سه‌شنبه یکم شهریور 1401 بود که پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام نشست تخصصی بیست روز دولت مردم را با هدف بررسی الهامات پدیده پیاده‌روی اربعین برای مردمی‌سازی دولت برگزار کرد.
این نشست با حضور مهدی مسکنی معاون تعاون وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی، خانم عاطفه سعیدی نژاد مدیرکل امور بانوان سازمان تبلیغات اسلامی، مرحوم حجت‌الاسلام سیدمصطفی مدرس مصلی مسئول مرکز مطالعات راهبردی مؤسسه فتوت، میثم مهدیار معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و محسن دنیوی مسئول مرکز نوآوری ستاد پیشرفت جامع منطقه‌ای به صورت مجازی برگزار و درباره موضوع نشست که الهامات پدیده پیاده‌روی اربعین برای مردمی‌سازی دولت بود، بحث شد.
با توجه به در پیش بودن اربعین شهادت سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام، روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام به بازخوانی این نشست پرداخته است.
پدیده اربعین دارایی ارزشمند و مهم‌ترین پرسش دنیای جدید
در ابتدای این نشست محسن دنیوی مسئول مرکز نوآوری ستاد پیشرفت جامع منطقه‌ای در پاسخ به سئوال مهدی افراز رییس کارگروه مکتب امام و رهبری پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع) که درباره الهامات پدیده اربعین برای مردمی سازی دولت و نقش آن در فرایند حکمرانی نوین پرسیده بود، گفت: پدیده‌های مردمی مبتنی بر یک سری از شاخصه‌ها و برای همه قابل تصدیق و شناسایی است.
مسئول مرکز نوآوری ستاد پیشرفت جامع منطقه‌ای با بیان اینکه در پدیده‌های مردمی کار انجام می‌شود اما سلسله مراتب، ابلاغیه و آئین نامه در انجام کار نقش چندانی ندارد، اظهار داشت: اگرچه بر روی عنوان مردمی شدن در پدیده اربعین متفق القول هستیم و سبکی از قاعده مندی و گردش کار را در آن می‌بینیم، اما این موضوع برای ما چندان ملموس نیست و آن را درک نمی‌کنیم.
وی از جهاد سازندگی به عنوان نمونه یک پدیده مردمی نام برد و تصریح کرد: پدیده‌های مردمی به شکل عجیبی بهترین دارایی جمهوری اسلامی هستند که حضرت امام راحل و امام خامنه‌ای بارها بر آن‌ها تأکید داشته‌اند.
دنیوی در ادامه بر مراقبت از پدیده اربعین تأکید کرد و افزود: پدیده اربعین مهم‌ترین دارایی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی و جزو نایاب‌ترین چیزها در جهان جدید است.
وی با طرح این سئوال که چگونه اراده‌های مردم حول یک موضوع مجتمع می‌شود و آدم‌ها که هر کدام اراده شخصی دارند در یک موقعیت تصمیم به انجام کار جمعی می‌گیرند، فرایند پاسخ گویی به این سئوال را بسیار پیچیده خواند و گفت: توضیح چگونگی شکل گیری جنبش‌های اجتماعی جزو سئوالات بسیار سخت برای جامعه شناسان است.
مسئول مرکز نوآوری ستاد پیشرفت جامع منطقه‌ای با بیان اینکه انقلاب اسلامی جزو این جنبش‌های اجتماعی است و کمتر جامعه شناسی را سراغ داریم که این موضوع را اطلاع داده باشد، ابراز کرد: پدیده اربعین موضوع بسیار مهم و دارایی ارزشمند و مهم‌ترین پرسش دنیای جدید است که هیچ کس بر روی آن تسلطی ندارد و نمی‌داند که چگونه این جنبش به وجود می‌آید.
اربعین مصداق بارز و الهام بخش تعاون در کشور
مهدی مسکنی معاون تعاون وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی نیز در این نشست مجازی با بیان اینکه اربعین یک پدیده کاملاً مردمی است، گفت: هرجا دولت به این سمت ورود کرد که یک مقدار کار را در دست بگیرد و دنبال کند چندان موفق نبود.
وی با بیان اینکه مترقی‌ترین کشورهای دنیا امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خود را به مردم واگذار می‌کنند، اظهار داشت: در جمهوری اسلامی ایران امور سیاسی به مردم واگذار شده و تمام لایه‌های مردمی سازی و مشارکت مردم در لایه‌های سیاسی وجود دارد اما در کار اقتصادی و اجتماعی چندان موفق نبوده‌ایم.
معاون تعاون وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی در ادامه تسهیل امور پیاده روی اربعین برای مردم را وظیفه دولت خواند و تصریح کرد: هر چند در فضای اربعین کار مصرفی انجام می‌شود اما یک سرمایه اجتماعی بین المللی شیعی در اربعین شکل می‌گیرد؛ سرمایه‌ای که در آن مردم با افق تشکیل لشکر صاحب الزمان (عج) برای مبارزه با اسرائیل از کشورهای مختلف دور هم می‌آیند.
وی چگونگی حفظ پدیده اربعین را مورد تحلیل قرار داد و گفت: خروجی سازمان حج و زیارت با دو هزار کارمند این است که 60 هزار نفر را در سال به حج برد اما هیچ سازمانی وجود ندارد که اربعین میلیونی را برگزار کند و مردم به صورت خودجوش اربعین را برگزار می‌کنند.
مسکنی هرگونه ورود و دخالت دولت در فرایند برگزاری پیاده روی اربعین را اشتباه و کمک به انحراف جریان اربعین دانست و افزود: جریان‌های دولتی در فرایند اربعین باید در لایه تنظیم گری قرار گیرند و کار را برای مردم تسهیل کنند.
وی تسهیل تردد و تسریع در فرایند ساخت و ساز برای مردم و نقش سازمان حمل و نقل و راهداری را در این زمینه مورد اشاره قرار داد و گفت: مردم می‌توانند موکب زده و به زائران خدمات متنوعی همچون نظافت مسیر، امور تغذیه، کارهای عمرانی و خدماتی مانند آن را ارائه دهند اما نمی‌توانند تصمیم بگیرند که کدام مرزها باید باز و کدام مسیرها برای زائران تسهیل شود.
معاون تعاون وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی وظیفه دولت را تسهیل گری و تنظیم گری در این حوزه دانست و با تأکید بر لزوم مشارکت خود مردم در این زمینه، تصریح کرد: اربعین از مصادیق بارز و الهام بخش تعاون در کشور است.
وی در پاسخ به این سئوال که پدیده اربعین چقدر قابلیت الگوبرداری در عرصه‌های اداری کشور را دارد، گفت: اربعین یک تعاون از جنس سوره مائده است که می‌فرماید «تَعاوَنوا عَلَی البِرِّ وَالتَّقویٰ وَلا تَعاوَنوا عَلَی الإِثمِ وَالعُدوانِ»؛ مؤمنان با هم پدیده اربعین را به وجود آورده‌اند و در فضای اربعین پولدار و فقیر، مسئول و غیرمسئول در مسیر پیاده روی قرار می‌گیرند و چای عربی می‌نوشند.
اربعین از مهم‌ترین پل‌های ارتباطی با قلمرو فرهنگی ایران بزرگ
در بخش دیگری از این نشست تخصصی میثم مهدیار معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات از اینکه اربعین به عنوان مهم‌ترین پدیده‌های فرهنگی مورد توجه پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع) بوده است تشکر کرد و با بیان اینکه از زوایای گوناگون می‌توان درباره این پدیده صحبت کرد، اما مسئله اربعین را از زاویه امنیت فرهنگی مورد بررسی قرار داد.
وی گفت: امنیت صرفاً یک پدیده فنی و لُجستیکی و به این معنا نیست که برای حفظ امنیت کشور مانند کاری که رژیم صهیونیستی انجام داد و این اواخر ترکیه در مرزهای کشور ایران انجام می‌دهد، دیوار حائل بکشیم.
معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با بیان اینکه باید به یک بافت فرهنگی در حوزه امنیت کشورمان فکر کنیم، تصریح کرد: وقتی تاریخ ایران را در سده‌های مختلف بررسی می‌کنیم می‌بینیم که قلمرو سرزمینی ایران بسیار گسترده بوده است و این گستره جغرافیایی و فرهنگی از دیوار چین تا بالکان و در شمال و شرق آفریقا، ادامه دارد، هر کجا که برویم شاهد نشانه‌ای از تمدن ایرانی اسلامی هستیم.
وی در ادامه با ابراز تأسف از اینکه دستگاه‌های فرهنگی مشغول گرفتاری‌های داخلی شده و نگاه تاریخی تمدنی به گستره و قلمرو ایران فرهنگی ندارند، ابراز کرد: اگر قلمرو فرهنگی ایران قبل از اسلام بیشتر ناظر به کالبد بوده و بیشتر شاهد قلعه‌ها و سازه‌های تمدنی هستیم، اما بعد از اسلام و به ویژه پس از گسترش محبت اهل بیت (ع) در بین ایرانیان و با ورود امام رضا (ع) به ایران، این قلمرو بیشتر وجه فرهنگی پیدا کرده است.
مهدیار یکی از مهم‌ترین تجلی‌های فرهنگ مذهبی در ایران که تبدیل به یک فرهنگ ملی شده است را در عراق و در مسیر نجف تا کربلا و از کربلا تا کاظمین و سامراء عنوان کرد و گفت: اربعین یکی از مهم‌ترین پل‌های ارتباطی ما با کشور عراق و بعد از آن با قلمرو فرهنگی ایران بزرگ است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در پاسخ به این سئوال که چه مؤلفه‌ای در مردمی بودن پدیده اربعین وجود دارد، ارزش یکپارچگی فرهنگی که در اربعین رخ می‌دهد را با هیچ عدد و رقمی قابل محاسبه ندانست و گفت: مهم‌ترین مؤلفه در پدیده اربعین وحدت بخشی بین ملت ایران و عراق زیر پرچم امام حسین (ع) است.
پدیده اربعین جهاد تبیین و یک فرصت بزرگ تبلیغی
عاطفه سعیدی نژاد مدیرکل امور بانوان سازمان تبلیغات اسلامی نیز در این نشست مسئله پیاده روی اربعین را بزرگ‌ترین رخداد تبلیغی خواند که در جهان اسلام اتفاق می‌افتد و تأثیر تبلیغی کاملاً مردمی و خودجوش می‌تواند برای فضای تبلیغی ما داشته باشد.
وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر اربعین تبدیل به فرصت بسیار مناسبی برای جدی گرفتن نفس مردم در فضاهای فرهنگی شده است، یکی از ویژگی‌های اربعین را حضور کاملاً مردمی و کنار گذاشتن دولت از این عرصه عنوان کرد و افزود: دولت با وارد به یک عرصه، عرصه را برای حضور مردم تنگ می‌کند، در حالی که باید بررسی کند چگونه می‌تواند ظرفیت‌های مردمی بیشتری را به میدان بیاورد.
مدیرکل امور بانوان سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به فرایند تحقق تمدن اسلامی؛ حکومت اسلامی، دولت اسلامی و جامعه اسلامی، گفت: در فضایی که در فرایند تشکیل دولت اسلامی و جامعه اسلامی قرار داریم و حضرت آقا تولید حلقه‌های میانی را پس از بیانیه گام دوم مطرح می‌کنند باید کمک کنیم که امکانات دولت در اختیار شکل گیری ظرفیت مردمی برای حل مسائل فرهنگی اجتماعی قرار گیرد.
وی با بیان اینکه امروز با توجه به ظرفیت‌های معمول در اختیار حاکمیت در سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی و حوزه‌های علمیه کمتر از 10 درصد پیام‌های مختلف برای مردم را در اختیار داریم، تصریح کرد: باید به مردم اعتماد کرده و فرصت تبیین گری برای آنان ایجاد کنیم.
سعیدی نژاد در ادامه به تعبیر محاصره تبلیغاتی که از سوی رهبر معظم انقلاب مطرح شده است اشاره کرد و با بیان اینکه حضرت آقا در این محاصره تبلیغاتی، جهاد تبیین را به عنوان یک واجب قطعی و ضروری مطرح کردند، گفت: در زمانه‌ای که ابزارهای تبلیغی حاکمیتی امکان دسترسی به مخاطب عام را ندارد باید شبکه وسیع مردمی توسط قشر مذهبی تبیین‌گر شکل گیرد.
وی پدیده اربعین را جهاد تبیین و یک فرصت بزرگ تبلیغی خواند و با بیان اینکه به واسطه روایت حضرت زینب (س) از عاشورا، امروز تمام جاماندگان می‌توانند شنونده جهاد تبیین کربلا باشند، تصریح کرد: دلدادگان نظام باید رسالت تبیینی خود را درک کنند.
مدیرکل امور بانوان سازمان تبلیغات اسلامی افزود: اربعین فرصت مناسب تبلیغی برای ما فراهم می‌کند، حاکمیت باید کمک کند تا ظرفیت‌های مردم در نقش تبیینی خود حضور پیدا کند، رسالت تبیین از سوی اقشار مذهبی درک و نسبت به آن دغدغه‌مند شوند و ظرفیت‌هایی که می‌توانند عناصر مؤثر جامعه باشند در فضای تبیین گری قرار گیرند.
وی با بیان اینکه حضور حاکمیت نباید تصدی‌گرایانه باشد بلکه باید کمک کند تا ظرفیت‌های مردمی در لایه‌های آموزشی و توانمندسازی قرار گیرد، خاطرنشان کرد: هنر اربعین این بود که به ما نشان داد چطور یک جریان گسترده مردمی بدون دخالت اولیه حاکمیت می‌تواند حضور مؤثر داشته باشد و بعد حاکمیت به خدمت این جریان مردمی بیاید و خود را پیدا و معنا کند.
پروژه اربعین طلیعه‌ای برای آینده تمدنی مدنظر انقلاب اسلامی
پایان بخش این نشست تخصصی، سخنان مرحوم حجت‌الاسلام سیدمصطفی مدرس مصلی مسئول مرکز مطالعات راهبردی مؤسسه فتوت بود که وی با بیان اینکه امام خمینی (ره) می‌فرمایند «تنها راه اصلاح دو جهان قیام لله است» و همین رویه را برای تحقق انقلاب اسلامی در پیش گرفتند و بر ایجاد یک قیام همگانی و مردمی چه قبل و چه پس از انقلاب تأکید کردند، اظهار داشت: این امر در قالب اربعین متعین شده است.
وی با اشاره به اینکه در الگوی زندگانی آدام اسمیتی سرمایه سالار و سرمایه‌دار قله انسانیت است و در جامعه بازار، کالایی‌سازی همه چیز امر بسیار عادی است، تصریح کرد: انقلاب اسلامی که یک نه بزرگ به تمام این پارادایم بود، یک تمدن دیگری را برای بشریت ترسیم می‌کند و در آن انسان تراز انسان منفعت خواه نیست بلکه انسان ایثارگر است که براساس مودت و محبت حرکت می‌کند.
مسئول مرکز مطالعات راهبردی مؤسسه فتوت پروژه اربعین را طلیعه‌ای برای آینده تمدنی مورد نظر انقلاب اسلامی دانست و اظهار داشت: برخلاف اینکه در جامعه مرسوم آدام اسمیتی همه چیز با کالا، امنیت کالا و پول خرید و فروش می‌شود، اما در اربعین همه در کار هستند تا هرآن چیزی را که محبان اباعبدالله الحسین (ع) نیاز دارند را برای همدیگر فراهم بیاورند.
وی افزود: یکی از استراتژی‌های جهان کفر در طول سالیان متمادی مسئله اختلاف افکنی قومی، مذهبی، جغرافیایی و سیاسی بوده است، اما در مسئله اربعین نقطه مقابل این نوع دیدگاه را می‌بینیم که نمونه آن جنگ ایران و عراق است.
حجت‌الاسلام مدرس مصلی با بیان اینکه محبت اباعبدالله (ع) کینه‌های جنگ را از بین برده است، گفت: مسئله اربعین می‌تواند یک عصای موسوی برای همگرایی جهان اسلام و جهان شیعه باشد؛ چنانچه بعد از سه دهه، حرکتی به اسم پیاده‌روی اربعین آغاز می‌شود و به دنبال آن می‌بینیم هیچ ردّی از عداوت و دشمنی که نظام سلطه بر دو ملت مسلمان ایران و عراق تحمیل کرد در کار نیست.
وی گفت: مسئله اربعین به این معنا است که ما با ید بیضای اراده مردم مواجه هستیم که تمام سازمان‌های عریض و طویل با هم جمع می‌شدند نمی‌توانستند این حضور میلیونی مردم را مدیریت کنند.
مسئول فقید مرکز مطالعات راهبردی مؤسسه فتوت خاطرنشان کرد: اربعین یک خلق رستاخیز تمدنی، فرهنگ زندگی جمعی مسئولانه بر مدار محبت به ولایت، فرهنگ مساوات و برای هم بودن، فرهنگ در کار هم بودن و فرهنگ اخوت بنیاد است.