به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام)، دوشنبه ۲۵ فروردین ۱۴۰۴، پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام) میزبان جلسه‌ای مهم از سلسله نشست‌های "رابطه پدر_دختری در آینه علم و دین۲" با عنوان «چالش‌ها و فرصت‌ها، راهکارها و مهارت‌ها» بود. در این نشست، دکتر محمدحسین شاه‌آبادی، رئیس اندیشکده خانواده پژوهشکده شهید صدر، به تبیین چگونگی تربیت دختران "کنشگر و عفیف" توسط پدران پرداخت و ابعاد مختلف این موضوع را با استناد به مبانی دینی و یافته‌های پژوهشی شکافت.
نقد نگاه منفعلانه به زن و ضرورت «انتخابگری»
دکتر شاه‌آبادی با استناد به رساله دکتری خود و جمله کلیدی رهبر انقلاب مبنی بر اینکه «خانواده را زن به وجود می‌آورد...»، نگاه رایج سنتی و مدرن به ازدواج را که زن را در جایگاه منفعل و انتخاب‌شونده قرار می‌دهد، نقد کرد. وی تأکید کرد این انفعال، ریشه بسیاری از ازدواج‌های نامطلوب، عدم مسئولیت‌پذیری و آسیب‌های اجتماعی است.
راهکار پیشنهادی وی، حرکت به سمت "کنشگری مؤمنانه و عفیفانه" زن بود که جوهره آن "انتخابگری" است. دکتر شاه‌آبادی توضیح داد: انتخابگری انسانی، فراتر از انتخاب غریزی حیوانات، مبتنی بر مقدمات عقلی و منجر به کنش مسئولانه است. این یک امر عمدتاً ذهنی است و نباید با اقداماتی چون خواستگاری مستقیم دختر یا هنجارشکنی اشتباه گرفته شود.
رئیس اندیشکده خانواده پژوهشکده شهید صدر حجاب را جلوه‌ای از این انتخابگری دانست که زن را از جایگاه کالا خارج کرده و قدرت انتخاب را به او بازمی‌گرداند. وی با اشاره به نمونه‌های تاریخی چون حضرت خدیجه (س) و دختر حضرت شعیب (ع)، نشان داد که زن در فرهنگ اصیل دینی، انتخابگر اصلی در تشکیل خانواده است.
پیامدهای مثبت کنشگری و انتخابگری زن
این استاد دانشگاه، پیامدهای مثبت حاکمیت این الگو را شامل آرامش روانی دختران، افزایش چشمگیر مسئولیت‌پذیری زنان در حفظ خانواده و کاهش آمار طلاق‌های درخواستی از سوی آنان، گرایش طبیعی به پوشش و عفت، کاهش تجملات و سخت‌گیری‌های ازدواج و درک عمیق‌تر فلسفه احکام دینی دانست.
نقش حیاتی پدر: از تغییر نگرش تا تمرین انتخاب
دکتر شاه‌آبادی نقش پدر را در تحقق این الگو محوری خواند و تأکید کرد تعامل پدر و دختر، به‌ویژه تا پیش از ازدواج، در شکل‌گیری شخصیت کنشگر و عفیف، نقشی بی‌بدیل دارد.
راهکارهای اصلی پدران در این مسیر عبارتند از:
تغییر نگرش: کنار گذاشتن نگاه درجه دو به دختر و باور به ظرفیت‌های والای او (خلیفة‌اللهی، ریحانه بودن).
تقویت عزت نفس: پدر مؤثرترین فرد در این زمینه است.
تمرین انتخابگری: ایجاد موقعیت‌های انتخاب واقعی برای دختر در سنین مختلف.
کمک در انتخاب مربیان: هدایت دختر در مسیر تربیتی.
نقش واسطه‌گری در ازدواج: پدر به عنوان بهترین واسطه، به دختر کمک می‌کند تا بر اساس معیارها انتخاب کند و از درگیری عاطفی زودهنگام و انتخاب‌شدنِ مجدد جلوگیری شود.
هدایت استفاده کنشگرانه از فضای مجازی: آموزش حضور فعال، هدفمند و عفیفانه.
مسئولیت تربیت: پدر یا مادر؟
در پاسخ به سوالی کلیدی درباره مسئولیت اصلی تربیت، دکتر شاه‌آبادی تصریح کرد: در لسان دین و بر اساس مفاهیمی چون ولایت و قوامیت، مسئولیت تربیت با پدر است. اما این به معنای اجرای مستقیم تمام امور تربیتی توسط او نیست.
رئیس اندیشکده خانواده پژوهشکده شهید صدر با استفاده از مثال مدرسه، توضیح داد: مسئولیت اصلی مدرسه با مدیر است، اما بهترین معلم، مجری اصلی آموزش و تربیت است. مدیر باید بهترین معلم را به کار گیرد و به او اختیار دهد.
وی نتیجه گرفت: در خانواده نیز مسئولیت با پدر است، اما مؤثرترین مربی و مجری تربیت، مادر است و پدر باید با سپردن این امر به مادر و حمایت از او، این نقش بی‌بدیل را تقویت کند. نباید نقش اجرایی پدر را بیش از حد پررنگ کرد و نقش محوری مادر را نادیده گرفت.
نگاه فقه به کنشگری زن
دکتر شاه‌آبادی به یک برداشت نادرست فرهنگی از فقه اشاره کرد و گفت: برخلاف تصور رایج، فقه اسلامی اتفاقاً رویکرد فعالی به کنشگری زن دارد. در صیغه عقد ازدواج، ایجاب (پیشنهاد اصلی) اصالتاً توسط زن بیان می‌شود که نشان‌دهنده نقش محوری او در تشکیل خانواده است. اینکه در فرهنگ ما به دلیل حجب و حیا، زن وکیل می‌گیرد تا به جای او ایجاب را بگوید، یک تغییر فرهنگی است که اصل نگاه فقهی را تحت‌الشعاع قرار داده است.
کنشگری و تیپ شخصیتی (درونگرایی)
در پاسخ به سوال دیگری درباره ارتباط کنشگری با درونگرایی، وی تأکید کرد: کنشگری به معنای برونگرایی نیست. انتخابگری یک اصل انسانی و پایه مسئولیت‌پذیری است و حتی افراد درونگرا نیز باید انتخابگر باشند، هرچند شیوه کنشگری آن‌ها متناسب با شخصیتشان متفاوت خواهد بود. تربیت دینی به دنبال انسان منزوی و غارنشین نیست، بلکه انسان متعبد و در عین حال فعال و کنشگر در جامعه است.
این نشست با ارائه دیدگاهی عمیق و کاربردی در خصوص نقش زن و اهمیت انتخابگری او در تشکیل و تحکیم خانواده و همچنین تبیین نقش مکمل و حیاتی پدر و مادر در تربیت دخترانی کنشگر و عفیف، به کار خود پایان داد.