به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام) به نقل از فارس، همه ما در جایگاه یک مسلمان به‌خوبی می‌دانیم که حج از ارکان دین است و در اصطلاح شرع، سفری است به مکه مکرمه جهت زیارت خانه خدا در ماه ذی الحجه. حج، در لغت نیز به معنای قصد و آهنگ در جهت مقصود آمده اما اگر بخواهیم به زبانی ساده از این سفر معنوی با تمام اعمال و مناسکش حرف بزنیم، شاید «رسیدن به خدا و ملاقات با او» ساده‌ترین مفهوم برای تعریف حج باشد. آرزویی که هر مسلمانی تمام عمر با عمل به واجبات و مستحبات، در جست‌وجوی آن است و حج، فرصت مغتنمی است برای تحقق این آرزوی دور و نزدیک؛ البته که کسب چنین معرفتی برای تمام حجاج مهیا نمی‌شود، مگر آنکه تمام مفاهیم و مناسک حج را به‌درستی درک کرده و غرق در آن‌ها شود. به اعتقاد حجت‌الاسلام اسماعیل فلاحیان، کارشناس حج و پژوهشگر پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام)؛ یکی از مهم‌ترین فلسفه‌های حج، توجه به مفهوم حقیقی کوچ یا همان هجرت است که می‌تواند زمینه ملاقات باخدا را فراهم کند.

هجرتی که با همه هجرت‌ها فرق دارد
هجرت در اسلام از همان دوران پیامبر (صلی الله علیه و آله)، همواره به‌عنوان اتفاقی مهم به شمار می‌رفته که درس‌ها و دستاوردهای بزرگی در مسیر پیشرفت اسلام به همراه داشته است. درواقع روح هجرت به‌قدری قابل‌اهمیت بوده که در رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) در حدیثی فرموده‌اند: «ای مردم هجرت کنید و اسلام را محکم بگیرید، زیرا هجرت تا زمانی که جهاد برپاست، قطع نمی‌شود.» (کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، همان). البته هجرت، مفهوم عمیق‌تر دیگری را هم در برمی‌گیرد که بعدی معنوی را شامل می‌شود. همان‌طور که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده‌اند: «مهاجر کسی است که از خطایا و گناهان هجرت کند.» (الاعلام الدین فی صفات المومنین)؛ درواقع با این تفاسیر است که فلسفه کوچ یا هجرت در هنگام حج به‌خوبی مشخص می‌شود. در همین رابطه حجت‌الاسلام فلاحیان توضیح می‌دهد: «یکی از مطالب مهم دررابطه‌با مناسک حج، مبحث کوچ است. ما در روایات و حتی آیات شریفه قرآن دیده‌ایم که از هجرت بسیار نام‌برده و گفته می‌شود که انسان باید هجرت کند. هجرت دارای بعد ظاهری و مهم‌تر از آن، بعد باطنی است که انسان باید از خودش هجرت کند و سفر حج، شرایط این هجرت را مهیا می‌کند؛ حج، سفری است که امام باقر (علیه‌السلام) در مورد آن فرموده: «برای‌آنکه انسان بداند حجش قبول شده و حج کاملی را انجام داده، باید در انتهای حج، در محضر امام قرار بگیرد و لقاء امام حاصل شود». درواقع باید بگوییم که این لقاء حاصل نمی‌شود، مگر اینکه انسان ریاضت‌ها بکشد، به‌اندازه کافی خودش را مهیا کند و بسیاری از مسائلی که انسان را به عالم مادی وصل می‌کند و مانع حرکت انسان می‌شود را از خود بزداید تا در نهایت ملاقات امام حاصل شود.»

حجت‌الاسلام فلاحیان ادامه می‌دهد: «لازم به توضیح است که ملاقات امام در اینجا به‌ظاهر لقاء الامام هست ولی در باطن همان آیه شریفه قرآن (فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً…آیه ۱۱۰ سوره کهف) است و این لقاء امام، رسیدن به خداست؛ یعنی اینکه انسان با تبعیت از امام، در جایگاه یک انسان کامل و تراز قرار می‌گیرد و یک انسان کامل، کسی است که هیچ وابستگی و هیچ تعلقی به عالم دنیا ندارد.»

ملاقات باخدا به شرط‌ها و شرط‌ها
وقتی از هجرتی باطنی و عدم وابستگی به تمام تعلقات دنیا آن هم در واقعه‌ای چون حج صحبت میان می‌آید، بیش از هر چیز واقعه قربان و روایت حضرت ابراهیم و اسماعیل (علیه‌السلام) در ذهن‌ها تداعی می‌شود. یعنی تسلیم محض و دل‌بریدن از فرزند که بی‌شک بزرگ‌ترین وابستگی هر انسانی در دنیا به شمار می‌رود. حجت‌الاسلام فلاحیان در تکمیل این توضیحات می‌گوید: «دقیقاً مفهوم عدم وابستگی به تمام تعلقات دنیا، در آن مناسکی که حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) قرار داشت، به زیبایی مشاهده می‌شود. اولاد، بزرگ‌ترین تعلقی است که انسان در دنیا دارد و برای اینکه این تعلق هم از بین برود، امر می‌شود به اینکه باید او را ذبح کنی و حضرت ابراهیم اطاعت می‌کند تا تمام تعلقات خودش به این دنیای فانی را از بین ببرد و برسد به آن جایی که فقط خدا را عبادت و ملاقات کند و انسان تا زمانی که این دنیا را از خودش جدا نکند به آن مقام نخواهد رسید. یکی از برکات فلسفه حج، همین چیزی است که گفتیم و اگر انسان به این مسئله توجه داشته باشد، به‌واسطه حج می‌تواند دوری و دل‌کندن از دنیا و تعلقات دنیا را تمرین کرده و این سفر، سفری شود برای رسیدن به خداوند تبارک‌وتعالی.»

جایی که منیت‌ها رنگ می‌بازند
گرچه هریک از مناسک حج، فلسفه خاص خود را دارد اما در واقع هریک از این مناسک با اصل هجرت (هجرت از خود) همخوانی دارد و می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای تحولی بزرگ در وجود تمام کسانی که سفر حج را تجربه می‌کنند. چه بسا که این تحولات و تغییرات پس از بازگشت از حج در شماری از انسان‌ها نمایان می‌شود و در شماری نیز اثر چندانی ندارد و حج صرفاً به‌عنوان عبادتی واجب برای ادای دین پشت سر گذاشته می‌شود. کارشناس حج با تأکید بر اینکه دل‌کندن از تعلقات دنیا در تمامی حج و اعمال آن، ظهور و بروز دارد و می‌تواند انسان‌ساز باشد، توضیح می‌دهد: «از لحظه‌ای که انسان در مسجد شجره در یکی از میقات‌ها، تمام لباس‌های خودش را در می‌آورد و اکتفا می‌کند به دو حوله و دو پارچه که می‌شود گفت هیچ بوی دنیایی درش نیست، می‌توان دوری از تعلقات و منیت‌ها را لمس کرد. جایی که همه انسان‌ها فقط باید این دو لباس را بپوشند و دیگر، گدا و پادشاه و دارا و ندار، همه یک‌رنگ شده و با هم فرقی ندارند و این نشان از عظمتی است که در سفر حج وجود دارد و انسان باید منیت‌های خود و اینکه من که هستم، چه بودم چه جایگاهی داشتم را از خودش دور کند، پس این سفر، شروع خوبی است برای انسان شدن ما، یعنی انسانی که کامل و تراز است.»

#حج #هجرت #اعمال_حج #فلسفه_حج