به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع)، حوادث و اغتشاشات اخیر در کشور، اگرچه پرده از توطئه‌های دشمنان خارجی و داخلی برداشت و مردم را بیشتر نسبت به برخی حقایق آشنا ساخت، اما نیاز است تا تحلیل و تفسیرهای اجتماعی و شناختی از این حوادث توسط کارشناسان و متخصصان علوم انسانی و علوم اجتماعی انجام شود که نشست تحلیلِ بحران یا بحرانِ تحلیل از سلسله نشست‌های ایران آینده نیز در این راستا و با هدف ارائه گفتگویی راهبردی پیرامون تحلیل‌های موجود از حوادث اخیر ايران برگزار شد.
حجت‌الاسلام محمدهادی‌شریعتی مسئول ستاد نوآوری‌های اجتماعی حوزه‌های علمیه و حجت الاسلام علی محمدی مدیر اندیشکده معنا با حضور در پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام و شرکت در نشست تحلیلِ بحران یا بحرانِ تحلیل، هر یک با ارائه تحلیلی از حوادث اخیر ايران، نگاه خود را بر تحلیل‌های منعکس شده معطوف ساختند و سخنانی را مطرح کردند که دید مخاطب را نسبت به این حوادث روشن‌تر و دست عوامل پشت‌پرده این جریانات برای او بیشتر برملا می‌شود.
در ابتدای نشست حجت‌الاسلام شریعتی تحلیل خود را با بیان دو دیدگاه مبتنی بر تراکم ضعف و دیگری شکوفه‌های پیشرفت متمرکز کرد و با طرح این سئوال که آیا بدون تحلیل می‌شود کنش‌گری کرد و آیا با وجود تحلیل، دو گانه مبتنی بر تراکم ضعف یا شکوفه‌های پیشرفت در حوادث اخیر مؤثر است؟ تحلیل رهبر معظم انقلاب را که نقش پیشرفت را سبب نگرانی دشمنان نظام اسلامی ایران می‌دانند، پررنگ خواند و بر لزوم جمع‌بندی گفت‌وگوهای چندسویه پیرامون مسائل جامعه تأکید کرد.
بیان سه تحلیل در رخداد حوادث اخیر
در ادامه حجت‌الاسلام علی محمدی مدیر اندیشکده معنا با بیان اینکه بخشی از بدنه کنش‌گری انقلاب اسلامی اگر چنین حرف‌هایی را برای کنش‌گری مخل نداند، لااقل خود را نسبت به برخورداری از چنین تحلیل‌های کلان بی‌نیاز می‌داند، با دوگانه مطرح شده از سوی حجت‌الاسلام شریعتی مخالفت کرد و گفت: از منظر نسبت اغتشاشات با ضعف‌ها و قوت‌های انقلاب اسلامی، یک تحلیل این است که ضعف‌های درمان نشده متراکمی به صورت سالیان سال انباشت شده و اکنون به یک نقطه انفجار رسیده است.
وی درباره تحلیل دوم مطرح کرد: جمهوری اسلامی طرحی شکست خورده است که از ضعف‌ها انباشت شده سر باز می‌زند، زخم‌ها عمیق‌تر می‌شود و مُسکّن‌های مقطعی این ضعف‌ها را به جایی رسانده است که دیگر امکان سرپوش گذاشتن وجود ندارد و نتیجه اینکه جمهوری اسلامی باید جهت‌گیری‌های کلی خود را اصلاح کند.
مدیر اندیشکده معنا افزود: نظام ضعف‌هایی داشته و اصلاحاتی را نیز آغاز کرده که این اصلاحات مبدأ جهش‌ها و ارتقاهای چشم‌گیری بوده است؛ بنابراین دشمن دارد همه ظرفیت‌های خود را به صحنه می‌آورد و آنچه که سالیان سال اندوخته و ذخیره کرده را دارد می‌سوزاند تا بتواند جرقه‌ای را روشن کرده و از حرکت رو به رشد جمهوری اسلامی ایران جلوگیری کند.
وی درباره تحلیل سوم با بیان اینکه معتقد است انقلاب اسلامی مسیر چهل ساله خود را بالنده حرکت کرده و ادعای برخی که می‌گویند جهت‌گیری کلی نظام ما غلط بوده است را باور ندارد، اظهار داشت: جهت‌گیری‌های کلی انقلاب اسلامی درست بوده و مهم‌ترین شاخصه‌های آن هم شکست طرح‌های سنگین جریان رقیب تمدنی‌اش است.
حجت‌الاسلام محمدی تصریح کرد: ما در مقابل یک جنگ نابرابر هشت ساله، موج ترور شخصیت‌های اصلی انقلاب، هجمه سنگین فرهنگی و هجمه سنگین کلامی در دهه هفتاد و در مقابل یک پدیده بسیار بسیار پیچیده و کارآمد با عنوان انقلاب‌های مخملی و بعد از آن در مقابل یک امر بسیار بسیار پیچیده نیمه‌نرم با اسم تحریم‌های هوشمند توانستیم مقاومت کنیم و کاری کنیم که هزینه‌ها و جرح‌ها برای دشمن بیشتر باشد و این مهم‌ترین شاخصه‌های حرکت تمدنی و بالنده انقلاب اسلامی است.
وی با بیان اینکه مهم‌ترین صحنه درگیری، پیوند جریان تحریم با جریان جنگ شناختی است، در پاسخ به چرایی وقوع اغتشاشات، از سنت ابتلا سخن گفت و یکی از مهم‌ترین کارکردهای سنت ابتلا را هویداسازی ضعف‌هایی عنوان کرد که در برهه‌های قبلی به خاطر اینکه سطح و شدت درگیری به نحوی نبوده که این ضعف‌ها را آشکار کند، پنهان مانده است.
مدیر اندیشکده معنا افزود: جریان مؤمنین در مسیر بالنده خود ضعف‌هایی دارند و این ضعف‌ها نه به معنای غلط‌های خودخواسته جریان دینی است، بلکه یک حرکت اشتدادی تکاملی وقتی می‌خواهد تکمیل شود، مرحله به مرحله، مسائلی که شاید در مراحل قبلی آنقدر آسیب و ضعف برای آن تلقی نمی‌شده اما در رتبه‌های بعدی ضعف‌های بیشتری را هویدا می‌کند که مراکز اضطرار آن است.
تمرکز بر روی اصلاح ضعف‌ها پاشنه آشیل اعتراض‌ها
وی اعتراض‌ها و اغتشاشات در صحنه را برای نظام فرصت خواند و گفت: این اعتراض‌ها یک پاشنه آشیل دارد و آن تمرکز بر روی اصلاح ضعف‌ها است، ضعف‌هایی که اگر در این مرحله به آنها توجه کنیم می‌تواند حرکت بالنده ما را تأمین و تضمین کند.
حجت‌الاسلام محمدی با بیان اینکه تخلیه این سرمایه روانی به معنای توصیه به ندیدن درس ابتلای امروز ما است، اظهار داشت: تصمیمات و رویه‌هایی در یک بازه تقریبا ثابت در طول چهل ساله به موازات حرکت بالنده انقلاب اسلامی در دستور کار مدیران کلان و خرد جمهوری اسلامی قرار گرفته است که حاصل آن ضربه زدن به سلسله یا شبکه ارتباطات جامعه دینی بوده و ما با سهل‌انگاری‌هایی که در سیاست‌ورزی‌های کلان و خرد داشته‌ایم جامعه را در لایه‌هایی از هم گسسته‌ایم و این گسست به اندازه‌ای نبوده که ما در انقلاب مخملی از هم پاشیده شویم.
وی شدت درگیری، سوار شدن پدیده‌ای به نام رسانه و غفلت را سبب ایجاد گسست‌های اجتماعی دانست و با اشاره به عملکرد ضعیف دانشگاه و علم‌آموزی در تقویت پیوندهای اجتماعی و هویتی، تصریح کرد: ما در معنی استفاده از تکنولوژی و در ذیل شعار مقدس محرومیت‌زدایی گسست اجتماعی درست کردید و کاری کردیم که هر جا بهره‌مندی، رفاه و برخورداری بیشتر شده، پیوندهای اجتماعی نیز گسسته‌تر شده است.
مدیر اندیشکده معنا در ادامه با اشاره به انجام تحقیقات در فضای شهرسازی و مقوله شهر، یکی از عوامل پیوندهای اجتماعی را مسئله هویت مکانی و یکی از عوامل اصلی هویت مکانی را بحث مالکیت (زمین، خانه و مغازه) عنوان کرد و گفت: با توجه به تمرکزگرایی در تهران و کلان‌شهرها و بزرگ‌ترین معضل کشور به نام حاشیه‌نشینی، ما نتوانستیم تنظیمات اجتماعی را به نحوی انجام دهیم که پیوندهای پایدار شکل گیرد.
وی از حاشیه‌نشینی به معنای نداشتن هویت مکانی و بی‌علاقگی افراد نسبت به محیط زیستشان نام برد و با بیان اینکه وقتی مردم هویت مکانی ندارند تعاونی و مشارکتی هم برای ساخت نخواهند داشت، گفت: وقتی حاشیه‌نشینی را به جریان بلندمرتبه‌سازی و اجاره‌نشینی در شهرهای بزرگ اضافه کنید دچار گفت‌گو و چالش ارسال پیام شده‌اید؛ ما نیازمند ارسال پیام برای همشهریان خود هستیم، اما ارسال پیام محمل ارتباط می‌خواهد و تا ارتباط نباشد پیام مخابره نمی‌شود. اکنون وقت بازبینی در این چالش است.
حجت‌الاسلام محمدی با طرح این سئوال که چرا بسیاری از مردم به خبرگزاری‌های رسمی جمهوری اسلامی اعتماد ندارند؟ و چرا وقتی دم از موفقیت می‌زنیم پیام ارسال نمی‌شود؟ نام این اغتشاشات را اقتضای مرحله نوینی از جهش انقلاب اسلامی که از درگیری بیرون می‌آید گذاشت و اظهار داشت: جنگ با جریان تمدنی این ضعف ما را هویدا کرده که در دوران گذشته محل ویرایش و محل تأمل برای ویرایش نشده است.
وی پیروزی در برابر حرکت‌های تمدنی رقیب را مهم‌ترین نمود حرکت بالنده چهل ساله انقلاب خواند و گفت: ما پس از وقایع سال 88 به جنگ روایت‌ها و ذهنیت افراد رسیده‌ایم که نقطه تمرکز آن بر بحث پیوندهای اجتماعی است و ما خواسته یا ناخواسته در یک لایه‌هایی چه جریان نفوذ و چه ندانم‌کاری، به سمتی رفته‌ایم که پیوند اجتماعی را گسسته‌ایم؛ این مرحله در حال بروز، زمینه تأمل ما برای اصلاح است.
تراکم ضعف و شکوفه‌های پیشرفت دو دیدگاه در تحلیل حوادث اخیر
اما حجت‌الاسلام شریعتی با بیان اینکه نام این اغتشاشات را حرص در فرصت ادراک این گسستگی در پیوندها می‌گذارد، خطاب به حجت‌الاسلام محمدی گفت: شما اصرار دارید و نگران هستید و با یک ادبیات نامتعارف تلاش می‌کنید روایتی و راهبردی تخدیر نکند یا این انرژی و ظرفیت را بدون اینکه بابت این حرص پاسخی حاصل شده باشد، تخلیه نکند.
مسئول ستاد نوآوری‌های اجتماعی حوزه‌های علمیه با بیان اینکه ما پیوندهای اجتماعی سنتی خود را از دست داده‌ایم چه برسد به اینکه بخواهیم به آن اضافه کنیم، درباره علت رخداد حوادث اخیر، ارائه راهبردها را همسان ندانست و تأکید کرد: ما دنبال کنش‌گری خرد هستیم.
وی با طرح این سئوال که آیا کنش‌گری خرد نیازمند تحلیل کلان است، افزود: یک زمان کنش‌گری کلان داریم پس زانو به زانوی مقام معظم رهبری می‌نشینیم و می‌گوییم ما دچار گسستگی پیوندهای اجتماعی در انقلاب اسلامی شده‌ایم، ما از طبقه نخبگان حوزه هستیم و می‌خواهیم برای این موضوع چاره‌جویی کنیم که این یک لایه کنش‌گری کلان است.
حجت‌الاسلام شریعتی با بیان اینکه مسئله من در یادداشت عالم نو یک صورت‌بندی قالب بالادستی بود که بتواند کنش‌گری خرد، طلبه، دانشجو و مدافع انقلاب تربیت کند، جنس گفت‌گوی حجت‌الاسلام محمدی را در مقیاس کنش‌گری کلان درست دانست و اظهار داشت: لازم است سطح تحلیل خود را مشخص کنیم که برای کنش‌گر خرد گفت‌گو می‌کنیم یا برای کنش‌گر کلان.
وی با طرح این سئوال که آیا در لایه کنش‌گری خرد، ایده‌ای داریم مسلط کنیم و آیا راهبرد باید مبتنی بر تراکم ضعف و یک پاتولوژیک و آسیب‌شناختی باشد؟ گفت: یک رویکرد مبتنی بر تراکم ضعف است به این معنا که برخی افراد بد عمل کردند و بعضی دولت‌ها هم بد عمل کردند و این اتفاق افتاده است؛ اگرچه ضعف وجود دارد، اما کنش‌های موجود در این ایام نشان‌گر این بود که سویه پیشرفت ما آغاز شده و این سویه پیشرفت امید تولید می‌کند که نباید دیده شود.
اربعین اعلام فرامنطقه‌ای منطق جمهوری اسلامی به عنوان یک زندگی با نشاط
استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه افرادی که در میدان سطل آشغال آتش زدند بازی خوردند، چون بازی برای آنها نبود و کسی دلش برای آزادی آنها نسوخته بود، متذکر شد: ماجرای فوت مهسا امینی در انتهای مراسم تمام نشده اربعین آغاز شده است؛ اربعین یک اتفاق جدی برای اعلام فرامنطقه‌ای منطق جمهوری اسلامی به عنوان یک زندگی با نشاط است.
وی با اشاره به نمایه‌های گوگل ترند که نشان می‌دهد پیچیدگی این جریان از روز اول تا انتها مدام پیچیده‌تر می‌شود، اظهار داشت: با افزایش این پیچیدگی، بیشتر تحیر می‌کردیم که این ماجرا را چگونه می‌خواهیم جمع کنیم، اما مقام معظم رهبری از روز اول تا دقایق پایانی آخرین گفت‌گو که با دانش‌آموزان دارند یک سخن را تکرار می‌کنند و می‌گویند این ماجرا را از عینک من ببینید؛ یعنی پیچیدگی تأثیری نگذاشته است.
حجت‌الاسلام شریعتی با بیان اینکه روایت روز اول حضرت آقا در میدان با روایت روز آخر به یک صورت است، یادآور شد: حضرت آقا در شش سخنرانی، دوگانه‌هایی را مطرح کردند و در هر کدام از این دوگانه‌ها مسیر کشور را مشخص ساختند. دوگانه اول این است که ما چرا می‌جنگیم؟ ایشان در روز ولادت حضرت رسول (ص) و در جلسه با مسلمانان تقریرگرا مفصل درباره دوگانه اول بحث کردند.
وی با اشاره به این شبهه که جمهوری اسلامی هزینه کنجکاوی‌های انقلابیون را پرداخت می‌کند، اظهار داشت: رهبر معظم انقلاب در پاسخ به این شبهه می‌فرمایند که ما داریم برای زندگی می‌جنگیم و داریم امتداد سنت انبیا را پیش می‌بریم و دنبال این هستیم که یک زندگی بدون سختی برای مسلمانان فراهم کنیم؛ اما طاغوت در مقابل علاقه‌مند است که شما سختی بکشید.
استاد حوزه علمیه قم گفت: دوگانه دوم رویکرد پیامبر دردمند و طاغوت دردساز است؛ آیا می‌شود در برابر این طاغوت ایستاد؟ آیا رسول می‌تواند حضور داشته باشد و ما به عنوان ورثه کاری انجام دهیم که حضرت آقا می‌فرمایند این تحلیل پایه‌ای در برابر همین است که دو گروه وجود دارند؛ 1. عده‌ای معتقدند در برابر هنجار مسلط بین‌المللی می‌توان ایستاد و عده‌ای معتقدند نمی‌توان ایستاد پس بحث بر سر زندگی است. 2. هنجار مسلط دردساز است و ما می‌خواهیم به عنوان یک هنجار غیرمسلط آن رسولی را که دردمند است و می‌خواهد درد را از زندگی عوام مردم کاهش دهد را محقق کنیم.
وی افزود: در پاسخ به این سئوال که آیا امیدی هست تا این فضای هنجار مسلط عوض شود و ما بتوانیم در این ماجرا ایده خود را مطرح کنیم؟ حضرت آقا بحث هندسه جدید عالم را مطرح می‌کنند و می‌فرمایند که انزوای آمریکا، انتقال قدرت به آسیا و توسعه جبهه مقاومت نشان می‌دهد که هندسه عالم دارد تغییر می‌کند و در هندسه جدید کسی می‌تواند جایگاه رفیع بگیرد که منطق زندگی داشته باشد.
حجت‌الاسلام شریعتی با بیان اینکه تفاوت بین منطق جمهوری اسلامی و تحقق جمهوری اسلامی است، تأکید کرد: منطق جمهوری اسلامی در این شش ماه گذشته و پس از هجمه‌های متراکم فشارها و تحریم‌های داخلی و خارجی جوانه زده است و نشان می‌دهد آن منطق یک مصداق دارد و این مصداق که امکان شیء را در ذهن آدم‌ها بارور می‌کند باید از بین برود.
منطق جمهوری اسلامی ایران منطق زندگی و نشاط
وی با بیان اینکه رهبر معظم انقلاب درباره این موضوع گفت‌گو می‌کنند که منطق جمهوری اسلامی ایران منطق زندگی است و نشان هم داده که زهد و مادی‌گرایی را می‌خواهد به مردم ارائه کند، در پاسخ به این سئوال که آیا نظام اسلامی ایران توانسته این منطق را معرفی کند؟ گفت: رویکردهای قائل به تراکم ضعف قائل به هیچ‌گونه مزیتی در این ایام نیستند و می‌گویند در یک سراشیبی سقوط عجیب و غریب هستیم.
مسئول ستاد نوآوری‌های اجتماعی حوزه‌های علمیه یادآور شد: رهبر معظم انقلاب درباره سربلندی منطق جمهوری اسلامی و ضعف متراکم در تحقق جمهوری اسلامی می‌فرمایند که مهار کرونا براساس مدل متفاوت از کل عالم که هم با نشاط بود و هم مؤمنانه، ارائه متفاوت اربعین در داخل و خارج از ایران که هم با نشاط بود و هم مؤمنانه و سرود سلام فرمانده به اضافه قوت‌هایی که دولت در حوزه روابط خارجی و داخلی ایجاد کرد مستعد این بود که ما در پاییز امسال یک آشوب داشته باشیم.
وی با بیان اینکه منطق جمهوری اسلامی نباید دیده می‌شد که اگر دیده شود منطق جمهوری اسلامی در زندگی بانشاط کارساز شده، جای ما در هندسه جدید مشخص شده است، گفت: هرچند بین منطق جمهوری اسلامی و تحقق آن فاصله داریم، اما باید ایمان بیاوریم که منطق جمهوری اسلامی کار می‌کند و کار آن هم بابت کنجکاوی و قداره کشیدن برای دیگران نیست بلکه غایت آن زندگی کردن است.