به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام)، نشست سی‌ام از سلسله نشست‌های علمی ـ تخصصی «رابطه پدر و دختری در آینه علم و دین» با عنوان «رویکرد راهبردی به تربیت دختران» روز چهارشنبه سوم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا زیبایی‌نژاد برگزار شد. این نشست مجازی به همت کارگروه مطالعات خانواده پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام) و با دبیری علمی حجت‌الاسلام شاه‌منصوری و مدیریت محتوایی پژوهشکده برگزار شد.
در این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد، رئیس پژوهشکده زن و خانواده و استاد حوزه علمیه قم، به تبیین مفهوم «تربیت راهبردی» در خانواده با تمرکز ویژه بر تربیت دختران پرداخت و با رویکردی واقع‌بینانه و در عین حال آرمان‌گرایانه، به بررسی نقش پدر و مادر در فرآیند شکل‌گیری هویت دینی و اجتماعی دختران پرداخت.
تربیت راهبردی؛ ضرورت امروز خانواده‌های متدین
در آغاز نشست، حجت‌الاسلام زیبایی‌نژاد با تأکید بر تفاوت نگاه صرفاً اخلاقی با رویکرد راهبردی در تربیت گفت: در بسیاری از سخنرانی‌ها و جلسات تربیتی، خانواده‌های مذهبی با تصویری آرمانی مواجه می‌شوند که آن‌ها را دچار احساس شکست یا ناتوانی می‌کند. اما تربیت راهبردی نگاهی واقع‌گرایانه به توان مربی و وضعیت متربی دارد.
وی با استناد به آیات سوره احزاب، بیان کرد که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) مأمور به ایجاد «یادآوری» در مؤمنان بود و این نشان می‌دهد که مخاطب پیامبر، الزاماً در نقطه صفر قرار نداشت بلکه نیازمند رشد تدریجی و مرحله‌مند بود. از این‌رو، مربی نیز نباید انتظار داشته باشد که فرزند در همه مراحل، به صورت مطلق در مسیر ایده‌آل قرار گیرد.
سه سناریوی تربیتی در خانواده
وی در ادامه سخنان خود، سه سناریوی تربیتی قابل‌طرح در خانواده را معرفی کرد: نخست، تربیت آرمانی که هدف آن پرهیز کامل از گناهان کبیره و صغیره و دستیابی به الگوی مطلوب تربیتی است؛ دوم، تربیت حداقلی که در شرایط فقدان امکان تحقق آرمان‌ها، بر حفظ دین حداقلی و اجتناب از کبائر تمرکز دارد؛ و سوم، تربیت مبتنی بر پیوند که در شرایط لغزش و فاصله‌گیری فرزند، به‌جای قطع رابطه، بر حفظ ارتباط عاطفی، معنوی و ایمانی با او تأکید می‌کند.
او تأکید کرد که خانواده باید با درک شرایط واقعی، تصمیم بگیرد که کدام سطح از تربیت را دنبال می‌کند و با توجه به ظرفیت‌ها، به سمت ارتقاء حرکت کند. در غیر این صورت، شکست‌های تربیتی تبدیل به بحران هویتی در والدین و سردرگمی در فرزندان خواهد شد.
یکی از نکات محوری نشست، تأکید بر جایگاه پدر در تربیت دینی دختران بود. دکتر زیبایی‌نژاد با استفاده از تعابیر قرآنی، پدر را به خورشید و مادر را به ماه تشبیه کرد و گفت: نور مستقیم تربیت از پدر ساطع می‌شود و مادر با بازتاب این نور، فضا را برای رشد آرام دختر فراهم می‌کند.
استاد حوزه علمیه قم بیان کرد که نقش پدر صرفاً تأمین مالی و نظارت ظاهری نیست، بلکه باید دارای سه ویژگی اساسی باشد: بینش پدرانه، انگیزه پدرانه و شخصیت پدرانه. بدون این ویژگی‌ها، تربیت عمیق دینی در دختران شکل نمی‌گیرد.
همچنین از نگاه ایشان، مادر باید نقش حمایتی و مکملی در مسیر تربیتی پدر ایفا کند. اگر مادر در برابر تصمیم‌های پدر ایستادگی کند یا اقتدار تربیتی او را تضعیف کند، هم‌افزایی لازم در خانواده از بین خواهد رفت.
تربیت تعلقی؛ رکن اصلی تربیت دینی
زیبایی‌نژاد با اشاره به اهمیت تربیت تعلقی به‌عنوان پیش‌زمینه تربیت تعقلی گفت: تا زمانی که فرزند، تعلق قلبی به خدا، اهل‌بیت(ع) و والدین نداشته باشد، عقل او نیز در مسیر درست کار نخواهد کرد. این تعلق، سرمایه اصلی خانواده در تربیت دینی است.
وی با انتقاد از نظام‌های آموزشی صرفاً معرفتی، تأکید کرد که بسیاری از دختران مذهبی در نوجوانی دچار چالش‌های هویتی می‌شوند، نه به خاطر ندانستن بلکه به دلیل عدم پیوند عاطفی با مفاهیم دینی. به گفته او، در نظام تربیتی اسلامی، عاطفه و محبت مسیر ورود به عقلانیت و تعهد است.
نکته‌ای که به طور ویژه در این نشست برجسته شد، اهمیت رابطه عاطفی پدر با دختر بود. دکتر زیبایی‌نژاد با اشاره به ویژگی‌های روانی دختران، از جمله میل به تأیید، احساسات عمیق و علاقه به گفتگو، گفت: پدر باید با دخترش حرف بزند، به او گوش دهد، تأییدش کند، و در مسیر رشد او همراه باشد.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده رابطه پدر ـ دختر را بستری مهم برای تثبیت باورهای دینی دانست و گفت: بسیاری از انحرافات فکری و اعتقادی دختران از فقدان رابطه سالم و محترمانه با پدر نشأت می‌گیرد.
خانواده، نهاد استمرار ولایت
در ادامه، استاد حوزه علمیه قم با تأکید بر مفهوم ولایت به عنوان ستون خیمه تربیت اسلامی، اظهار داشت: اگر فرزند نتواند در بستر خانواده مفهوم ولایت را تجربه کند، درک و پذیرش ولایت اجتماعی، الهی و سیاسی نیز برای او دشوار خواهد بود.
وی خانواده را نخستین نهاد اجتماعی دانست که می‌تواند تمرین ولایت، اطاعت، محبت، و درک مسئولیت را برای فرزند فراهم کند.
آسیب‌شناسی تربیت در فضای معاصر
در بخش پایانی نشست، حجت‌الاسلام زیبایی‌نژاد به چالش‌های تربیتی در فضای امروز جامعه اشاره کرد و گفت: تربیت در دوره ما بیش از هر زمان دیگری نیازمند تشکیل اجتماعات خرد مؤمنانه است. خانواده به تنهایی کافی نیست. مدرسه، مسجد، هیئت، گروه همسالان و شبکه‌های اجتماعی همگی باید در خدمت تثبیت هویت دینی باشند.
وی همچنین تأکید کرد که تربیت در عصر جدید یک پروژه جمعی و شبکه‌ای است و باید از نگاه فردمحور و تک‌بعدی عبور کرد. به تعبیر او، «اگر می‌خواهیم نسلی دیندار، هوشمند و مقاوم تربیت کنیم، باید زیست‌بوم فرهنگی خانواده‌ها را اصلاح کنیم.»
نشست «رویکرد راهبردی به تربیت دختران» با تأکید بر نقش پدران، اهمیت پیوند عاطفی و ضرورت بازنگری در روش‌های تربیتی مرسوم، به نقطه‌ای مهم اشاره داشت: اینکه تربیت دینی فرزندان، به‌ویژه دختران، در گروی شناخت درست، محبت عمیق، و اقتدار آگاهانه والدین است.
این نشست بخشی از سلسله‌نشست‌های «رابطه پدر و دختری در آینه علم و دین» است که با هدف تبیین علمی، دینی و اجتماعی ابعاد مختلف تربیت دختران از سوی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام) طراحی و اجرا می‌شود.