به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیهالسلام)، نشست نقد و بررسی کتاب «مجلسیات» تألیف حمیده تابعی، پژوهشگر حوزه زنان و خانواده، با حضور جمعی از اساتید و پژوهشگران حوزه و دانشگاه برگزار شد.
در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام حامد عبداللهی، دبیر علمی نشست، به معرفی رویکرد جدید پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیهالسلام) در دوره مدیریت جدید پرداخت. وی با اشاره به سابقه این پژوهشکده در اوایل انقلاب، اظهار داشت: «در دوره جدید تلاش بر این شده که از تجربیات تبلیغی مبلغان محترم، چه در داخل و چه در خارج از کشور، استفاده شود و حتی اگر مبلغان غیر اسلامی هم داریم، جایی اگر تجربه‌ای داشتند، ترجمه و استفاده شود.»
حجت‌الاسلام عبداللهی هدف از این رویکرد را تولید علم از دل تجربیات تبلیغی عنوان کرد و افزود: «بعد از ثبت و ضبط تجربیات تبلیغی، ما بتوانیم به یک سری مبانی برسیم، به یک سری اصولی برسیم و اینها را تبدیل به دانش کنیم.»
وی با تأکید بر اهمیت حفظ و انتقال تجربیات مبلغان در طول چند دهه انقلاب اسلامی، خاطرنشان کرد: «مبادا این خروجی‌ها به فراموشی سپرده شود یا صرفاً در قالب یک خاطره در گوشه‌ای ترد شده باشد. بلکه باید به صورت حرفه‌ای تجربه‌نگاری شود و این تجربه‌نگاری‌ها به محتوای پژوهشی، مبانی دانشی تبدیل و در اختیار همگان قرار گیرد.»
دبیر علمی نشست با اشاره به ایجاد واحد نشر مستقل در پژوهشکده، ابراز امیدواری کرد که این واحد بتواند در مدت کوتاه فعالیت خود، کتاب‌های تجربه‌نگاری را به زیور طبع آراسته و در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد.
در این نشست، افزون بر حمیده تابعی نویسنده اثر، حجت‌الاسلام علی مخدوم مدیر کل حوزه ریاست دفتر تبلیغات اسلامی، دکتر طاهره همیز، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان، حجت‌الاسلام عباس حیدری‌پور قائم مقام پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیهالسلام) از ناقدان حضور داشتند. دکتر علیرضا مؤمن مدیر کارگروه تجربه‌نگاری فرهنگی پژوهشکده نیز از حاضران در این نشست بود.
کتاب «مجلسیات»؛ راهنمایی کاربردی برای تبلیغ در جلسات خانگی زنان
در این نشست، نویسنده کتاب، با اشاره به دغدغه اصلی خود در تدوین این اثر، گفت: «با توجه به نقش بی‌بدیل بانوان در تحولات فرهنگی و اجتماعی، بر آن شدیم تا با ارائه راهنمایی کاربردی، به تقویت و ارتقای سطح تبلیغ در جلسات خانگی زنان بپردازیم. این جلسات، به عنوان یکی از نهادهای سنتی و در عین حال پویا، ظرفیت بالایی برای انتقال معارف دینی و تأثیرگذاری بر جامعه دارند.»
تابعی با تأکید بر رویکرد تجربه‌نگاری در تدوین کتاب، اظهار داشت: «این اثر، حاصل مصاحبه‌های عمیق و طولانی با 14 نفر از مدیران تبلیغی و مبلغان برتر است که تجربیات ارزشمند خود را در اختیار ما قرار دادند. علاوه بر این، از منابع علمی و تخصصی، به ویژه در حوزه ارتباطات، نیز بهره بردیم تا محتوای کتاب، هم از نظر عملی و هم از نظر علمی، غنی و قابل استناد باشد.»
وی در ادامه به معرفی ساختار و محتوای کتاب پرداخت و گفت: «کتاب مجلسیات در پنج بخش کلیات، ویژگی‌های مبلغ، مخاطب‌شناسی، برگزاری جلسات و نوآوری تدوین شده است. در بخش کلیات، به مباحثی مانند روش پژوهش و مفاهیم کلیدی پرداخته‌ایم. در بخش ویژگی‌های مبلغ، به تفصیل، ویژگی‌های اخلاقی، رفتاری، مهارتی، دانشی و ظاهری یک مبلغ موفق در جلسات خانگی را برشمردیم. در بخش مخاطب‌شناسی، به اهمیت شناخت مخاطب و ارائه راهکارهای مؤثر برای ارتباط با گروه‌های مختلف مخاطبان پرداختیم. در بخش برگزاری جلسات، به مباحثی مانند برنامه‌ریزی، محتوا، تدارکات و مدیریت جلسات اشاره کردیم. و در نهایت، در بخش نوآوری، به اهمیت استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی و ارائه ایده‌های خلاقانه برای جذب و تثبیت مخاطبان پرداختیم.»
تابعی با اشاره به استفاده از ابزارهای کاربردی در کتاب، خاطرنشان کرد: «در این اثر، از ابزارهایی مانند کارت‌های هشدار، تجربه میدانی، گوهر خرد و ابزارهای مفید تبلیغی استفاده کردیم تا مخاطبان بتوانند به راحتی از مطالب کتاب استفاده کنند.»
وی در پایان سخنان خود به تأثیرگذاری کتاب «مجلسیات» در جامعه تبلیغی اشاره کرد و گفت: «خوشبختانه، این کتاب مورد استقبال مبلغان و فعالان جلسات خانگی قرار گرفته است. همچنین، طرحی بر اساس این کتاب برای طراحی پلتفرم مجلسیات به عنوان اولین سکوی تخصصی و جامع جلسات و روضه‌های خانگی ارائه شده است که امیدواریم با همکاری اساتید و متخصصان، بتوانیم این طرح را به مرحله اجرا برسانیم.»
تأکید بر نیازسنجی و مسئله‌محوری در تبلیغ
در ادامه نشست نقد و بررسی کتاب «مجلسیات»، حجت‌الاسلام والمسلمین علی مخدوم، مدیر کل حوزه ریاست دفتر تبلیغات اسلامی، به عنوان ناقد اول اثر، به بیان نکات و دیدگاه‌های خود پرداخت.
حجت‌الاسلام مخدوم در ابتدا، ضمن تشکر از پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیهالسلام) و کارگروه تجربه‌نگاری فرهنگی برای انتخاب موضوع و برگزاری این نشست، به نوآورانه بودن و ارزش بالای کتاب «مجلسیات» اشاره کرد و گفت: «این کتاب، علاوه بر نوآورانه بودن، به دلیل پیگیری محققانه نویسنده و نگاه دقیق و موشکافانه به موضوع، اثری بسیار با ارزش و قابل توجه است.»
وی با اشاره به تدوین خوب کتاب، دسته‌بندی منطقی اطلاعات و استفاده از ابزارهای کاربردی، افزود: «این کتاب، با مقدمه‌ای گویا و قابل فهم، مخاطب را همراهی می‌کند و دسته‌بندی‌ها و طبقه‌بندی‌های اطلاعات به خوبی صورت گرفته است. همچنین، افزودن منابع کاربردی و استفاده از ابزارهایی مانند هشدارها، تجربیات میدانی و گوهر خرد، به جذابیت و کاربردی بودن کتاب افزوده است.»
ناقد اول اثر، در ادامه به بیان نکته‌ای انتقادی در خصوص بحث مخاطب‌شناسی در کتاب پرداخت و گفت: «یکی از اتفاقاتی که در جامعه ما زیاد دیده می‌شود، دسته‌بندی مخاطبان بر اساس تیپ‌های شخصیتی و ویژگی‌های ظاهری است. این نوع دسته‌بندی، اگرچه می‌تواند مفید باشد، اما نباید ما را از توجه به نیازها و مسائل واقعی مخاطبان غافل کند.»
وی با تأکید بر اهمیت نیازسنجی و مسئله‌محوری در تبلیغ، افزود: «لازم است که ما دو وجه دیگر را به شناخت مخاطب اضافه کنیم: یکی وجه نیاز مخاطب و دیگری وجه مسائل مخاطب. چه نیازهای ذاتی مخاطب، چه نیازهای عرضی مخاطب، چه نیازهایی که مربوط به زمانه ما است و چه نیازهایی که مربوط به فطرت انسانی انسان است، باید مورد توجه قرار گیرد.»
مخدوم با اشاره به اینکه مخاطبان، حتی با وجود شباهت‌های ظاهری، ممکن است نیازها و مسائل متفاوتی داشته باشند، خاطرنشان کرد: «ما چالش‌های زیادی در حوزه تبلیغ در جنبه گوینده و شنونده داریم. ولو گاهی عنوان ظاهری یکسان دارند اما محتوا و فهم یکسانی را ندارند. از این جهت ما به شدت نیازمند این هستیم که مسئله مخاطب را بازشناسی کنیم. بسیاری اوقات این هم اصلا وجود ندارد یعنی ما یک قشر متدین و یا ما حتی والدین و در این موضوع بحث ما ما مبلغان گاهی اوقات مسئله‌مان با مسئله مخاطب متفاوت است.»
وی با تأکید بر اینکه کتاب «مجلسیات» در این زمینه اشکالی ندارد، افزود: «کتاب نمی‌تواند در لحظه و با تغییر افراد متغیر و متفاوت باشد. اما جا داشت در کتاب و یا در پیوست آن ما دو ضلع دیگر در حوزه شناخت مخاطب را در نظر بگیریم و آن مسائل و نیازها تابع افراد است.»
مسئول پیشین مرکز ملی پاسخگویی به مسائل دینی در پایان سخنان خود، به ضرورت تدوین آثار جزئی‌تر و مسئله‌محورتر برای مخاطبان متنوع جلسات خانگی اشاره کرد و گفت: «با توجه به نیازها و مسائل مختلف مخاطبان، لازم است که بسته‌های محتوایی و آموزشی متنوعی برای آنها تدوین شود. همچنین، دستگاه‌های تبلیغی ما باید به سمت مسئله‌شناسی و مسئله‌محوری حرکت کنند.»
وی با تأکید بر اهمیت الگوهای آموزشی روشی و مهارتی برای مبلغان، از تلاش‌های نویسنده کتاب قدردانی کرد.
تأکید بر نقش مادران در تربیت نسل مقاوم فرهنگی
در ادامه نشست نقد و بررسی کتاب «مجلسیات» تألیف حمیده تابعی، دکتر طاهره همیز، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان، به عنوان ناقد دوم اثر، دیدگاه‌ها و نکات خود را در خصوص اهمیت این اثر و نقش مادران در تربیت نسل آینده بیان کرد.
خانم همیز در ابتدای سخنان خود، به نقش مهم حمیده تابعی در تدوین این اثر ارزشمند اشاره کرد و گفت: «واقعاً افتخار می‌کنم به خانم تابعی که در سن جوانی‌شان توانستند کار عمیق جریان‌سازی را ارائه دهند. احتمالاً لطف خدا شامل حالشان شد که یک جریانی را برای تهذیب جامعه‌مان به میدان بیاورند.»
وی با تأکید بر اهمیت نقش مادران در تربیت نسل آینده، اظهار داشت: «ما اولین کارمان باید پرورش مادران باشد. مادر بهترین تربیت‌کننده بچه‌هاست و باید دقیقاً مادرها را توانمند کنیم. پیاژه، روانشناس سوئیسی، می‌گوید 85 درصد صفات فرزندان به مادرانشان می‌رسد. بنابراین ما می‌توانیم مادر را محور تربیت قرار دهیم. همان‌طور که حضرت امام خمینی (ره) فرمودند، قرآن انسان‌ساز است و زن انسان‌ساز و مقام معظم رهبری نیز تأکید دارند که تربیت، وظیفه‌ی مادران است. باید مادران را توانمند کنیم تا نسل آینده را به درستی هدایت کنند.»
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان در ادامه به ضرورت تولید محتوای علمی و به‌روز برای مبلغات اشاره کرد و گفت: «در فصل نوآوری این کتاب، لازم بود به موضوعی مهم اشاره شود: تولید محتوای دائمی برای مبلغات. چالش‌های دینی هر سال به‌روز می‌شوند و نیازمند پادزهر علمی و فکری هستیم. پیشنهاد می‌شود که گروهی در حوزه شکل بگیرد تا دست مبلغات را پر کند و آنها را توانمندتر سازد.»
وی افزود: «تولید محتوای مناسب باید به ارتقای توانمندی مبلغات کمک کند تا بتوانند به شبهات موجود پاسخ دهند و مطالب را به خانه‌ها بیاورند. ما باید به مادرها یاد بدهیم که قرآن را در زندگی‌هایشان بگنجانند.»
خانم همیز همچنین به اهمیت تحلیل صحیح مسائل اجتماعی اشاره کرد و گفت: «مقام معظم رهبری می‌فرمایند که تحلیل غلط، استنتاج غلط می‌آورد. اگر ما بخواهیم بچه‌های ما بی‌نماز و بی‌حجاب نشوند، باید به این نکته توجه کنیم که مادران را قدرتمند کنیم. آنها می‌توانند فرزندان مقاوم فرهنگی تربیت کنند.»
وی از فرزندان محافظ نماز، فرزندان مدافع اسلام و فرزندان کفرستیز به عنوان سه ویژگی که باید در مجالس مذهبی و محتوای آموزشی مبلغات گنجانده شود، نام برد و با تأکید بر اهمیت تربیت نسل کفرستیز، خاطرنشان کرد: «امام خمینی (ره) در زمان ساخت مصلی تهران، به اهمیت ساختن بینش کفرستیزی مسلمانان اشاره کردند. ما باید به آموزش‌های مجلسیاتی توجه کنیم تا مسلمانان کفرستیز تربیت شوند.»
در پایان، این استاد دانشگاه به طراحی جلد کتاب اشاره کرد و گفت: «محتوای کتاب را به شدت تحسین می‌کنم، اما طراحی جلد آن باید به درد زنان بخورد. ما نباید منبرهایمان فقط عزا باشد، بلکه باید جشن‌ها و تولدها را نیز مورد توجه قرار دهیم.»
تأکید بر ظرافت‌های اجرایی و پژوهشی در نقد کتاب «مجلسیات»
در بخش پایانی نشست نقد و بررسی کتاب «مجلسیات»، حجت‌الاسلام عباس حیدری‌پور، قائم مقام پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیهالسلام)، به عنوان ناقد سوم اثر، نکات و دیدگاه‌های خود را درباره این کتاب مطرح کرد.
حجت‌الاسلام حیدری‌پور در ابتدای سخنان خود، ضمن تقدیر از تلاش‌های خانم تابعی در تدوین این اثر ارزشمند، ابراز امیدواری کرد که دامنه زحمات و اشراف این کتاب در قالب پژوهش‌های مکمل و سکوهای گفتگوی مرتبط گسترش یابد. او تأکید کرد که این کتاب باید به عنوان یک منبع معتبر در حوزه مطالعات اجتماعی و فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد و پژوهشگران و فعالان اجتماعی بتوانند از آن بهره‌برداری کنند.
وی با اشاره به جنبه‌های ویرایشی کتاب، اظهار داشت: «به لحاظ ویرایشی، کار خوبی از آب درآمده و حتماً نشان می‌دهد که قلم خانم تابعی بسیار خوب بوده که افزوده‌های کوچکی داشته و در عمل متن خوبی را شاهد هستیم. تنها دو یا سه نکته ظریف در اعوجاج ویرایشی وجود دارد که امیدوارم در چاپ‌های بعدی این موارد برطرف شود.»
ناقد سوم اثر، با تأکید بر اهمیت افزودن تجربیات قاطع در متن کتاب، گفت: «در متن کتاب، اجماع و پختگی در برخی موضوعات مشاهده می‌شود. به عنوان مثال، زمان‌بندی ذکر جلسات خانگی بانوان متغیر است و این موضوع می‌تواند مفید باشد. اگر این اطلاعات به صورت واضح در کتاب گنجانده شود، می‌تواند به درک بهتر مخاطبان کمک کند و تجربیات قاطع را در پرورش فضا گم نکند.»
حیدری‌پور در ادامه به بررسی بحث نوآوری اجتماعی در کتاب پرداخت و گفت: «در این زمینه، ما ادبیات مفاهیم و تجارب قوی و واضحی نداریم. این مسئله به وضوح در فهرست‌ها و عناوین قبلی کتاب مشهود است. به نظر می‌رسد کتاب به میزان کافی به نیازهای اجتماعی و تجارب مرتبط توجه نکرده است. همچنین، در کتاب به مخاطب و تعداد آن توجه شده است، اما باید تأکید کرد که تعداد مخاطب نباید به عنوان یک دغدغه اصلی مطرح شود. مهم‌تر از آن، تأکید بر استمرار جلسات خانگی است که باید در هر حالتی حفظ شود.»
وی همچنین به ضرورت توجه به دامنه خدمات و کارویژه‌های هیئت خانگی اشاره کرد و افزود: «بحث دامنه خدمات هیئت و کارویژه‌های متنوع در کتاب مطرح شده است، اما این تنوع باید به صورت منظم و طبقه‌بندی شده ارائه شود. در صفحه 109، نکته‌ای درباره لغو جلسه اشاره شده که نیاز به دقت بیشتری دارد. به نظر می‌رسد این نکات باید به عنوان راهنما و راهکارهای عملی برای خوانندگان ارائه شوند تا بتوانند از آنها به خوبی استفاده کنند.»
حجت‌الاسلام حیدری‌پور با تأکید بر اهمیت تناسب مطالب با واقعیت‌های فرهنگی و اجتماعی، افزود: «مثالی که در صفحه 45 درباره سادگی در تبلیغ آمده، نشان‌دهنده این است که مبلغ باید تناسب با محیط و جغرافیای فرهنگی داشته باشد. باید دقت کرد که سادگی در تبلیغ نباید به معنای نادیده گرفتن عمق و محتوای پیام باشد.»
وی ضمن تأکید بر اهمیت تنوع زیست‌بومی در مصاحبه‌ها، از تلاش‌های پژوهشگر و دست‌اندرکاران تدوین کتاب «مجلسیات» قدردانی و خاطرنشان کرد که افزایش دامنه مصاحبه‌ها با کنشگران دیگر هیئت خانگی می‌تواند به غنای تجربیات کتاب کمک کند و این نکته باید در آینده مد نظر قرار گیرد.
در پایان نشست نقد و بررسی کتاب «مجلسیات»، خانم حمیده تابعی، نویسنده اثر، به نقدها و پیشنهادات مطرح شده توسط ناقدان پاسخ داد و دیدگاه‌های خود را بیان کرد.
وی با پذیرش نقدها در خصوص نیازسنجی مخاطبان، به اهمیت این مسئله اشاره کرد و افزود: «بله، باید به نیازسنجی بیشتر بپردازیم و نمودارها و اطلاعات دقیق‌تری را در این زمینه ارائه دهیم. هدف ما این است که به طور کامل به شناخت مخاطب بپردازیم.»
نویسنده اثر همچنین به پیشنهادات درباره ارائه محتوای بیشتر در قالب کانال یا ساختارهای دیگر اشاره کرد و گفت: «ساختار فعلی ممکن است ظرفیت ارائه محتوا را نداشته باشد، اما همچنان سعی داریم مطالب را به گونه‌ای ارائه دهیم که برای خوانندگان قابل فهم باشد.»