به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام، نشست فرآیند اجتماعی‌سازی تقریب بین مذاهب اسلامی با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر احمد مبلغی استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم و دبیر علمی حجت‌الاسلام احمد کوثری به همت گروه علمی امت و تمدن پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

وی اظهار داشت: در شرایط معاصر که جامعه بسیار پیچیده‌تر شده و حرکت اجتماعی، پیوندها و ارتباط‌های بسیاری با پدیده‌های دیگر اجتماعی برقرار کرده و ابعاد و اضلاع اجتماعی یک پدیده بسیار گسترده شده است، سنت‌های اجتماعی الهی فعال‌تر شده‌اند.

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم زمان قیام حضرت مهدی موعود (ع) را اوج حضور، فعالیت، سیطره و هیمنه سنن الهی اجتماعی دانست و افزود: تا قبل از شرایط معاصر سنن الهی حاکم بر جامعه وجود داشت، اما انعکاس‌ها، جلوه‌ها، نتایج و نشانه‌های آن چندان آشکار نبود مگر بر اهل دانش و اهل تحلیل، اما امروزه که همه چیز دارای نشانه‌های سریع و پرشتاب است، سنن الهی مانند چتری بر روی حرکت جامعه و نظام کنش‌گری جامعه افتاده است و به سرعت و وجوه بسیار خود را نشان می‌دهد.

وی با اشاره به پیچیده‌تر شدن جامعه امروز، این پیچیدگی‌ها را ذیل سنن الهی در حال حرکت دانست و با بیان اینکه جامعه در دل تاریخ قرار دارد و تاریخ هم براساس وضعیت جوامع حرکت می‌کند، از این رو یک داد و ستدی بین اینها برقرار است، تصریح کرد: خدا در قرآن می‌فرماید «انّ اللَّه لایغیّر ما بقوم حتّی یغیّروا ما بأنفسهم» که با توجه به جلوه‌های این آیه و تطبیق آن بر حرکت‌ها و وضعیت‌های اجتماعی، امروزه می‌توان دست خدا را بسیار دقیق‌تر، واسع و گسترده‌تر در جامعه دید.

ضرورت شناخت سنت‌ها، بازتعریف و بازسازی حرکت‌های اجتماعی
حجت‌الاسلام والمسلمین مبلغی بر شناخت سنت‌ها، بازتعریف و بازسازی حرکت‌های اجتماعی تأکید کرد و افزود: در شرایط امروز اگر یک حرکتی بخواهد موفق باشد و در جامعه به پیش برود، بدون اینکه بیاید ذیل سنن الهی به صورت دقیق، اجتهادی و علمی قرار گیرد امکان‌پذیر نیست، بنابراین حرکت‌های اجتماعی باید ذیل سنن قرار گیرد و بستر اجتماعی پیدا کند و ارتباط او با پدیده‌های دیگر روشن شود.

وی خاطرنشان کرد: حرکت‌های اجتماعی در وضعیت امروز نیاز به این دارد که قبل از هر چیز موقعیت و جایگاه آن را در جامعه شناسایی کنیم، برای آن جایگاه تعریف کنیم، از نهادهای اجتماعی استفاده کنیم، رابطه آن را پدیده‌های اجتماعی تعریف کنیم و ببینیم که در نظام کنش‌گری اجتماعی این حرکتی که به دنبال آن هستیم باید چگونه و با چه اصولی شکل بگیرد.

عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه هرچه حرکت اجتماعی بزرگ‌تر و گسترده‌تر باشد و با موانع بیشتری مواجه شود باید آن را اجتماعی‌تر و دامنه ارتباط آن را با جامعه بیشتر برقرار کرد، یادآور شد: تقریب یک حرکت فردی نیست بلکه یک حرکت اجتماعی است؛ چراکه می‌خواهید بین دو مجموعه اجتماعی این پیوند، رابطه، قرب و نزدیکی را برقرار کنید.

وی گفت: هر گروهی که قرار است در این عمل تقریب به دیگری نزدیک شود، دارای قدرت، قوت اجتماعی و هویت اجتماعی بوده و یک پیشینه پرتحول و پرتطور اجتماعی دارد که در فضای اجتماعی، وابسته و منتسب به یک مذهب و دین است و این دین دارای آداب اجتماعی، بینش‌های اجتماعی است و حرکت‌های مختلف اجتماعی براساس این بینش‌ها، عقاید، رفتار و فقه شکل می‌گیرد.

حجت‌الاسلام والمسملین مبلغی با بیان اینکه قرار است بین دو گروهی رابطه برقرار شود که این دو گروه به شدت اجتماعی هستند و هر گروهی هم دارای مرجع‌های اجتماعی است، خاطرنشان کرد: تمام عوامل اجتماعی، نشانه‌های اجتماعی، هویت‌های اجتماعی و تأثیرگذاری بر هویت‌های اجتماعی دیگر در هر مذهبی وجود دارد افزون بر اینکه یک تاریخ پرفراز و فرود را هم پشت سر گذاشته‌اند و و نسبت به هم اختلاف شدید داشته‌اند؛ تقریب بین این دو بسیار سخت است.

شرط ایجاد تقریب به عنوان یک حرکت تمدنی
وی با بیان اینکه اگر تقریب اجتماعی حاصل نشود، حرکت اجتماعی دچار خودزنی خواهد شد، تأکید کرد: یک حرکت اجتماعی به دلیل عدم التزام و وفاداری به قوانین اجتماعی نباید به میدان بیاید که اگر آمد بعد از مدتی دچار خودزنی، سوخته‌شدن، کنار رفتن و خنثی شدن می‌شود؛ شرط ایجاد تقریب به عنوان یک حرکت اساسی، تمدنی و بسیار بزرگ که نسبت به حرکت‌های دیگر نقش چهارچوب دارد، اجتماعی شدن است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: تقریب اجتماعی حاصل نشود یعنی پشت پا زدن به سنن الهی اجتماعی، تقریب را تبدیل به لقلقه زبان کردن، دلخوش داشتن به یک پوسته خالی فاقد مغز و محتوا، عمیق‌تر کردن اختلاف بین شیعه و سنی و در نهایت اگر تقریب اجتماعی حاصل نشود و وفادار به اصول و قواعد اجتماعی نباشد، تفرقه ریشه‌دارتر و فاصله‌ بیشتر خواهد شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مبلغی در این زمینه خواستار دعوت از جامعه‌شناسان و فقهای شیعه و اهل سنت، بحث و تبادل نظر پیرامون مسئله تقریب و پایبندی به همه لوازم آن به عنوان یک حرکت اجتماعی شد و تصریح کرد: اگر معتقد به وحدت امت اسلامی براساس آیات قرآن هستیم، باید پای آن بایستیم و به هر قیمت آن را مستقر کنیم.

وی با اشاره به برخی اذهان که تصور می‌کنند تقریب به هر قیمت یعنی دست کشیدن از مذهب، پروژه مذهب را وحدت امت اسلامی دانست و تأکید کرد: با این تصورات ابتدایی ساده‌انگارانه معلوم می‌شود فهم دقیقی از تقریب، مذهب و جامعه نداریم.

عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه وحدت شکل گیرد، جامعه محل بارش و رحمت الهی خواهد شد، به طرفداران تقریب میان مذاهب اسسلامی پیشنهاد کرد که به سرفصل‌های تکراری که حاصلی ندارد رو نیاورند بلکه ببینید اقتضائات یک تقریب چیست؟ اقتضائات و اصول اجتماعی آن را شناسایی و بر روی آن تمرکز کنند و با دعوت از جامعه‌شناسان، روان‌شناسان و تاریخ‌شناسان اسلام، دستاوردها و راهبردهای آنان را در یک جمع هم‌افزا قرار داده و تبدیل به نظریه کنند.

اصول اجتماعی حاکم بر تقریب
وی در بخش دیگری از سخنان خود از اجتماعی‌سازی تقریب به عنوان یک کلیدواژه زیبا نام برد و با اشاره به روایتی از امام صادق (ع) که می‌فرمایند «إصلاحٌ بينَ الناسِ إذا تَفاسَدُوا، و تَقارُبٌ بَينَهِم إذا تَباعَدُوا»، اظهار داشت: نخستین اصل اجتماعی حاکم بر تقریب بازسازی مفاهیم اجتماعی مربوط به جامعه اسلامی است که متأسفانه مفاهیم اجتماعی را به شدت کانالیزه کرده‌ایم؛ در حالی که مصادره مفاهیم مربوط به امت و خنثی‌سازی آن و کانالیزه کردن و مذهبیزه کردن آن کار صحیحی نیست.

حجت‌الاسلام والمسلمین مبلغی گفت: مذهب در خدمت اسلام است نه مزاحم اسلام و در خدمت امت اسلامی است نه عامل تخریب امت و از آنجا که امت یک امر قرآنی است چطور می‌شود مذهب را به گونه‌ای فهم کنیم که یا در جهت ضرر رساندن به امت باشد یا حداقل خنثی؛ با این تصور معلوم می‌شود بینش ما بسیار پایین است که اسلام را یکپارچه ندیدیم.

لزوم تعریف تقریب براساس یک نگاه دقیق اجتماعی
وی با بیان اینکه اصل دوم اصل رعایت و التزام به پیوند بین پدیده‌های اجتماعی است، گفت: یک مسئله سیاسی در جهان بُعد اقتصادی، فرهنگی، تربیتی، نسلی، فرانسلی، بین‌المللی و دین‌داری پیدا می‌کند و جامعه طوری است که یک پدیده آن خالص و مربوط به یک موضوع نیست و رنگ و ریشه‌های آن در موضوعات دیگر و ابعاد و ارتباط آن با پدیده‌های دیگر برقرار است؛ بنابراین امروز بحث از مطالعات بینارشته‌ای می‌شود.

استاد حوزه و دانشگاه جامعه را دارای پیوند دانست و با بیان اینکه تقریب باید ملتزم به اصل پیوند باشد، اظهار داشت: علما یک گروه مرجع هستند و به تنهایی ایجاد تقریب بین آنها کافی نیست، همانطور که تقریب فرهنگی کافی نیست چراکه فرهنگ در پیوند و دادوستد با اقتصاد و سیاست است و به تنهایی جایگاهی ندارد و پیوندهایی که دارد به آن معنا می‌دهد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مبلغی خواستار تعریف تقریب براساس یک نگاه دقیق اجتماعی شد و با بیان اینکه امروز نیازمند یک حرکت عمیق اجتماعی وفادار به اصل پیوند هستیم، گفت: تقریب ضروری‌ترین و اساسی‌ترین نسخه درمان جامعه اسلامی امروز است.

وی افزود: بدون تقریب نه تمدنی رخ می‌دهد، نه صلاح و صلح و آرامشی رخ می‌دهد، نه جوان ما می‌تواند امیدوار به دین و اسلام باشد، نه نسل امروز می‌تواند هویت خود را بازیابد و نه می‌تواند این میراث اسلامی را به نسل دیگر بسپارد.

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم تصریح کرد: تقریب اجتماعی است و خدا حرکت‌های اجتماعی را در پیوند هم قرار داده است، بنابراین لازم است ذیل سنت‌های الهی حرکت کنیم، نه اینکه خواسته و ناخواسته بر سنت‌های الهی هجوم ببریم.

وی پس از بیان اصل بازسازی مفاهیم و اصل پیوند به تشریح اصل امامت کتاب به عنوان اصل سوم حاکم بر تقریب پرداخت و توضیح داد: امامت یک مفهوم قرآنی است، منتهی اهل سنت به خلافت اعتقاد دارند و از امامت معنای خاص می‌کنند که اشکال ندارد و ما نمی‌توانیم به آنان بگوییم که بیایند امامت امامان ما را بپذیرید و در آن مسیر قرار گیرید.
 

حجت‌الاسلام والمسلمین مبلغی با بیان اینکه مذهب براساس محبت به اهل بیت (ع) و پذیرش علم اهل بیت (ع) است، اظهار داشت: امامت کتاب می‌گوید اختلاف نداشته باشید، امت باشید، تفرقه نداشته باشید، وحدت داشته باشید و ما براساس نگاه شیعی نه برخی شیعیان افراطی که فهم درستی از امامت ندارند، معتقدیم امامت امامان در خط امامت کتاب بوده و وحدت را ایجاد می‌کرده است.
 

وی که واژه امامت کتاب را از خطبه 147 امام علی (ع) در نهج‌البلاغه که می‌فرماید «فَاجْتَمَعَ الْقَوْمُ عَلَى الْفُرْقَةِ، وَافْتَرَقُوا عَلَى الْجَمَاعَةِ، کَأَنَّهُمْ أَئِمَّةُ الْکِتَابِ وَلَيْسَ الْکِتَابُ إمَامَهُمْ» برداشت کرده است، اظهار داشت: جامعه اسلامی بدون امام نمی‌شود و چون بخشی از این جامعه امامت اهل بیت (ع) را به معنای خاص شیعی قبول دارد و بخشی به این معنا قبول ندارد، راه این است که به امامت کتاب عمل کنیم.
 

امام علی (ع) در خطبه 147 نهج‌البلاغه می‌فرماید:
« پس از من به زودى بر شما روزگارى رسد كه در آن چيزى پنهان‌تر از حق، و آشكارتر از باطل، و فراوان‌تر از دروغ به خدا و پيامبرش نباشد. پيش مردم آن زمان اگر قرآن را به درستى تلاوت كنند متاعى كسادتر از آن يافت نشود، و اگر در معانى آن تحريف ايجاد كنند كالايى رواج‌تر از آن نباشد، و در شهرها چيزى بدتر از معروف، و بهتر از منكر پيدا نشود.
قرآن را حاملانش كنارى اندازند، و حافظانش آن را از ياد ببرند. در آن روز قرآن و تابعان حقيقى‌اش مطرود و در تبعيدند، و چون دو يار همراه در يك راهند، كه پناه دهنده‌اى آن دو را پناه ندهد. بنا بر اين كتاب و اهلش در آن زمان ميان مردمند اما بين آنها نيستند، و با مردمند ولى با آنان نمى‌باشند، چرا كه گمراهى با هدايت توافقى ندارند گرچه يك جا جمع شوند. آن مردم در تفرقه متّحد، و از جماعت رويگردانند، گويى آنان پيشواى قرآنند نه قرآن پيشواى آنان، از اين رو از قرآن نزد آنان جز اسمى نماند، و از كتاب خدا جز خطّ و نوشته‌اى نشناسند. پيش از اين نيكوكاران را به هر عقوبتى دچار كردند، و صدق آنان را بر خدا بهتان ناميدند، و كار نيكشان را كيفر بد دادند.»