عَرَفَه، ۹ ذی‌الحجه، یک روز پیش از عید قربان. بنابر فقه شیعه، حج‌گزاران باید از ظهر تا غروب شرعی این روز را در عرفات وقوف کنند. عرفه نزد مسلمانان از روزهای پرفضیلت سال محسوب می‌گردد و در منابع روایی، اعمالی برای آن برشمرده شده که بافضیلت‌ترین آنها دعا و استغفار است. زیارت امام حسین(ع) نیز از اعمال این روز است. خواندن دعای عرفه بسیار سفارش شده است.

وجه نام‌گذاری

«عَرَفَة» کلمه‌ای عربی از ماده «ع ر ف» است. این ماده به معنای ادراک، فهم و شناختن چیزی همراه با تفکر و تدبر در آثار آن است.^[۱] نام عرفه، از سرزمین عرفات (جایی در مکه که باید در این تاریخ در آن وقوف کرد) گرفته شده و گفته‌اند عرفات را از آن رو عرفات خوانده‌اند که زمینی مشخص و شناخته‌شده در میان کوه‌ها است.^[۲]

آثار کهن مکه‌شناسی، مانند اخبار مکة،^[۳] برای اشاره به سرزمین عرفات از کلمه «عرفه» نیز استفاده کرده‌اند. سخاوی تاریخنگار قرن دهم قمری اهل مکه، بر آن است که کلمه عرفات مانند «قصبات» (یعنی جمع) است و به هر نقطه‌از آن منطقه، «عرفه» گویند و نام کل منطقه، «عرفات» است.^[۴]

اهمیت و فضیلت

• روز عرفه روز آغاز مناسک حج است. حج گزاران در این روز در صحرای عرفات گرد هم می‌آیند و ضمن دعا و استغفار، از توفیق در ادای فریضه مهم حج شکرگزاری می‌کنند. نظر به اهمیت این روز، ادعیه و مناجاتی ویژه آن از معصومین و بزرگان دینی نقل شده است. در برخی منابع، دعایی از پیامبر اکرم(ص) برای این روز نقل شده است.^[۵] از جمله مشهورترین این ادعیه، دعای امام حسین(ع) مشهور به دعای عرفه است که بسیاری از شیعیان هر ساله در نقاط مختلف دنیا، به قرائت آن در این روز اهتمام جدی دارند. از دعاهای مشهور دیگر برای این روز، دعایی است که از امام امام سجاد(ع) نقل شده است.^[۶]
• روایات بسیاری روز عرفه را به عنوان روزی ویژه برای بخشایش گناهان معرفی کرده‌اند.^[۷]
• روز استجابت دعا.^[۸]
• امامان شیعه احترامی خاص برای این روز قائل بوده‌اند و مردم را به بزرگداشت این روز فرا می‌خوانده‌اند و سائلان را به هیچ روی، دست خالی رد نمی‌کرده‌اند.^[۹]

احکام فقهی

• در فقه شیعه واجب است حج‌گزار از ظهر روز عرفات (۹ ذی‌الحجه) تا مغرب در عرفات وقوف کند؛ یعنی فرد حج‌گزار باید در صحرای عرفات بماند و از آنجا خارج نشود. این وقوف از ارکان حج است، بدین معنا که چنانچه حج‌گزار به عرفات نرود و دست‌کم مقداری هرچند کوتاه در آنجا نماند، حجش باطل خواهد بود.^[۱۰]
• مذاهب اهل سنت، در وقت وقوف روز عرفه اختلاف دارند:

1. از غروب شب دهم تا سحرگاه روز عید؛
2. از سحرگاه روز نهم تا سحرگاه روز عید؛
3. از ظهر شرعی روز نهم ذی‌الحجه تا فجر روز دهم.^[۱۱]

مستحبات روز عرفه

برای روز عرفه اعمال مستحبی در روایات برشمرده شده که برخی از آنها عبارتند از:

• بنابر روایات، دعا و استغفار با فضیلت‌ترین عمل روز عرفه است^[۱۲] و در میان ادعیه، دعای امام حسین(ع) در این روز، مشهور به دعای عرفه، بسیار توصیه شده است.
• غسل.^[۱۳]
• زیارت امام حسین(ع).^[۱۴]
• بیتوته در منا به این معنا که حج‌گزار شب عرفه را تا طلوع فجر در مِنا بماند.^[۱۵]
• صدقه.^[۱۶]
• روزه.^[۱۷]

پانویس

منابع

• صدوق، من لا یحضره الفقیه، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۱۳ ق.
• صدوق، معانی الأخبار، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۳۶۱ ش.
• طوسی، الإستبصار،‌دار الکتب الإسلامیه تهران، ۱۳۹۰ق.
• قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمه هادی اشرفی تبریزی، قم، آیین دانش، بی‌تا
• موسوی شاهرودی، سید مرتضی، جامع الفتاوی مناسک حج(با روشی جدید مطابق با فتاوای ده تن از مراجع عظام تقلید)، نشر مشعر، تهران، ۱۴۲۸ق.
• امام، سید الساجدین، علی بن الحسین علیهما السلام، الصحیفة السجادیة، دفتر نشر الهادی، قم - ایران، اول، ۱۴۱۸ق.
• عاملی،شیخ حر، وسائل الشیعة، مؤسسه آل البیت علیهمالسلام قم، ۱۴۰۹ ق.
• سخاوی، محمد بن عبد الرحمن، البلدانیات، مصحح: حسام بن محمد قطان،‌دار العطاء، ریاض، ۱۴۲۲ق.
• مقدادی، محمدعلی، حج عمره در آینه فقه مقارن، تهران: مشعر، ۱۳۸۴.
• راغب اصفهانی، مفردات،
• مغنیه، محمد جواد، الفقه علی المذاهب الخمسه: الجعفریَ الحنفی، المالکی، الشافعی، الحنبلی، قم: مؤسسه دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۳۲ق.
• ‌ قریشی، التحقیق لکلمات القرآن الکریم،
• کلینی، الکافی،