از جلد و عنوان آن بر‌نمی‌آید جز این که در بالای طرح جلد، نوشته که جلد اول است. در مجموع، دوپاره شدن یک بحث فرایندی، آن هم بدون چاپ دوم، خوشایند نیست؛ یا باید همه بحث در یک مجلد می‌بود یا هر دو جلد با هم منتشر می‌شد. شاید صبر برای اتمام کار بهتر از عجله برای انتشار ناقص می‌بود.
باری! به تصریح مقدمه، متأسفانه بی‌توجهی نخبگان و مردم، به این ایده و نقشه راه، حرکت انقلاب را با مشکلاتی مواجه کرده است.
اما در مقدمه علمی کتاب، تلاش شده ابتدا به لایه‌های نظری انقلاب، پرداخته شود. اندیشه توحیدی، اجتماعی و راهبردی. در بخش دیگر هم به این مطلب توجه شده که این فرایندِ پنج‌گامی چطور به دست آمده. یعنی می‌خواهد نشان بدهد که رهبر انقلاب از کجا به چنین سیری رسیده‌اند. در پاسخ هم حرف‌هایی از غربی‌ها و عرب‌ها مطرح شده و نگاه شهید مطهری و علامه مطهری آورده شده است. همچنین از علاقه آیت الله خامنه‌ای به ترجمه کتاب‌های سید قطب. در ادامه مقدمه به شبهه یا پرسش نسبت ظهور و تمدن اسلامی توجه شده.
فصل بعدی توضیح مراحل پنجگانه است که در آغاز، نمودارهایی با استناد به سخنان مقام معظم رهبری، آن را به تصویر کشیده است. پس از آن مرحله اول که انقلاب اسلامی است در حدود دو سه صفحه، توضیح داده شده و سپس وارد شرح مرحله دوم شده که بیشتر حجم کتاب به آن اختصاص دارد. بخش آخر کتاب هم به شرح مرحله سوم واگذار شده و مراحل چهارم و پنجم نیز همان‌گونه که گفته شد به جلد بعدی سپرده شده است.
درباره مرحله نظام اسلامی، مفصلاً قانون اساسی، از ابعاد گوناگون بررسی شده و نیز مسئله ولایت فقیه و حکمرانی آن، معرکه بحث گردیده است. در این بخش آمده است: «از لحاظ کلام شیعی، مبنای مشروعیت حکومت اسلامی، اذن و خواست الهی و نه خواست و انتخاب مردم. اما شریعت اسلامی اجازه نمی‌دهد که چیزی را به مردم تحمیل کنیم. باید تلاش کنیم نسخه درست را به مردم برسانیم و این مسئله با زمینه‌سازی برای انتخاب آگاهانه آن‌ها میسر می‌شود. در این صورت اگر مردم موافق چیزی نبودند، آن چیز مشروعیت نخواهد داشت. این مشروعیت خاصی است که به مشروعیت اول و اصلی اضافه می‌شود».
یکی از اشکالات ظاهری و صفحه‌آرایی کتاب در این بخش، پاورقی‌‌های طولانی و پرحجم است که به راحتی می‌توانست به عنوان متن‌های پیوستی در آخر کتاب بیاید و در پاورقی تنها اسناد داده شود.
همچنین در بخش پایانی کتاب، ذیل عنوان نسبت دولت با مردم و مردم‌سالاری، می‌خوانیم: دو عامل در اوایل انقلاب موجب پررنگ شدن دولت و شکل نگرفتن مردم‌سالاری حداکثری شد: یکی نگاه‌های چپ و غلبه جریان طرف‌دار دولتی شدن و دوم، نا آمادگی مردم برای قبول مردم‌سالاری حداکثری. مردم در اوایل انقلاب آمادگی مردم‌سالاری پیشرفته (حداکثر) را نداشتند. اگر کار را به مردم می‌سپردیم، ممکن بود به هرج و مرج کشیده شود؛ بنابراین باید کار دست دولت باقی می‌ماند تا با برنامه‌ریزی درست، کم‌کم کار دست مردم بیفتد. همین مقدار از مردم‌سالاری که در قانون اساسی آمده ... نشان می‌دهد سوگیری کلی قانون‌نویس به سمت واگذاری اداره به مردم بوده است.
نیز پس از آن‌که نکاتی درباره دولت‌سازی در قالب جمع‌بندی مطرح شده، عوامل توقف در این مرحله نیز از نظر دورنمانده و فقر اندیشه انقلابی و نگاه‌های توحیدی در توده مردم و نخبگان، بی‌خبری از نظر حاکمیت نوین حضرت امام و وجود علوم انسانی غربی، عنوان آن عوامل برشمرده شده است.
در سطور نهایی کتاب هم تصریح شده که برای تحقق دولت اسلامی باید در سوی مردم، قیام عمومی برای ساختن کشور به وجود آید و در سوی نخبگان، قیام برای رهبری مردم. همچنین جریان روحانیت در این مرحله باید هدایت دینی و سیاسی و نیز حضور و راهنمایی خدمت را به عهده بگیرد.
طرح جلد این اثر با آن که از یک خطاطی زیبا بهره برده اما در مجموع راضی کننده نیست و امید است با چاپ جلد دوم یا الحاق آن به جلد نخست در چاپ‌های بعدی به ایده و زیبایی جذاب‌تری برسد. چنان‌که از نظر نگارشی و توزیع محتوا نیز بهتر است سامان یابد و در فرایند تبدیل گفتار به نوشتار، برخی بخش‌ها شرح بیشتری بیابند و از نکته‌گویی‌های کوتاه که خود ممکن است منشأ ابهام باشد بپرهیزد. به دیگر سخن، شرح و تبیین مراحل پنجگانه انقلاب اسلامی، به مقال و مجال بیشتری نیازدارد.
کتاب «طرح راهبردی انقلاب اسلامی؛ درآمدی بر تبیین فرآیند پنج مرحله‌ای انقلاب اسلامی» به گفتار محمدرضا فلاح شیروانی (متولد 1349) و یاری مرحوم سید مصطفی مدرس مصلی (درگذشته 1401)، و نگارش حسین عبدالهی (متولد 1365) در 184 صفحه به سال 1400 و به همت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام در قم به چاپ رسیده است.