به گزارش پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام)، در این مراسم، کتاب «ابزارهای فرهنگی» که به بررسی اهمیت استفاده از ابزارهای کمک‌آموزشی در فعالیت‌های تبلیغی و تربیتی می‌پردازد، مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
این اثر در دو فصل «نیاز به وسایل کمک‌آموزشی در تبلیغ کودک و نوجوان» و «معرفی تجربیات موفق» تدوین شده است. در فصل نخست، مراحل شکل‌گیری ابزارهای کمک‌آموزشی از ایده تا اجرا تشریح شده و در فصل دوم، نمونه‌هایی چون قصه‌گویی، بازی و سرگرمی، پرده‌خوانی، کارت‌بازی و پوسترهای فرهنگی ارائه گردیده است. در مجموع، این کتاب تلاش دارد با مستندسازی تجارب میدانی، به ارتقای کیفیت تبلیغ دینی کمک کند.
در آغاز نشست، حجت‌الاسلام حامد عبداللهی، دبیر علمی برنامه، به تبیین روند تحولات پژوهشکده در سال‌های اخیر پرداخت.
وی با اشاره به سیر تغییر رویکردها از تولید منابع مکتوب به سوی مستندسازی تجارب میدانی، «تجربه‌نگاری فرهنگی» را نقطه‌عطفی در فعالیت‌های پژوهشکده دانست و افزود: در دوره جدید، با حضور حجت‌الاسلام موسوی، توجه به تجربه‌نگاری فرهنگی به‌عنوان یک رویکرد نوین آغاز شد؛ چراکه تجربیات میدانی مبلغان باید ثبت، ترسیم و در ادامه به دانش تبدیل شوند. در همین راستا، انتشارات پژوهشکده نیز فعال شد تا نشر این آثار با محوریت علمی و فرهنگی دنبال شود.
حجت‌الاسلام عبداللهی خاطرنشان کرد: نفس برگزاری این نشست‌ها، خود نشان‌دهنده اهمیت موضوع کتاب است. در تلاشیم با این جلسات، هم از زحمات نویسندگان حمایت کنیم و هم نقدهای سازنده را برای ارتقاء آثار در دستور کار قرار دهیم.
در ادامه، ساختار نشست به‌گونه‌ای تنظیم شده بود که آقای خیری در ده دقیقه ابتدایی به معرفی کلی کتاب پرداخت، سپس حجت‌الاسلام ابطحی که خود از فعالان حوزه تولید ابزارهای فرهنگی است، در سخنانی کوتاه فعالیت‌های خویش را شرح داد. در بخش پایانی، آقای ربانی به نقد تفصیلی کتاب پرداخت و در جمع‌بندی نیز زمان کوتاهی به پرسش و پاسخ اختصاص یافت.
معرفی کتاب «ابزارهای کمک‌آموزشی با رویکرد دینی برای کودکان و نوجوانان»
آقای محمود خیری، نویسنده و پژوهشگر حوزه تکنولوژی آموزشی، در نشست نقد کتاب جدید خود با عنوان «ابزارهای کمک‌آموزشی با رویکرد دینی برای کودکان و نوجوانان» به تبیین اهداف و روند تهیه این اثر پرداخت.
وی در ابتدای سخنان خود با اشاره به تجربه بیش از دو دهه فعالیت در حوزه ابزارهای کمک‌آموزشی فرهنگی و دینی، بیان داشت: از حدود ۲۵ تا ۳۰ سال پیش که با مفهوم تکنولوژی آموزشی آشنا شدم، همواره دغدغه تولید وسایل کمک‌آموزشی با گرایش دینی را داشتم؛ ابزارهایی که بتوانند پاسخ‌گوی نیازهای روز جامعه و متناسب با گروه‌های سنی کودک و نوجوان باشند.
خیری با بیان اینکه نخستین تلاش‌های خود را حدود ۲۲ سال پیش در دفتر تبلیغات اسلامی آغاز کرده، افزود: در آن زمان مجموعه‌ای از ابزارهای آموزشی و فرهنگی را، هرچند بدون رویکرد دینی، معرفی کردیم. اما با گذشت زمان و افزایش تجربیات، ضرورت تولید ابزارهایی با رویکرد دینی برای کودکان و نوجوانان بیش از پیش احساس شد.
وی از شکل‌گیری ایده تدوین این کتاب در همین راستا خبر داد و تأکید کرد: هدف از این اثر، شناسایی، معرفی و حفظ ابزارهای مؤثر در آموزش مفاهیم دینی است؛ چراکه بسیاری از این ابزارها به دلیل وابستگی به شخص طراح، با کناره‌گیری او از بین رفته‌اند. ما نیازمند آرشیو، بانک اطلاعاتی یا مجموعه‌ای منظم هستیم که این ابزارها را گردآوری، ثبت و مستندسازی کند.
کتاب «ابزارهای فرهنگی»؛ گامی در جهت تحول آموزش دینی کودکان
نویسنده کتاب «ابزارهای فرهنگی» در ادامه، ضمن معرفی ساختار و بخش‌های مختلف کتاب، به دسته‌بندی ابزارهای ارائه‌شده پرداخت. وی با اذعان به دشواری دسته‌بندی دقیق این ابزارها، به تفکیک چند محور اصلی اشاره کرد:
بازی و سرگرمی: از جمله کاردستی‌هایی مانند «شتر و عرق» برای آموزش قضاوت‌های حضرت علی(ع)، گلبرگ‌های عترت، هدبندهای آموزشی، و ابزارهایی مانند «اتوبوس آداب سفر» و «اسب کاردستی».
پرده‌خوانی و نقالی دینی: شامل روایت قصه‌های قرآنی و مباحث مهدویت توسط گروه‌های خلاق از جمله فعالان شهر اصفهان.
صحنه‌نما: کارهای برجسته استاد قدوسی از تبریز که بیش از ۳۰ سال در این زمینه فعالیت داشته‌اند.
کارت‌های آموزشی: مانند کارت‌های تصویری سوره‌های قرآن، احکام، حقوق والدین، قلعه نماز، و کارت‌های دو به دو.
پوسترها: از جمله پوسترهای تفسیر کوتاه قرآن، تاریخ پیامبر(ص) ویژه حوزه‌های علمیه خواهران، پوستر مهدویت، و اینفوگرافی‌های بین‌المللی.
وی افزود: در بخشی از کتاب نیز ابزارهای مربوط به قصه‌گویی دینی برای کودکان معرفی شده‌اند که توسط خانواده‌ها و تولیدکنندگان مستقل ساخته شده‌اند؛ مانند جعبه‌های قصه، عروسک‌های روایت‌گر، و پرده‌های قصه‌گویی.
آقای خیری با تأکید بر اینکه این اثر تنها گام ابتدایی در مسیر بلندمدت تولید ابزارهای آموزشی دینی است، خاطرنشان کرد: انتظار داریم این کتاب مقدمه‌ای برای تأسیس نشریه‌ای تخصصی در زمینه تکنولوژی آموزشی با گرایش دینی باشد؛ نشریه‌ای که در آن مربیان، مبلغان و طراحان، آثار خود را معرفی و از تجربه‌های یکدیگر بهره‌مند شوند.
نویسنده اثر ابراز امیدواری کرد که نهادهای متولی امور فرهنگی، از جمله حوزه‌های علمیه، دفتر تبلیغات و سازمان تبلیغات اسلامی، با ایجاد بانک اطلاعاتی و آرشیوی از ابزارهای کمک‌آموزشی دینی، زمینه پایداری و گسترش این حرکت را فراهم سازند.
ضرورت استفاده از تکنولوژی آموزشی
در ادامه حجت‌الاسلام ابطحی به بیان تجربیات عملی خود در زمینه تولید و به‌کارگیری وسایل کمک‌آموزشی پرداخت و به نکات مهمی در خصوص ضرورت و اهمیت استفاده از این ابزارها در تبلیغ دینی اشاره کرد.
وی با اشاره به خلأ موجود در زمینه تولید و معرفی ابزارهای کمک‌آموزشی با گرایش دینی، به اهمیت فعالیت در این زمینه تأکید کرد و با بیان اینکه شرکت صنایع آموزشی در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی به تولید ابزارهای کمک‌آموزشی برای آموزش و پرورش و وزارت علوم می‌پرداخته، اظهار داشت که متأسفانه این شرکت در زمینه تولید ابزارهای کمک‌آموزشی با گرایش دینی فعالیت چندانی نداشته است.
این فعال حوزه تولید ابزارهای فرهنگی در ادامه به معرفی برخی از ابزارهای کمک‌آموزشی تولید شده توسط خود پرداخت که شامل موارد زیر است:
کارت‌های گلبرگ‌های عترت: این کارت‌ها به معرفی اجمالی اهل بیت (علیهم‌السلام) و زندگی آنها می‌پردازند و با استقبال خوبی از سوی طلاب و مبلغان مواجه شده است.
کارت‌های حقوق والدین: این کارت‌ها به معرفی حقوق والدین از دیدگاه اسلام می‌پردازند و با استفاده از داستان‌های جذاب، مفاهیم را به کودکان و نوجوانان منتقل می‌کنند.
کارت‌های قضاوت‌های حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام): این کارت‌ها به معرفی قضاوت‌های حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌پردازند و با استفاده از تصاویر و داستان‌های جذاب، مفاهیم را به مخاطبان منتقل می‌کنند.
وی همچنین به مشکلات موجود در زمینه تولید و بازاریابی این ابزارها اشاره کرد و خواستار حمایت حوزه علمیه و مراکز تبلیغی از تولیدکنندگان این ابزارها شد.
حجت‌الاسلام ابطحی در پایان سخنان خود، خواستار ایجاد کارگاه‌های آموزشی در زمینه تولید و به‌کارگیری ابزارهای کمک‌آموزشی با گرایش دینی شد تا طلاب و مبلغان بتوانند با این ابزارها آشنا شوند و از آنها در فعالیت‌های تبلیغی خود استفاده کنند.
نقد دکتر محسن ربانی بر کتاب «ابزارهای فرهنگی»: ضرورت کیفیت و پژوهش در تبلیغ دینی
در ادامه این نشست، دکتر محسن ربانی به نقد و بررسی کتاب «ابزارهای فرهنگی» پرداخت و نکات مهمی را در خصوص نقاط قوت و ضعف این اثر مطرح کرد.
وی در ابتدای سخنان خود، به اهمیت تجربه‌نگاری در حوزه تبلیغ، به ویژه تبلیغ برای کودکان و نوجوانان، اشاره کرد و از تلاش‌های پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام) در این زمینه قدردانی کرد.
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به سابقه همکاری خود با محمود خیری، نویسنده کتاب، بر ضرورت ثبت و مستندسازی تجربیات مبلغان تأکید کرد و این کار را اقدامی ارزشمند و ضروری دانست.
وی در ادامه، به نقد محتوای کتاب پرداخت و ضمن تأیید عنوان «تجربه‌نگاری» برای این اثر، به برخی از کاستی‌های آن اشاره کرد. وی البته معتقد بود که برخی از تجربیات مطرح شده در کتاب، فاقد ویژگی‌های لازم برای یک تجربه‌نگاری کامل هستند و در برخی موارد، به سؤالات اساسی مطرح شده در این حوزه پاسخ داده نشده است.
دکتر ربانی همچنین به زبان ساده و محاوره‌ای کتاب اشاره کرد و ضمن تأیید تناسب آن با فضای کلی اثر، معتقد بود که در برخی از بخش‌ها، می‌توانست از منابع و مستندات دقیق‌تری استفاده شود. وی همچنین به عدم پرسشگری فعال و تحلیل محتوای تجربیات مطرح شده در کتاب اشاره کرد و این موضوع را یکی از نقاط ضعف اثر دانست.
دکتر ربانی در ادامه سخنان خود، به نقد ابزارهای کمک‌آموزشی معرفی شده در کتاب پرداخت و معتقد بود که بسیاری از این ابزارها، مبلغ‌محور هستند و در صورت عدم حضور مبلغ، کارایی لازم را نخواهند داشت. وی همچنین به گرافیک نامناسب برخی از این ابزارها و محتوای دم‌دستی و نقطه‌زن آنها اشاره کرد و خواستار توجه بیشتر به نیاز مخاطب و ارائه محتوای منسجم و هدفمند شد.
پیشنهادات دکتر علیرضا مؤمن در ترویج ابزارهای کمک‌آموزشی در تبلیغ دینی
دکتر علیرضا مؤمن، مدیر کارگروه تجربه‌نگاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام)، در این نشست تخصصی به بیان اهمیت ترویج و گسترش استفاده از ابزارهای کمک‌آموزشی در تبلیغ دینی، به ویژه در حوزه کودکان و نوجوانان، پرداخت و پیشنهادات مهمی را در این زمینه مطرح کرد.
وی با تأکید بر نقش رسانه، به ویژه صدا و سیما، در فرهنگ‌سازی و معرفی این ابزارها، خواستار تولید و پخش برنامه‌های تلویزیونی با محوریت این ابزارها شد و گفت که این کار، علاوه بر معرفی ابزارها، به رونق اقتصادی تولیدکنندگان آنها نیز کمک خواهد کرد.
این استاد حوزه و دانشگاه همچنین بر ضرورت همکاری با شرکت صنایع آموزشی در زمینه تولید انبوه این ابزارها تأکید کرد و پیشنهاد داد که کارگروه تجربه‌نگاری فرهنگی، به عنوان حلقه واسط بین تولیدکنندگان و رسانه، فعالیت کند. وی معتقد بود که با همکاری این سه نهاد، می‌توان چرخه‌ای کامل از تولید محتوا تا ارائه محصول نهایی را ایجاد کرد.
پاسخ محمود خیری به نقدهای دکتر ربانی: تأکید بر جذابیت ابزارهای قصه‌گویی
محمود خیری، نویسنده کتاب «ابزارهای فرهنگی»، در پاسخ به نقدهای دکتر محسن ربانی، استاد حوزه و دانشگاه، به نکات مهمی اشاره کرد و به برخی از ابهامات مطرح شده پاسخ داد.
وی در ابتدا، از تحلیل دقیق و جامع دکتر ربانی قدردانی کرد و سپس به توضیحاتی در خصوص بخش قصه‌گویی کتاب پرداخت. وی با اشاره به ساخت غارهای نمادین برای روایت قصه‌های دینی، بر جذابیت و کارآمدی این ابزارها تأکید کرد.
وی توضیح داد که در این بخش، به‌ویژه با ساخت غارهای نمادین مانند غار ثور و غار حرا، سعی شده است جذابیت و کارآمدی ابزارهای کمک‌آموزشی به نمایش گذاشته شود. او بیان کرد که این ابزارها در نمایشگاه‌ها بازخورد بسیار خوبی داشته‌اند.
آقای خیری در ادامه، به برخی از نقدهای دکتر ربانی در خصوص محتوای کتاب پاسخ داد و اظهار داشت که هدف اصلی از نگارش این کتاب، معرفی ابزارها و تولیدکنندگان آنها بوده است و نه تحلیل و نقد محتوای آنها. وی همچنین به مشکلات موجود در زمینه جمع‌آوری اطلاعات و مصاحبه با تولیدکنندگان گمنام این ابزارها اشاره کرد و اظهار داشت که با وجود این مشکلات، تلاش کرده است تا حد امکان، اطلاعات جامعی را در اختیار مخاطبان قرار دهد.
نویسنده کتاب «ابزارهای فرهنگی» در ادامه، به نقد دکتر ربانی در خصوص زبان ساده و محاوره‌ای کتاب پاسخ داد و اظهار داشت که با توجه به مخاطبان کتاب، که عمدتاً مبلغان و مربیان هستند، استفاده از زبان ساده و قابل فهم، ضروری بوده است.
آقای خیری در پایان سخنان خود، به پیشنهادات دکتر علیرضا مؤمن، مدیر کارگروه تجربه‌نگاری فرهنگی، در خصوص ترویج و گسترش استفاده از ابزارهای کمک‌آموزشی در تبلیغ دینی اشاره کرد و بر ضرورت همکاری حوزه علمیه و مراکز تبلیغی در این زمینه تأکید کرد.
وی خواستار ایجاد مراکزی برای تولید و توزیع این ابزارها و همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی برای مبلغان و مربیان شد و تصریح کرد: حوزه باید بخش کودک و نوجوان را به رسمیت بشناسد و به توسعه تکنولوژی و اسباب بازی‌های آموزشی توجه کند.
مراسم نقد و بررسی کتاب «ابزارهای فرهنگی» فرصتی ارزشمند برای تبادل نظر و گفت‌وگو درباره این اثر فراهم کرد. صوت این جلسه به صورت رسانه‌ای در کانال رسمی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام) منتشر خواهد شد تا علاقه‌مندان بیشتری بتوانند از آن بهره‌مند شوند.
نشانی کانال