به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام)، در دنیای پیچیده و پرچالش امروز، نحوه ارتباط والدین با فرزندان، به‌ویژه رابطه پدر با دختر و شیوه‌های صحیح راهنمایی و هدایت او، اهمیتی دوچندان یافته است. در همین راستا، گروه مطالعات خانواده پژوهشکده باقرالعلوم (علیه‌السلام) نشستی تخصصی و کاربردی از سلسله نشست‌های «پدر-دختری» را با موضوع حساس و کلیدی «پدران و شیوه‌های نصحیت و موعظه دختران» برگزار کرد. سخنران این نشست، دکتر محمدجواد فلاح، دانشیار گروه اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی و کارشناس شناخته‌شده مسائل اخلاقی در رسانه ملی بود که با نگاهی عمیق و مبتنی بر آموزه‌های دینی و تجربیات عملی، به واکاوی این موضوع پرداخت.
«نصیحت»؛ حقی متقابل و رکنی اساسی در تربیت اسلامی
دکتر فلاح بحث خود را با تبیین جایگاه رفیع «نصیحت» در نظام تربیتی اسلام آغاز کرد. وی با استناد به آیات قرآن کریم و سیره اهل بیت (علیهم‌السلام)، تأکید کرد که نصیحت و خیرخواهی صرفاً یک توصیه اخلاقی نیست، بلکه در فرهنگ دینی ما به عنوان یکی از ارکان اساسی تربیت و حتی حقی متقابل میان والدین و فرزندان و به طور کلی مؤمنان نسبت به یکدیگر شناخته می‌شود.
وی با اشاره به حدیث نبوی «الدِّینُ النَّصِیحَةُ» (دین، خیرخواهی است)، افزود: این حدیث گویای آن است که خیرخواهی و راهنمایی دلسوزانه تا چه حد در منظومه فکری و عملی اسلام اهمیت دارد. بنابراین، نصیحت پدرانه نه تنها وظیفه، بلکه حقی است که بر گردن پدر است و در مقابل، شنیدن و تأمل در آن نیز از حقوق پدر بر فرزند محسوب می‌شود.
چالش‌های نصیحت در دنیای مدرن؛ فرار از مسئولیت یا نیاز به بازنگری؟
این استاد دانشگاه در ادامه به چالش‌های پیش روی پدران در عصر حاضر اشاره کرد و گفت: «متأسفانه شاهدیم که برخی پدران در مواجهه با تغییرات سریع اجتماعی و فرهنگی، یا به بهانه اینکه 'دختران امروز پندپذیر نیستند' و 'زمانه عوض شده'، از زیر بار مسئولیت حساس تربیتی و هدایتگری شانه خالی می‌کنند یا روش‌های ناکارآمد گذشته را تکرار می‌کنند.
دکتر فلاح هشدار داد: این کناره‌گیری یا استفاده از روش‌های غلط، می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد. در حالی که نصیحت هوشمندانه، به‌موقع و مبتنی بر اصول صحیح، همچنان یکی از مؤثرترین ابزارها برای پیشگیری از لغزش‌ها و آسیب‌های اجتماعی و اخلاقی است که دختران ما را تهدید می‌کند.
اصول طلایی موعظه دختران: زمان، مکان، و روش مناسب
دکتر فلاح با تأکید بر اینکه نصیحت یک هنر است و نیازمند رعایت اصول دقیق، به سه رکن کلیدی اشاره کرد:
زمان‌شناسی (Timing): پدر آگاه می‌داند که نصیحت در اوج هیجانات منفی مانند خشم، غم، یا خستگی شدید، نه تنها شنیده نمی‌شود، بلکه می‌تواند به لجبازی و مقاومت بیشتر دامن بزند. بهترین زمان برای گفت‌وگوی مؤثر و ارائه راهنمایی، هنگامی است که دختر در وضعیت روحی آرام و پذیرا قرار دارد.
مکان‌یابی (Setting): سرزنش یا راهنمایی در حضور دیگران، به‌ویژه همسالان، غرور و شخصیت دختر را جریحه‌دار کرده و نتیجه‌ای جز مقاومت به بار نمی‌آورد. فضای خصوصی، صمیمی و امن، بهترین مکان برای یک گفت‌وگوی پدر-دختری سازنده است.
روش‌شناسی (Methodology): همیشه نیازی به بیان مستقیم و خطابی نیست. گاهی استفاده هوشمندانه از روش‌های غیرمستقیم مانند تعریف یک خاطره مرتبط، تحلیل مشترک یک فیلم یا داستان، خواندن یک کتاب با هم، یا حتی نوشتن نامه‌ای محبت‌آمیز و دلسوزانه، می‌تواند تأثیری به مراتب عمیق‌تر و ماندگارتر از موعظه مستقیم داشته باشد.
پرتگاه‌های نصیحت: از سرزنش تا مقایسه و تکرار
این کارشناس مسائل اخلاقی به برخی اشتباهات رایج که اثربخشی نصیحت را از بین می‌برد، اشاره کرد: بسیاری از پدران، ناخواسته نصیحت را با سرزنش، تحقیر، مقایسه کردن دخترشان با دیگران ('ببین دخترخاله‌ات چقدر موفق است!') یا تکرار مداوم یک تذکر اشتباه می‌گیرند. این روش‌ها نه‌تنها سازنده نیست، بلکه اعتماد به نفس دختر را تخریب کرده و فاصله عاطفی ایجاد می‌کند.
وی با استناد به کلام گهربار امام سجاد (علیه‌السلام) در رساله حقوق که می‌فرمایند: «كَثرَةُ النُّصحِ يَدعو إلَى التُّهمَةِ» (نصیحت و تذکر بیش از حد، موجب بدبینی و سوءظن می‌شود)، بر لزوم اعتدال و پرهیز از زیاده‌روی در نصیحت تأکید کرد.
حقوق نصیحت‌شونده؛ احترام به شخصیت و درک متقابل
دکتر فلاح یادآور شد که در فرآیند نصیحت، فرد نصیحت‌شونده نیز حقوقی دارد که باید رعایت شود: دختر شما حق دارد که در زمان و مکان مناسب و با لحنی محترمانه مورد خطاب قرار گیرد. همچنین محتوای نصیحت باید متناسب با سن، سطح درک، و شرایط روحی و فکری او باشد. انتظار درک مفاهیم پیچیده یا پذیرش سریع دیدگاه‌ها بدون در نظر گرفتن این موارد، غیرمنطقی و ناکارآمد است.
جعبه ابزار پدران: راهکارهای عملی برای نصیحت مؤثر
دانشیار دانشگاه معارف اسلامی در ادامه به ارائه چند راهکار عملی و کاربردی پرداخت:
تغافل تربیتی (Educational Neglect): گاهی بهترین واکنش به یک خطای کوچک یا رفتار نامطلوب، نادیده گرفتن هوشمندانه و موقتی آن است. این 'تغافل تربیتی' به معنای بی‌تفاوتی نیست، بلکه فرصتی است برای دختر تا خود به اشتباهش پی ببرد یا از فشار روانی تذکر مداوم رها شود و زمینه برای پذیرش راهنمایی در آینده فراهم گردد.
اولویت‌بندی (Prioritization): لازم نیست تمام خطاها و نکات را یک‌جا و همزمان تذکر دهید. این کار باعث سردرگمی و افزایش مقاومت می‌شود. هوشمندی اقتضا می‌کند که روی مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مسائل تمرکز کنید و پس از اصلاح آن‌ها، به موارد دیگر بپردازید.
الگوسازی مثبت (Positive Role Modeling): به جای تمرکز صرف بر نهی کردن ('این کار را نکن'، 'اینطور نباش')، سعی کنید الگوهای مثبت را ترسیم کنید و دخترتان را به سمت آن‌ها سوق دهید. مثلاً بپرسید: 'دخترم، به نظرت یک بانوی موفق و باوقار چه ویژگی‌هایی دارد؟' یا 'دوست داری در آینده چه تصویری از خودت در ذهن دیگران بسازی؟'
آیا نصیحت در عصر جدید کارایی دارد؟ پاسخ به شبهات
دکتر فلاح در پاسخ به این دغدغه رایج که آیا اصول نصیحت سنتی در دنیای امروز و برای نسل جدید کارایی دارد، با قاطعیت پاسخ مثبت داد، اما بر یک نکته کلیدی تأکید کرد: مشکل در محتوای غنی و حقایق ثابت اخلاقی و دینی نیست، بلکه در روش‌های ارائه ماست که گاهی کهنه و نامتناسب با زبان و ذائقه نسل امروز شده است.
وی افزود: تجربه من در کلاس‌های دانشگاه نشان می‌دهد وقتی همین مبانی ارزشمند با زبان روز، با استفاده از مثال‌های ملموس و روش‌های نوین ارائه می‌شود، دانشجویان با اشتیاق آن را می‌پذیرند. پس باید به جای پاک کردن صورت مسئله، روش‌های خود را به‌روز کنیم.
اختتامیه و پرسش و پاسخ: از مقاومت تا خط قرمزها
این نشست که با حضور و استقبال علاقه‌مندان، اساتید و پژوهشگران همراه بود، در بخش پایانی به پرسش و پاسخ اختصاص یافت. دکتر فلاح به سوالات مهمی پاسخ داد، از جمله:
مقاومت دختر در برابر نصیحت: تأکید بر ریشه‌یابی علت (مشکل در روش، زمان، یا مسائل عمیق‌تر؟)، استفاده از تکنیک تغافل، و تغییر قالب ارتباط (نامه، پیام غیرمستقیم، واسطه خیرخواه).
کارایی روش‌ها برای نسل Z: لزوم به‌روزرسانی روش‌ها ضمن پایبندی به اصول ثابت تربیتی، استفاده از ظرفیت‌های دیجیتال (کلیپ، محتوای مناسب در شبکه‌های اجتماعی) و مثال‌های ملموس از دنیای خودشان.
تفاوت نصیحت دختر و پسر: اشاره به غلبه جنبه‌های عاطفی-لمسی در دختران (نیاز بیشتر به محبت کلامی و غیرکلامی با رعایت حریم) و جنبه‌های بصری-عملی در پسران (تأثیرپذیری بیشتر از الگوی عملی پدر) و حساسیت بیشتر دختران به تداوم و کیفیت رابطه.
مواجهه با عبور از خط قرمزها (مانند حجاب یا روابط): ارائه یک فرآیند چندمرحله‌ای شامل: تشخیص دقیق سهم عوامل مختلف (خانواده، محیط، دوستان)، اصلاح روش‌های تربیتی و ارتباطی (فاصله گرفتن از موعظه مستقیم و روی آوردن به تحلیل غیرمستقیم)، همراهی همدلانه بدون تأیید خطا (حفظ رابطه عاطفی ضمن عدم پذیرش رفتار غلط) و استناد به آیه شریفه «ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ» که در آن "حکمت" به معنای تشخیص زمان و مکان و روش مناسب (گاه سکوت، گاه بیان) است.
بهترین موعظه، عمل پدر است
دکتر محمدجواد فلاح در پایان سخنان خود، با یادآوری حدیث امام صادق (علیه‌السلام): «کُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِکُمْ» (مردم را با غیر زبانتان [با عملتان] به سوی خدا دعوت کنید)، تأکید کرد: بهترین و مؤثرترین موعظه برای دختران، دیدن صداقت، اخلاق نیکو، تعهد و مهربانی در رفتار خود پدر است. پدری که خود الگوی عملی ارزش‌هایی باشد که به آن دعوت می‌کند، نیازی به تکرار مکررات نخواهد داشت و کلامش بر دل فرزند خواهد نشست.
این نشست با تأکید بر لزوم بازنگری پدران در شیوه‌های ارتباطی و تربیتی خود و بهره‌گیری از اصول اخلاقی و روان‌شناختی، به پایان رسید.