به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام، برترین شب، شب قدر است، شبی که از هزار ماه برتر است. این شب، شب نزول قرآن، تقدیر امور، بخشش گناهان است. در این شب همه شب زنده داران باید تلاش کنند تا مورد رحمت خداوند قرار بگیرند و گناهان بخشیده شود و بهترین مقدرات برای آنها نوشته شود.
شب قدر، شبی است که همه مقدرات سالانه انسان با ملاحظه، اراده، اختیار و قابلیت‌های انسان تقدیر می‌گردد. شب قدر یکی از شبهای نیمه دوم ماه رمضان است که طبق روایات ما، یکی از شبهای نوزدهم یا بیست و یکم و به احتمال زیادتر، بیست و سوم ماه مبارک رمضان است. دراین شب که شب نزول قرآن به شمار می‌آید امور خیر و شر مردم، ولادت، مرگ، روزی، حج، طاعت، گناه و خلاصه هر حادثه‌ای که در طول سال متناسب با اراده، دعا و قابلیت انسان واقع می‌شود، تقدیر می‌گردد.
راز مخفی بودن شب قدر
در خصوص اهمیت و فضیلت‌های شب قدر بسیار گفته شده است و شاید این سوال برای خیلی‌ها به وجود بیایید که چرا شب قدر مخفی است. با توجه به این موضوع کارشناسان مذهبی یکی از دلایل این استمرار به عبادت می‌دانند و می‌گویند: فایده مخفی داشتن این شب آن است که مردم به عبادت خدا تلاش بیشتری کرده، به طمع درک شب قدر، تمام شبهای ماه رمضان را احیا بدارند و شاید انگیزه مخفی داشتن شب قدر این باشد که کسی که اراده درک شب قدر را دارد، شبهای زیادی را به امید درک شب قدر شب زنده‌داری می‌نماید؛ در نتیجه، عبادت او زیاد و اجر و پاداش او افزایش یابد.
نکته دیگری که در بیان فلسفه مخفی داشتن شب قدر بیان شده، این است: «وان لایتکل الناس عند اظهارها علی اصابه الفضل فیها فیفرّ طوافی غیره؛ راز مخفی داشتن شب قدر این است که مردم تنها به فضیلتی که از ناحیه درک شب قدر نصیب‌شان شده اکتفا نکنند که در انجام سایر وظایف خودشان کوتاهی نمایند.»
شاید یکی از رازهای مخفی بودن شب قدر در میان چند شب این باشد که اگر کسی به شب زنده‌داری و عبادت در یکی از آن شب‌ها موفق نشد، ناامید نشده، شب دیگری را به امید درک فضیلت شب قدر به عبادت و شب زنده داری بپردازد. بدون شک این امر می تواند یکی از الطاف الهی و از جلوه های تسهیل و آسان گیری خداوند به بندگانش باشد. خداوند شب قدر را در میان چند شب مخفی داشت تا فرصت بیشتری به بندگان برای درک شب قدر داده شود و آنها به امید دست یافتن به فضیلت شب قدر، شبهای بیشتری را به عبادت و راز و نیاز با خداوند مشغول شوند.
به همین دلیل شب قدر به طور دقیق مشخص نشده است که کدام یک از شبهای ماه مبارک رمضان است اما اگر سیره و سبک زندگی ائمه و بزرگان را مورد بررسی قرار دهیم، می‌توانیم به طور تقریبی زمان شب قدر را به دست آورد. نمونه آن مطلبی است که علامه مجلسی رحمه‌الله در کتاب بحارالانوار نوشته و اشاره کرده که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله شب قدر را بزرگ داشته و به آن توجه داشتند. او اشاره کرده که آن حضرت در شبهای دهه سوم ماه مبارک رمضان عبادت‌های بیشتری نسبت به سایر شبهای سال داشتند. این مطلب مشخص می‌کند که گویا شب قدر در دهه سوم ماه رمضان قرار دارد.
اعمال مشترک شبهای قدر
علاّمه مجلسى فرموده بهتر است غسل اين شب ها در هنگام غروب آفتاب انجام گيرد كه نماز شام رابا غسل بخواند.
- دوم: دو ركعت نماز كه در هر ركعت پس از سوره «حمد»؛ هفت مرتبه «توحيد» خوانده و پس از فراغت از نماز هفتاد مرتبه بگويد، أَسْتَغْفِرُ اللّه وَ أَتوبُ الَیْهِ . در روايت نبوى است: كه از جاى برنخيزد تا خدا او و پدر و مادرش را بيامرزد.
- سوم: قرآن مجيد را باز كند ودر برابر خود گرفته و بگويد:اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِكِتَابِكَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِيهِ وَ فِيهِ اسْمُكَ الْأَكْبَرُ وَ أَسْمَاؤُكَ الْحُسْنَى وَ مَا یُخَافُ وَ یُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِكَ مِنَ النَّارِ.
خدایا از تو تقاضای می‌كنم به حق كتاب نازل شده‌ات و انچه در آن است ودر آن است نام بزرگترت، و نام هاى نيكوترت و انچه بيم انگيز است و اميدبخش، اينكه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهى.
سپس هر حاجتی كه دارد بخواهد.
اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِيهِ وَ بِحَقِّكَ عَلَیْهِمْ فَلا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّكَ مِنْكَ
خدايا به حق اين قرآن، و به حق كسی كه آنرا بر او فرستادى و به حق هر مؤمنى كه وی را در قرآن ستودى و به حق خود بر آنان، پس احدى شناساتر از تو به حق تو نيست
- چهارم: قرآن به سرگرفتن در شب قدر و خدا رابه چهارده معصوم قسم دادن .
- پنجم: خواندن زیارت امام حسین علیه السلام در شب قدر.
- ششم: اين شب ها را احيا بدارد، روايت شده هر كه شب قدر را احيا بدارد، گناهانش آمرزيده مى شود. هرچند به عدد ستارگان آسمان و سنگينى كوه ها و پيمانه درياها باشد.
- هفتم: صد ركعت نماز بجا آورد كه فضليت بسيار دارد و بهتر آن است كه در هر ركعت پس از سوره «حمد» ؛ ده مرتبه «توحيد» بخواند.
- هشتم: اين دعا را بخواند : اللَّهُمَّ إِنِّی أَمْسَیْتُ لَكَ عَبْداً دَاخِراً لا أَمْلِكُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَ لا ضَرّاً وَ لا أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءاً أَشْهَدُ بِذَلِكَ عَلَى نَفْسِی وَ أَعْتَرِفُ لَكَ بِضَعْفِ قُوَّتِی وَ قِلَّةِ حِيلَتِی فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِی مَا وَعَدْتَنِی وَ جَمِيعَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ مَا آتَیْتَنِی فَإِنِّی عَبْدُكَ الْمِسْكِينُ الْمُسْتَكِينُ الضَّعِيفُ الْفَقِيرُ الْمَهِينُ اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْنِی نَاسِياً لِذِكْرِكَ فِيمَا أَوْلَیْتَنِی وَ لا [غَافِلا] لِإِحْسَآنِكَ فِيمَا أَعْطَیْتَنِی وَ لا آيِساً مِنْ إِجَابَتِكَ وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّی فِی سَرَّاءَ [كُنْتُ ] أَوْ ضَرَّاءَ أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ أَوْ عَافِیَةٍ أَوْ بَلاءٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ
اعمال مخصوص شب نوزدهم رمضان
- اول: صد مرتبه أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ
- دوم: صد مرتبه اللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ
- سوم: بخواند: اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ فِی الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ فِی رِزْقِی وَ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا و بجاى این کلمه حاجت خودرا ذکر کند
اعمال مخصوص شب بیست و یکم رمضان
- فضيلتش زيادتر از شب نوزدهم است و بايد اعمال آن شب را از غسل و احياء و زيارت و نماز هفت قُل هُوَالله و قرآن بر سر گرفتن و صد ركعت نماز و دعاى جوشن كبير و غيره دراين شب به عمل آورد و در روايات تاكيد شده در غسل و احياء و جدّ و جهد در پرستش در اين شب و شب بيست و سيّم و آنكه شب قدر يكى از اين دو شب است و در چند روايت است كه از معصوم سؤال كردند كه معيّن فرماييد كه شب قدر كداميك از اين دو شب است، تعيين نكردند. بلكه فرمودند ما اَیْسَرَ لَیْلَتَیْنِ فيما تَطْلُبُ يا آنكه فرمودند ما عَليْكَ اَنْ تَفعَلَ خيرا فى لَيلَتَیْنِ و نَحْوُ ذلِكَ وَقالَ شَیْخُنَا الصَّدُوق فيما اَمْلى عَلَى الْمَشايِخِ فى مَجْلِسٍ واحِدٍ مِنْ مَذْهَبِ الاِمامِیَّةِ وَ مَنْ اَحْيى هاتَیْنِ اللَّیْلَتَیْنِ بِمُذاكَرَةِ الْعِلْمِ فَهُوَ اَفْضَلُ
اعمال مخصوص شب بیست و سوم رمضان
- اول: خواندن سوره عنکبوت و روم که حضرت صادق علیه السلام قسم یاد فرموده که خواننده این دو سوره دراین شب از اهل بهشت است.
- دوم: خواندن سوره حم دخان
- سوم :خواندن سوره قدر هزار مرتبه
- چهارم: آنکه تکرار کند دراین شب بلکه در تمام اوقات دعای فرج را.
- پنجم: بخواند: اللَّهُمَّ امْدُدْ لِی فِی عُمُرِی وَ أَوْسِعْ لِی فِی رِزْقِی وَ أَصِحَّ لِی جِسْمِی وَ بَلِّغْنِی أَمَلِی وَ إِنْ کُنْتُ مِنَ الْأَشْقِیَاءِ فَامْحُنِی مِنَ الْأَشْقِیَاءِ وَ اکْتُبْنِی مِنَ السُّعَدَاءِ فَإِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَمْحُو اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتَابِ
- ششم: بخواند: اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ فِیمَا تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ لِی فِی رِزْقِی
- هفتم: بخواند این دعا را که در اقبال است:
یَا بَاطِنا فِی ظُهُورِهِ وَ یَا ظَاهِرا فِی بُطُونِهِ وَ یَا بَاطِنا لَیْسَ یَخْفَى وَ یَا ظَاهِرا لَیْسَ یُرَى یَا مَوْصُوفا لا یَبْلُغُ بِکَیْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ وَ لا حَدٌّ مَحْدُودٌ وَ یَا غَائِبا [غَائِبُ] غَیْرَ مَفْقُودٍ وَ یَا شَاهِدا [شَاهِدُ] غَیْرَ مَشْهُودٍ یُطْلَبُ فَیُصَابُ وَ لا یَخْلُو [لَمْ یَخْلُ] مِنْهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا بَیْنَهُمَا طُرْفَةَ [طَرْفَةَ] عَیْنٍ لا یُدْرَکُ بِکَیْفٍ [بِکَیْفَ] وَ لا یُؤَیَّنُ بِأَیْنٍ [بِأَیْنَ] وَ لا بِحَیْثٍ [بِحَیْثُ] أَنْتَ نُورُ النُّورِ وَ رَبُّ الْأَرْبَابِ أَحَطْتَ بِجَمِیعِ الْأُمُورِ سُبْحَآنَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ سُبْحَآنَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لا هَکَذَا غَیْرُهُ
پس دعا می کني به انچه بخواهى.
- هشتم: آنکه غیر از غسل اوّل شب غسلى نیز در آخر شب کند و بدان که از براى غسل و احیاء این شب و زیارت امام حسین علیه السلام و صد رکعت نماز فضیلت بسیار و تاکید شده شیخ در تهذیب روایت کرده از ابوبصیر از حضرت صادق علیه السلام که فرمود در شبى که امید مى رود شب قَدر باشد، صد رکعت نماز کن. بخوان در هر رکعت قُلْ هُوَاللّهُ اَحَدٌ را ده مرتبه.