به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام)، بیستمین نشست از فصل دوم سلسله‌نشست‌های «پدر دختری در آینه علم و دین» با موضوع «رابطه پدر و دختر بر اساس الگوی نقش و نیاز» به همت گروه مطالعات خانواده این پژوهشکده و با ارائه حجت‌الاسلام دکتر محمد زارعی برگزار و ابعاد روان‌شناختی و دینی رابطه پدر و دختر با نگاهی سیستمی به نقش‌های والدین بازخوانی شد.
در ابتدای نشست، دکتر زارعی با اشاره به آیه شریفه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا» بر مسئولیت تربیتی پدر در خانواده تأکید کرد و گفت: در آیات و روایات اسلامی، پدر به‌عنوان مسئول اصلی تربیت فرزند معرفی شده و این جایگاه نباید در فضای خانوادگی و اجتماعی کمرنگ شود.
وی محور بحث خود را بر مدل «نقش و نیاز» در روابط پدر و دختر استوار ساخت و افزود: اگر این مدل به‌درستی در خانواده‌ها پیاده‌سازی شود، بسیاری از تنش‌ها و مشکلات میان والدین و فرزندان به‌ویژه دختران کاهش می‌یابد.
زارعی به روند تضعیف جایگاه پدر در غرب، به‌ویژه پس از انقلاب صنعتی و جریان‌های فمینیستی اشاره کرد و گفت: در دوره‌ای از تاریخ غرب، پدرها به‌تدریج از محیط خانواده حذف شدند و آثار مخرب آن در قالب بزهکاری، افت تحصیلی و آسیب‌های روانی در نسل جدید ظاهر شد. این وضعیت منجر به شکل‌گیری موجی از تحقیقات با محوریت "پدران غایب" (Fatherless Fatherhood) در اواخر قرن بیستم شد.
وی افزود: پژوهش‌های انجام‌شده در آمریکا و اروپا نشان داد که غیبت پدران تأثیر مستقیمی بر افزایش مشکلات اجتماعی دارد، تا جایی که دولت‌هایی مانند آمریکا و انگلیس طرح‌های ملی برای احیای نقش پدر در خانواده اجرا کردند.
ولایت پدر و نقش او در تربیت فرزند
دکتر زارعی با نگاهی سیستمی به خانواده، بر ضرورت بازشناسی جایگاه پدر به‌عنوان یکی از ارکان اصلی تعادل تربیتی در خانواده تأکید کرد و گفت: اگر نقش پدر به‌درستی ایفا نشود، خانواده با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد. رویکرد ما باید مبتنی بر تحلیل نیازهای روان‌شناختی دختران و نقش‌پذیری هدفمند پدران باشد.
استاد در ادامه با تأکید بر اهمیت جایگاه پدر افزود: روایات ما بر ولایت پدر تأکید دارند. ولایت پدر نقشه مهمی برای تربیت فرزند دارد. نقش او این است که رشد طولی به فرزندان بدهد. به تعبیر دیگر، مادر نقش رشد عرضی را دارد. وقتی مادر نقش عاطفی خود را درست ایفا می‌کند، فرزند، چه دختر و چه پسر، فردی مهربان و اجتماعی تربیت می‌شود. اما پدر رشد طولی می‌دهد؛ یعنی رشد اخلاقی، مذهبی، معنوی، و جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی.
وی با اشاره به مسئله مهم فقدان نظارت پدر در خانواده‌های امروزی، گفت: مسئله‌ای مانند حجاب یا آسیب‌های جنسی که الان در جامعه ما پررنگ شده، ریشه‌اش در همین فقدان نظارت پدر در خانواده است. مادری که گسترش‌دهنده عاطفه است، اگر در کنار پدری باشد که رشد طولی می‌دهد، فرزندی متوازن تربیت می‌شود.
حجت‌الاسلام زارعی با استناد به کلام امام سجاد علیه‌السلام درباره حق فرزند بر پدر افزود: امام سجاد علیه‌السلام می‌فرماید: تو مسئول ادب فرزندت هستی، به خاطر آن ولایتی که خدا به تو داده. این نقش، خاص پدر است.
استادیار گروه خانواده پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه نتیجه گرفت: اگر مادر در جایگاه عاطفی و پدر در جایگاه مدیریتی خودش قرار گیرد، نیازهای فرزندان به‌طور سیستماتیک تأمین می‌شود. در دوران دفاع مقدس، مشاور و روان‌شناس نبود، اما فرزندان ما اعتقادات عمیق و روحیه جهادی داشتند. یکی از دلایل اصلی‌اش این بود که نقش والدین درست تنظیم شده بود. اما امروز نقش پدر تضعیف شده، و نتیجه‌اش فرزندانی با مشکلات تربیتی است.
وی برای پاسخ به این سؤال به معرفی دو کتاب خود با عنوان «مدیرعامل زندگی» و «مهر و اقتدار در خانواده» و همچنین کتاب «خانه‌درمانی» نوشته دکتر جان‌بزرگی، اشاره کرد و اظهار داشت: اصل راه‌حل این است که پدر و مادر از خودشان شروع کنند، نقش‌های خود را تقویت کنند.
تقویت نقش پدر از طریق احترام مادر
دکتر زارعی با اشاره به روایت دیگری از امام معصوم (ع) گفت: از حقوق فرزندان بر پدر، این است که مادرشان را شاد کند. شاید بپرسید چه ربطی دارد؟ اما نگاه روایات سیستماتیک است. اگر پدر، مادر را از لحاظ عاطفی تأمین کند، این مادر می‌شود چراغ عاطفه در خانه، و نیاز عاطفی فرزندان نیز تأمین می‌شود.
وی افزود: اگر مادر برای پدر احترام قائل باشد، در چشم بچه‌ها، پدر یک مرد توانمند جلوه می‌کند. در نتیجه، مرد خودش هم قوی‌تر و مسئولیت‌پذیرتر می‌شود. یکی از مشکلات امروز ما این است که زنان بار زندگی را به دوش می‌کشند، چون همسرشان را کنار گذاشته‌اند. مادر دو نقش را با هم ایفا می‌کند، که این خطرناک است.
استاد حوزه و دانشگاه به نقل از خانواده‌درمانگران گفت: وقتی نقش پدر تضعیف شود، پسرها پدر را بی‌خاصیت می‌پندارند و دخترها احساس می‌کنند باید هم نقش مادر را ایفا کنند و هم پدر را. این موجب اختلال در سیستم خانواده می‌شود.
ضرورت بزرگ داشتن پدر در نگاه فرزندان
وی تأکید کرد: یکی از وظایف مادر، بزرگ کردن پدر است. این کار هم به نفع پدر است، چون اقتدارش بیشتر می‌شود، و هم باعث می‌شود نقش نظارتی خود را بهتر ایفا کند.
حجت‌الاسلام زارعی در ادامه افزود: ما نگفتیم پدر فقط ناظر است و محبت ندارد، بلکه گفتیم نقش پررنگ پدر، نظارت است؛ محبت هم دارد. مادر هم برعکس، نقش پررنگش محبت است، اما نقش دومش نظارت.
نقش مادر در خانواده‌های تک‌والد
استاد در پاسخ به سؤالی درباره خانواده‌های بدون پدر یا با پدر ضعیف بیان داشت: وقتی مادری بخواهد هم نقش عاطفی ایفا کند و هم نقش مسئولیتی، کار سختی دارد. چون زن برای پرورش‌دهندگی و محبت خلق شده، نه برای امر و نهی. اگر زیاد امر و نهی کند، فرزند نه دلبسته او می‌شود، نه از او مسئولیت می‌پذیرد.
وی در این زمینه به پژوهشی در آمریکا اشاره کرد و گفت: در این پژوهش، ۲۵ سال بعد از بررسی خانواده‌ها مشخص شد، دخترانی که پدر در کنارشان بوده و نقش مردانه داشته، ازدواج‌های موفق‌تری داشتند. چون دختر وقتی با یک پدر مقتدر ارتباط دارد، می‌تواند با عالم مردانه درست برخورد کند، چون پدر روحیه مردانه دارد و محبت و خشونت را با هم ترکیب کرده است. این کمک می‌کند که دختر بتواند جنس مرد را بهتر بشناسد.
این نشست با حضور جمعی از پژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه مطالعات خانواده و با امکان طرح پرسش توسط شرکت‌کنندگان به صورت برخط برگزار شد.