به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع)، نشست جریان حلقههای میانی؛ پیشران حکمرانی مردمی در حالی یکشنبه 2 خردادماه 1401 در ساختمان کوثر نهاد ریاست جمهوری برگزار شد که محمدصادق خیاطیان رئیس مرکز بررسیهای استراتژیک هدف از برگزاری این جلسه و مجموعه نشستهای این مرکز در حوزه حلقههای میانی را تبیین دقیق، صورتبندی علمی و دستیابی به الگوی مناسب و راهکارهای قابل اجرا در این زمینه عنوان کرد و گفت که براساس توصیههای مقام معظم رهبری، بهرهگیری از ظرفیتهای مردمی برای پیشبرد کشور را یک راهبرد اساسی میدانیم.
افزون بر رئیس مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری، محمدرضا حسنی آهنگر رئیس دانشگاه امام حسین (ع)، محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، حجتالاسلام عباس کعبی عضو مجلس خبرگان رهبری و حجت الاسلام والمسلمین محمد قمی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی نیز در این مراسم به بیان دیدگاه خود درباره موضوع نشست پرداختند و ماحصل این سخنان تبیین راهکارها و راهبردهای اجرایی تحقق نقش حلقههای میانی در مردمیسازی حکمرانی به شمار میرود.
در ابتدای این مراسم آقای خیاطیان به بیان فلسفه ورود مرکز بررسیهای استراتژیک به موضوع «حلقههای میانی» پرداخت و گفت: امروز سومین سالروز توصیه مقام معظم رهبری برای ایجاد حلقههای میانی و بهرهگیری از این حلقهها برای به فعلیت رساندن ظرفیتهای مردمی به خصوص جوانان است و از آنجا که دولت خود را مجری رهنمودها و منویات رهبر معظم انقلاب میداند، مرکز بررسیهای استراتژیک بنا بر وظایف ذاتی خود، به ایفای نقش در حوزه حلقههای میانی وارد شده و به دنبال دستیابی به راهبردهای اجرایی در این زمینه است.
رئیس مرکز بررسیهای استراتژیک یکی از وظایف این مرکز را تعیین راهبرد و تبدیل راهبردها به دستورالعملهای اجرایی در سطح وزارتخانههای مختلف دانست و گفت: در حوزههای مختلف از جمله در موضوع حلقههای میانی تلاش کردهایم با مشارکت صاحبنظران و متخصصان، ایدهها و نظرات نخبگانی را به راهبرد و راهبردهای حاصله را به یک برنامه عملیاتی قابل اجرا تبدیل کنیم.
حلقههای میانی از جلوههای مردمیسازی در بخشهای مختلف
وی در ادامه «عدالت و جمهوریت» را گفتمان اصلی دولت و مفهوم مردم را هسته مرکزی این گفتمان دانست و تصریح کرد: ما معتقدیم هر جا مردم پا به صحنه گذاشتند و از ظرفیت آنها استفاده شد، کشور توانسته از مشکلات عبور کند؛ مشی رئیس جمهور و هیات دولت در اداره کشور و تدبیر امور بر اساس مشارکت مردم استوار شده است.
این استاد دانشگاه ظرفیت موجود در میان مردم را حائز اهمیت خواند و گفت: با تبیین دقیق و عالمانه مسائل و مشکلات کشور، ظرفیت عظیم مردمی میتواند با واسطهگری حلقههای میانی فعال شود و به این ترتیب زمینه غلبه بر چالشها و ابرچالشهای مزمن کشور به دست مردم فراهم آید.
وی با بیان اینکه اعتقاد به مشارکت مردم در حکمرانی در دولت سیزدهم، نه یک شعار که یک گفتمان مبنایی است، تاکید کرد: هدف بعدی مرکز بررسیهای استراتژیک، امتداد گفتمان عدالت و جمهوریت در ساحتهای مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... و تبیین معانی و دلالتهای آن است.
خیاطیان با طرح این سوال که «مردمی بودن یا عدالت محوری در حوزههای مختلف به چه معناست؟»، افزود: آنچه همگی باید برای تحقق آن تلاش کنیم، پایدارسازی گفتمان دولت و تسهیل مشارکت مردم در نظام اداره کشور است. مهمترین کارکرد حلقههای میانی هم نقش واسطی است که میتوانند برای ارتباط هر چه بهتر و موثرتر دولت با ظرفیتهای نهفته در میان مردم ایفا کنند.
رئیس مرکز بررسیهای استراتژیک در ادامه به دیگر وظیفه مرکز بررسیهای استراتژیک یعنی توسعه شبکه نخبگانی کشور اشاره کرد و گفت: ایجاد جریان حلقههای میانی و معماری ارتباط ساختارمند و موثر با این حلقهها از این منظر نیز برای مرکز بررسیهای استراتژیک اهمیت دارد. شبکه نخبگانی از دید ما تمامی صاحبنظران و صاحبان اندیشه و ایده را شامل میشود. ما معتقدیم حلقههای میانی طبقهای از نخبگان اجتماعی هستند که به واسطه توانمندی بالا و سرمایه اجتماعی که از آن برخوردارند، میتوانند بخشی از پازل حله مسئله در کشور باشند.
تشریح سه لایه کارکردهای حلقههای میانی
وی با بیان اینکه مرکز بررسیهای استراتژیک موضوع حلقههای میانی را در سه لایه پیگیری میکند و با اشاره به حیطه گفتمانی به عنوان لایه اول، گفت: در این لایه به تبیین و تشریح مبانی حلقههای میانی و دست یافتن به یک ادبیات مشترک نیاز داریم. اولین کارکرد این نشستهای تخصصی دستیابی به همین ادبیات است. با این کارکرد خواهیم توانست به فهم مشترک از موضوع دست پیدا کنیم و این فهم مشترک در گامهای بعدی بسیار به ما کمک میکند.
ورود به حیطه الگوسازی، به گفته رئیس مرکز بررسیهای استراتژیک دومین سطح از کنشگری این مرکز در حیطه حلقههای میانی است. دکتر خیاطیان در این زمینه خاطرنشان کرد: اگرچه عمیقا اعتقاد داریم که موضوع حلقههای میانی باید به معنای واقعی کلمه مردمی بماند و با خلاقیتها و نوآوریهای مردمی جلو برود، اما نباید فراموش کرد که این کار نیاز به ادبیاتسازی، گفتمانسازی و نهایتا الگوسازی دارد تا چگونگی ایفای نقش حلقههای میانی در حکمرانی کشور به خوبی مشخص شود.
وی «اجراییسازی» را سومین لایه از هدفگذاریها در حوزه حلقههای میانی دانست و تصریح کرد: در این لایه مهم است که ضمن احصای نظام مسائل کشور، ظرفیتهای مردمی را نیز در عمل شناسایی و ارتباطی منطقی بین این دو ایجاد کنیم.
رئیس مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری، با بیان اینکه حلقههای میانی جلوه نوینی از حکمرانی مردمی در گام دوم انقلاب اسلامی هستند، گفت: امیدواریم با توسعه مبانی نظری و اندیشهای جریانهای میانی، زمینهسازی هرچه بیشتر برای استفاده از ظرفیت عظیم مردمی در کشور فراهم شود.
خیاطیان در پایان با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه حلقههای میانی نقش توانمند کردن ظرفیتهای مردمی را برعهده دارند، بر تحقق ارتباط مردم با دولت از طریق حلقههای میانی تاکید کرد و گفت: باید با توانمند کردن مردم به کمک حلقههای میانی، زمینه حضور هر چه بهتر آنها در حل نظام مسائل کشور را فراهم کرد. مرکز بررسیهای استراتژیک هم از رهگذر برگزاری چنین جلسات و نشستهایی با صاحبنظران، به دنبال آن است تا زمینه حضور هرچه بیشتر مردم را در حوزههای مختلف حکمرانی فراهم آورد.
بیانیه گام دوم انقلاب نیازمند الگوی گفتمانی و نقشه راه اجرایی
در ادامه این نشست، دکتر محمدرضا حسنی آهنگر، رئیس دانشگاه جامع امام حسین (ع) به تبیین نقش نهاد علم در تحقق حکمرانی مردمی و بیان پیشنهادات خود در زمینه توسعه حلقههای میانی و در ادامه تشریح فعالیتهای دانشگاه امام حسین (ع) در این زمینه پرداخت.
وی با بیان اینکه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی نسخه جهانی شدن انقلاب اسلامی است و ما از آن در دانشگاه جامع امام حسین (ع) به عنوان بالاترین سند بعد از سند قانون اساسی یاد میکنیم، این سند را نیازمند یک الگوی گفتمانی و نقشه راه اجرایی دانست و گفت که شرط تحقق آن یک حرکت ملی و تقسیم کار ملی بین همه نهادهای کشور است.
رئیس دانشگاه جامع امام حسین (ع) در ادامه با بررسی ساختار تقابل نظام سلطه و موانع اجرایی شدن بیانیه گام دوم انقلاب در چهار سطح سیاستگذاری، راهبردی، پیاده نظام و راهبردهای امریکا درون کشور هدف، لازمه حرکت قطار پیشرفت انقلاب اسلامی به سمت تمدن اسلامی را ساخت تاریخ جدید، ایجاد تمدن نوین، تربیت انسانهای تراز انقلاب اسلامی، تدوین نظامات انقلابی، تولید فکر، علم و فناوری دانست.
حکمرانی مردمی و جریان حلقههای میانی دارای مبنای دینی و فقهی روشن
آیتالله عباس کعبی، عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری از دیگر سخنرانهای این مراسم بود که به صورت تماس برخط به بیان دیدگاه خود درباره بحث حکمرانی مردمی و جریانهای حلقههای میانی پرداخت و افزون بر اینکه آن را دارای مبنای دینی و فقهی روشن دانست، بر تبیین دقیق معیارها، ضوابط و ملاکهای حضور مردم در صحنه برای جلوگیری از انحراف در موضوع حلقههای میانی تاکید کرد.
وی در ادامه با اشاره به تفاوت بنیادی دموکراسی لیبرال و مردمسالاری اسلامی گفت: تفاوت بنیادی دموکراسی لیبرال و مردمسالاری اسلامی این است که در دموکراسی لیبرال مردم از حکمرانی حذف میشوند و میتوانند دولت در سایه را تشکیل دهند، اما در مردم سالاری اسلامی، مردم سازمان یافته و منسجم در همه ابعاد حکمرانی به دولت کمک میکنند.
عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه پیوند امت و امامت در حل مسائل حکمرانی با هم در ارتباط است، اظهار داشت: توصیه به حق و صبر و امر به معروف و نهی از منکر در معنای عام و گسترده آن در اهتمام به امور مسلمین، فریضه همگانی و واجب هستند.
آیت الله کعبی یادآور شد: یکی از واجبات سیاسی و اجتماعی بنیادین بر هر مسلمان، مشارکت عمومی در ساخت جامعه، به عنوان نقش سازنده در این خصوص است و هر مسلمان و شهروند دولت اسلامی مجموعهای از تکالیف مهم اجتماعی و سیاسی را بر عهده دارد.
وی تاکید کرد: شرکت در نماز جماعت، جمعه و برگزاری مناسبات مختلف دینی و پرداخت خمس و زکات به نظم و امنیت و انجام جهاد همگانی و تحکیم بنیاد خانواده و رعایت کرامت انسانی منجر می شود. این پیوند و انسجام همه جانبه باید در حل نظام مسائل دولت اسلامی مورد توجه قرار گیرد.
استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: حل مسائل در معیشت، سلامت، جمعیت، حجاب و عفاف، فساد مجازی و امنیت باید از طریق شناسایی تشکلهای مردم نهاد و بسیج کردن مردم و استفاده از ظرفیتهای آنها مورد توجه قرار گیرد.
تشکیل شورای اندیشهورز ملی برای ساماندهی حلقههای میانی
عضو مجلس خبرگان رهبری با تاکید بر اینکه مردم ستون مدیریت جامعه اسلامی هستند و مدیریت یک نظام بدون حضور فعال مردم در حل مسائل ناقص میماند، اظهار داشت: پیوند امت و امامت در سایه ساماندهی مردم در حضور فعال در نظام مدیریتی ممکن است و لازم است این کار در قالب مشورت و اندیشهورزی تحقق یابد و شورای اندیشهورز ملی برای ساماندهی حلقههای میانی تشکیل شود.
وی از ولایت به عنوان شاخصه عدالت و نظم بخشی به مطالبات ملی و مردمی نام برد و با بیان اینکه تمرین، گفتمانسازی و جریانسازی ملی پیشنیاز تحقق حلقههای میانی است، تصریح کرد: معیارها، ضوابط و ملاکهای حضور مردم در صحنه باید به گونهای باشد که منجر به تشکیل جریانهای انحرافی به عنوان مطالبهگری و عدالتخواهی نشود. سیاستهای کلی نظام نیز افزون بر اینکه باید به خط مشی عمومی و قانون در سطح اجرایی تبدیل شود، لازم است به فرهنگ عمومی جامعه نیز تبدیل شود.
نگاههای غلط رایج درباره حلقههای میانی
حجتالاسلام والمسلمین محمد قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی نیز در این نشست از نگاههای غلط رایج درباره حلقههای میانی سخن گفت و با بیان اینکه یکی از این خطاهای رایج داشتن رویکرد سازمانی به این حلقهها و سازماندهی اینهاست، این نگاه را قبرستان حلقههای میانی دانست و اظهار داشت: به جای رویکرد سازماندهی باید نگاه شبکهسازی، جبههای و حرکت همافزا داشت.
وی افزود: نگاه نادرست رایج دیگر، چسبیدن محکم به پدیده حلقه میانی برای پیشبرد انقلاب اسلامی ولی نداشتن نگرش کلان منظومهای است؛ یعنی بیانیه گام دوم حرفهای تمدنی و علم و پیشرفت را فراموش کنیم و یک دستاویز پیدا کنیم که با آن چند پروژه را جلو ببریم.
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی تصریح کرد: نگاه غلط رایج آخر، تکیه به دادههای کلان است که به نگرشها و ارادههای کلان میرسد. این نگاه، مدلهای خاصی از حلقه میانی بازتولید کرده و آن را حلقه میانی تراز معرفی میکند و میخواهد این نوع خاص تکثیر شود در حالی که تنوع و رقابت ذات حلقه میانی است و نمیتوان یک الگو از آن درست کرد، زیرا اینجا از پدیده راهبری اجتماعی صحبت میکنیم.
وی با بیان اینکه پدیده حلقههای میانی یک رویکرد رو به جلو را پیش روی ما قرار میدهد، گفت: حلقه میانی صنعت نیست و نمیتوان از آن یک الگو ساخت، بلکه در ذات حلقههای میانی تنوع، رفاقت، رقابت و آزاداندیشی نهفته است و در مواجهه حاکمیت با حلقههای میانی، آزاداندیشی، بهروز بودن، نوجوانان، زنان، معلمان و هزاران ظرفیت مغفول را باید جدی بگیریم.
حجتالاسلام والمسلمین قمی در ابتدای سخنان خود حلقههای میانی را اتصال کنشگران فردی یا جمعی با حاکمیت دانست و افزود: باید از وجوه تمایز هویتی صحبت کنیم و تحلیل عمیقتری از پدیده حلقه میانی ارائه دهیم، چراکه حلقه میانی راهبر کنشگران مردمی انفرادی یا جمعی برای به میدان آوردن مردم است و وقتی حلقه میانی وارد میدان میشود، از گسست به «پیوستار» با حاکمیت میرسیم.
حجتالاسلام والمسلمین قمی افزود: ما در چهلواره اول انقلاب سهگانه «حاکمیت، مردم، کنشگران مردمی» داشتیم که بعضا این کنشگران مردمی، متشکل بودند و هستند مانند هیئات مذهبی، مؤسسات فرهنگی مردمی، گروههای جهادی، اما الان در وضعیت عبور از این سه ضلعی به چهار وجهی «حاکمیت، حلقههای میانی، کنشگران مردمی، مردم» هستیم و این یک بعد یا یک ضلع به این حیات اجتماعی پیشبرنده این نهضت اضافه میکند و یک چیز جدید خواهد شد، گرچه ریشههایی در قبل داشته است.
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به این سخن حضرت امام(ره) که فرمودند «مملکتی که ۲۰ میلیون جوان دارد، ۲۰ میلیون تفنگدار و بسیجی میخواهد»، گفت: تکتک جوانان ما تفنگدار بسیجی مکتب هستند و همه با هم بودن اصل بوده است؛ این رویکرد نوین پیشرو پیش روی ما است و از یک هویت و عمق حکایت دارد که دارای کارکردهایی است.
حلقه میانی راهبر کنشگران مردمی انفرادی یا جمعی برای به میدان آوردن مردم
حجتالاسلام والمسلمین قمی گفت: حلقه میانی خودش را مستقیم مواجه با ایده مردم یا ایده بخشی از مردم نمیداند، بلکه راهبر کنشگران مردمی انفرادی یا جمعی برای به میدان آوردن مردم است. زمانی کنشگر فردی یا جمعی اتصالش با حاکمیت قطع بوده اگر هم به مردم وصل بوده است و لذا یکی از فواید حلقههای میانی این است که از گسست حاکمیتی مردمی جلوگیری میکند و یک پیوستار ایجاد میکند.
وی با بیان اینکه حلقه میانی پدیدهای است که خود را متعهد به حل یک مسئله کلیدی میداند، ابراز کرد: هر یک از کنشگران مردمی، اعم از انفرادی و جمعی، متعهد به حل مسئلهای در کشور هستند اما مسئله حلقه میانی مسئله این کنشگران مردمی نیست. مسئله حلقه میانی چگونگی خلق مردمیهای جدید و به میدان آوردن آنها برای به میدان آوردن همه مردم است.
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی با بیان اینکه ما باید تا ابد از نظریه نظام انقلابی دفاع کنیم، گفت: ما نمیخواهیم از انضباط اجتماعی و انقلابی کوتاه بیاییم و از شلختگی و آشفتگی حرف نمیزنیم. در واقع به نحوی از انضباطهای بسیار فاخر و البته متناسب با ساختار انسان و جامعه قائل هستیم اما در عین حال این به شدت منعطف و جوششی و مردمی است.
شناختآفرینی، جهتگیریها و ارائه راهکار عملی سه مأموریت حلقه میانی
در ادامه این نشست نیز دکتر میثم لطیفی، رئیس سازمان امور اداری و استخدامی کشور، با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری درباره «حلقه میانی» اظهار داشت: بیانات مقام معظم رهبری ناظر بر این است که اگر این نظام اداری حاکم باشد، در حکمرانی با مشکلات جدی روبهرو خواهیم شد و راهحل این است که به سمت الگوی حکمرانی خود برگردیم.
وی حکمرانی جامعه لیبرال را مبتنی بر سه گام بانک، بیمه و بورس یعنی بازار و حکومت کمونیستی را مبتنی بر دولتهای مقتدر دانست و خاطرنشان کرد: خط سوم شاید آن اقتدار سیاسی نگاه کمونیستی و سوسیالیستی و نگاه لیبرال را نداشته باشد اما در این حکمرانی مردم مهم هستند و در حکمرانی مردمی، نهاد اجتماعی حکومت اسلامی شکل گرفته که از مسجد شروع شد و باید به مسجد و الگوی خانواده برگردیم.
معاون رئیس جمهور خواستار بازسازی حکمرانی و استفاده شایسته از ظرفیت جوانان در این زمینه شد و با بیان اینکه ماموریتهای حلقه میانی شناختآفرینی، جهتگیریها و ارائه راهکار عملی است، گفت: حلقههای میانی باید متمرکز باشد و مقام معظم رهبری هم روی این موضوع تأکید ویژهای دارند.
وی با بیان اینکه حلقههای میانی باید برای خود برنامه کاری داشته باشند، افزود: دولت برای حل مسائل اهتمام ویژه دارد، ولی هر کاری نیازمند مشارکت مردم است. دولت دست یاری به سوی حلقههای میانی دراز کرده تا برای حل مسائل راهکار ارائه دهند و با کمک آنها بتوانیم در فضای همدلی که در دولت مردمی به وجود آمده و بر اساس مدل حکمرانی خودمان مشکلات را حل کنیم.
اهمیت ساماندهی استعدادهای حلقههای میانی شبکههای مردمی
دکتر محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در سخنانی گفت: مجموعه وسیع و قدرتمندی از شبکههای مردمی در قالب ساختارها و عناوین مختلف در کشور وجود دارد که ۲۶ هزار کانون فرهنگی هنری مساجد، قریب به ۷۰ هزار مسجد، ۱۲۰ هزار مدرسه و بیش از ۹۴ هزار هیات ثبت شده تنها بخشی از ظرفیت های بزرگ مردمی در کشور هستند.
وزیر فرهنگ در دولت افزود: برای تحقق اهداف حوزههای مختلف فرهنگی باید بهترین بهره را از این ظرفیتهای عظیم شبکههای مردمی ببریم که در اینصورت نیازی به ساختار جدید و بودجه اضافه در حوزه فرهنگ نیست.
وی در ادامه به اهمیت ساماندهی استعدادهای حلقههای میانی شبکههای مردمی اشاره کرد و افزود: هیئتهای مذهبی، روحانیون مستقر در مساجد، کانونهای فرهنگی، ۷۵۰۰ موسسه فرهنگی و ۲۵۰۰ موسسه قرآنی از جمله حلقههای میانی شبکههای مردمی هستند که ساماندهی و یکپارچه سازی استعدادها در راستای اهداف انقلاب اسلامی و بیانیه گام دوم از وظایف این حلقه ها است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: همچنین باید نسبت به نهضت «بازگشت به مسجد» اهتمام داشته باشیم و مسجد محور تمامی فعالیتها باشد که در اینصورت دسترسی برای رسیدن به اهداف متعالی انقلاب تسهیل خواهد شد.
وی با اشاره به آغاز فعالیت کارگروه فرهنگی دولت به ریاست شخص آقای رییس جمهور تاکید کرد: این کارگروه ماموریت خود را حل مسائل و مشکلات در مسیر تعالی فرهنگی کشور تعریف کرده است.
اسماعیلی خاطرنشان کرد: امیدواریم با برپایی اینگونه جلسات اصلاح جدی در حوزه حکمرانی فرهنگی کشور شاهد باشیم زیرا با اصلاح حکمرانی فرهنگی، در سایر حوزهها هم شاهد بهبود اوضاع خواهیم بود.
در ادامه این نشست نیز جمعی از صاحبنظران همچون سیداحمد عبودتیان و حسین یکتا به بیان نکات و پیشنهادات خود برای توسعه حلقههای میانی در کشور پرداختند که دستیار رئیس جمهور در امر مردمیسازی دولت در سخنان کوتاهی با تاکید بر اراده جدی دولت در مردمیسازی امور، نقش حلقههای میانی را در این حوزه مورد تاکید قرار داد و از الزامات و اقتضائات کنشگری فعالانه، موثر و مثمر ثمر این حلقهها سخن گفت.
رونمایی از کتاب «حکمرانی نوین»
در پایان این نشست نیز از کتاب دو جلدی «حکمرانی نوین» با حضور رئیس مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری و رئیس سازمان تبلیغات اسلامی رونمایی شد؛ این اثر دو جلدی صورتبندی دیدگاه جمعی از اندیشهورزان انقلاب اسلامی پیرامون هویت و کارکرد حلقههای میانی است که از سوی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع) به زیور طبع آراسته شده است.
در این کتاب مجموعه مصاحبههایی با صاحبنظران در حوزه انقلاب اسلامی از جمله مهندس عظیم ابراهیمپور، مهدی جمشیدی، سیدمحمدصادق امامیان، روحالله ایزدخواه، سعید حسنزاده، علی اصغری، محمد هانی ایرانمنش، حجتالاسلام علی جعفری، عباس جهانبخشی و دیگران انجام و به موضوعاتی مانند تحول در حکمرانی، دوگانه توسعه و پیشرفت، نظام دولت ملت، نظام امت امامت و مردمسالاری دینی پرداخته شده است.
از دیگر موضوعاتی که در این اثر دو جلدی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است میتوان به دولتسازی اسلامی، مشارکت اجتماعی، عقلانیت راهبری و خلق اراده ملی، مبهم بودن تصویر از دولت در ایده حکمرانی مردم، مردمی سازی دولت تنها راه مبارزه با فساد، حلقههای میانی ایده گام دومی رهبر انقلاب برای تحول در حکمرانی اشاره کرد.