به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام، دانش‌هایی که انسان‌ها از آغاز با آنها سروکار داشته‌اند، همگی درباره موجودهای مشخص و مقید بوده است، ولی در دانش فلسفه، به بررسی خود وجود، بدون مقید شدن به یکی از اقسام موجودات پرداخته می‌شود.
فلسفه، دانشی است که در آن با روش‌های عقلی و با بهره‌گیری از صنعت برهان به مسائل کلی هستی پرداخته و همه هستی به‌صورت یک موضوع در نظر گرفته می‌شود؛ مسائلی که به هیچ موضوع خاصی مربوط نیست و به همه موضوعات مربوط است. در روش برهانی، مسائل فلسفی با استدلال‌هایی اثبات می‌شود که بر بدیهیات عقلی مبتنی است.
این دانش از دیرباز در بخش‌های مختلفی از صحنه گیتی دنبای می‌شد و ایران باستان، مصر باستان، چین باستان، هند باستان و یونان باستان مهم‌ترین مناطقی بود که مباحث فلسفی در آنها شکل گرفته بود و رواج داشت. با این حال، براساس مطالب مشهور، یونان باستان در حدود شش قرن پیش از میلاد مسیح قدیمی‌ترین بخشی است که در آن مباحث فلسفی و مناقشات فلسفی مطرح بوده است.
در جهان اسلام، گرچه حیات عقلی مسلمانان، هم‌زمان با ظهور اسلام و تشکیل جامعه اسلامی بود، ظهور نوع خاصی از این نوع تفکر و حیات عقلی در اواخر قرن دوم هجری و با روی کار آمدن عباسیان و به‌دنبال توسعه قلمرو حکومت اسلامی شکل گرفت. در این زمان، علاقه به ترجمه آثار دانشمندان فرهنگ‌های دیگر روزبه‌روز بیشتر و این توجه در دوره منصور آغاز شد و در دوره هارون‌الرشید با تأسیس بیت‌الحکمه گسترش یافت و در زمان مأمون به اوج شکوفایی خود رسید.
نخستین شخصی که در جهان اسلام به این مباحث خاص پرداخت، یعقوب کندی در قرن سوم بود و بعد از وی با فاصله اندکی، فارابی و ابن سینا، فلسفه‌ای را که از آتن و اسکندریه به جهان اسلام وارشد شده بود، به‌طرز شگفت‌انگیزی تبیین و با مسائل متعددی تقویت و تکمیل کردند. در این قلمرو جغرافیایی سه مکتب فلسفی مکتب مشاء، مکتب اشراق و مکتب حکمت متعالیه شکل گرفته است.
باوجود اهمیت مباحث فلسفی و نقش مهم آن در تفکر، سختی و پیچیدگی مباحث فلسفی به‌صورتی است که فهم آن و در نتیجه، استفاده از آن، برای عموم ممکن نیست. به همین دلیل، گروه پژوهه پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام در اواخر دهه هشتاد شمسی طرح نگارش مدخل‌های فلسفه اسلامی را در ضمن کلان طرح فرهنگ‌نامه جامع علوم اسلامی انسانی پیشنهاد داد و بخش فلسفه و کلام اجرای این مجموعه را در سال 1387 شمسی برعهده گرفت.
این کار بعد از مدخل‌یابی و بررسی و تنظیم آنها، در سال 1388 به‌طور رسمی آغاز شد و بعد از سه سال کار پیوسته در سال 1391 به پایان رسید. در ضمن مدخل‌ها را نویسندگان متخصص در فلسفه اسلامی زیر نظر حجت‌الاسلام محمد سربخشی در ساختار و با روشی متفاوت نگاشتند و بعد از نگارش هر مدخل و ارزیابی استادان ارزیاب؛ مقالات، نخست برای انتشار در وب‌سایت پژوهه، نهایی و پس از طی مراحل مختلف ویرایش ادبی و علمی و بازبینی دوباره، برای چاپ آماده شد.
در این کتاب سعی شده است مباحث مهم و اساسیِ مطرح در فلسفه اسلامی تبیین و در عین قابل فهم و استفاده بودن برای عموم طلاب و دانشجویان، در طرح مباحث، وزانت علمی آن حفظ شود.
همچنین در آن، نزدیک به 300 مدخل و موضوع اصلی دانش فلسفه اسلامی، شناسایی و مطالب مرتبط به‌همت نویسندگانی از دانش‌آموختگان فلسفه و کلام در مدت سه سال نگاشته شده است.
در استخراج مدخل‌ها هم سعی شده است که به تمامی مباحث مهم فلسفه اسلامی پرداخته شود. از مزایای این مجموعه، دسترسی آسان به موضوعات و مدخل‌های مرتبط و نیز طرح برخی مباحث اسلامی و طرح برخی مدخل‌های فلسفه اسلامی تنظیم‌شده به ترتیب حروف الفباست.
کتاب «فرهنگ‌نامه فلسفه اسلامی» به کوشش حسن رضایی در قطع وزیری، 898 صفحه، شمارگان 1000 نسخه به تازگی توسط انتشارات پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام منتشر و راهی بازار کتاب شده است.
- برای تهیه اثر به فروشگاه اینترنتی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام به نشانی زیر مراجعه شود:
- www.pbshop.ir