به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام، نشست مجازی بررسی گونه‌های شهری قم از سلسله نشست‌های ایران آینده با هدف ارائه گزارش تحلیلی از گفتگو با تعدادی از شهروندان قمی به همت کارگروه سیاستگذاری پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام برگزار شد.
در این نشست مهدی افراز مدیر کارگروه سیاستگذاری فرهنگی به بیان مقدمات چهارچوب مفهومی و روش تحقیق پژوهش پرداخت و گفت: این پژوهش در دو لایه گونه‌شناسی هویت شهری قم و لایه راهبردهای ارتقای هویت شهری قم قابل بررسی است که البته در جلسه نخست لایه اول مورد بررسی قرار گرفت.
وی با بیان اینکه شهر از منظر هستی‌شناسی چیزی بیش از مجموعه افراد و تسهیلات اجتماعی است، افزود: شهر بیشتر حالتی از اندیشه است؛ انسجامی از عادات و سنن و طرز فکرهای سازمان‌یافته که ذات لاینفک این عادت شده است.
این پژوهشگر حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: شناخت شهر نمی‌تواند صرفاً از منظر کالبد آن انجام شود. چیزی که مطالعه هویت شهر را ضروری می‌سازد همان جنبه‌هایی از شهر است که رویکرد کیفی در مطالعات شهری انجام آن را برعهده دارند.
وی یکی از روش‌های مورد استفاده در مطالعات شهری با تأکید بر عامل انسانی را بهره‌گیری از نقشه ادراکی عنوان کرد و افزود: نقشه ادراکی یا نقشه ذهنی نوعی فرآوری ذهنی متشکل از برخی دگرگرونی‌های روانی است که در ذهن اشخاص از طریق دریافت کردن، قاعده‌مند ساختن، ذخیره کردن و بازنمایی اطلاعات مربوط به مکان‌های مرتبط و ویژگی‌های پدیده‌ها در محیط‌های مورد استفاده روزانه‌شان شکل می‌گیرد.
افراز تصریح کرد: نقشه‌های ادراکی ابزارهایی هستند که ما برای سازمان‌دهی و ذخیره اطلاعات فضایی به کار می‌بریم و می‌گذاریم که دیدگان ذهن ما به متسجم کردن تصویرها و منظرها بپردازند.
وی درباره هویت ایرانی – اسلامی شهر توضیح داد: هویت یک شهر به عنوان شاکله‌ای حقیقی که محصول برهم کنش سه مؤلفه اصلی و به هم پیوسته یعنی فرآیندهای درونی روان‌شناختی و اجتماعی شهروندان (معانی)، بستر فیزیکی (کالبد) و فعالیت‌های جاری در مکان (کارکرد) است، بیش از هر چیز تابع نظام معنایی است که ابعاد مختلف اجتماعی، کالبدها و کاربردهای متنوع شهری تابع آن معانی می‌باشد.
مدیر کارگروه سیاستگذاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام گفت: مفهوم ایرانی – اسلامی یعنی ایرانیانی که انسان‌هایی نسبی، متنوع و متغیر بودند، برنامه زندگی فردی و اجتماعی خود را مبتنی بر رهنمودهای مکتب و دین اسلام ساماندهی، هدایت و هدف‌گذاری کنند.
وی با بیان اینکه اساس هویت بخشیدن به شهرها برگرفته از هویت معنایی و اجتماعی آنهاست که این نوع از هویت بر کالبد هر فرد نیز اثر داشته و صفات ساختاری و ظاهری آن را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، اظهار داشت: هویت شهر ایرانی – اسلامی به عنوان مجموعه‌ای کامل از الگوهای غیرمدرن و مبتنی بر نظام معنایی اسلامی – ایرانی گفته می‌شود که ورای اختلاف‌های زمانی و مکانی قابل شناسایی است.
افراز خاطرنشان کرد: هویت ایرانی – اسلامی یک شهر به این معناست که فرآیندهای درونی روان‌شناختی و اجتماعی شهروندان، بستر فیزیکی و فعالیت‌های جاری در مکان یک شهر تابع نظام معنایی ایرانی – اسلامی بوده و طردکننده معانی موجود در جهان اجتماعی عالم مدرن باشد.
وی با بیان اینکه پژوهش گونه‌شناسی هویت شهری قم مبتنی بر دیدگاه روانشناسی اجتماعی مطالعات هویت شهری انجام شده است و در آن برای بررسی هویت شهری سه بعد رکنی ذهنی – معنایی، کالبدی – عینی و کارکردی – عملکردی را قائل هستیم، به بررسی مؤلفه‌ها و شاخص‌های هر یک از این ابعاد پرداخت.
این پژوهشگر حوزوی ادامه داد: گونه‌شناسی روشی متمایز از طبقه‌بندی است؛ اعضای یک طبقه تشابه اندکی با یکدیگر دارند و بر این اساس عضویت آنها در یک طبقه، اطلاعات ناچیزی درباره طبیعت آنها در اختیار ما می‌گذارد، در حالی‌که گونه‌شناسی اغلب اطلاعات کاملتر و تصویری دقیق‌تر از اجزای خود ارائه می‌کنند.
وی افزود: در مطالعات هویت شهری که محوریت آن خوانش ذهنیت شهروندان از شهر است، ما با گونه‌های متنوعی مواجه خواهیم شد که در هر کدام، شهر با ویژگی برجسته و متمایزتری برای بخشی از شهروندان تجسم یافته است. در واقع شهر برای تیپ‌های مختلفی از ساکنان آن دارای هویت متفاوتی بوده و در حقیقت بررسی گونه‌های هویت شهری مقدمه‌ای برای فهم وضعیت موجود هویت شهر خواهد بود.
افراز در بخش دیگری از گزارش تحلیلی گونه‌های هویت شهری قم به بیان پرسش‌های مطرح شده در مصاحبه نقشه ادراکی این پژوهش و همچنین نمونه‌های آن پرداخت و گفت: افراد شرکت‌کننده در این پژوهش 284 نفر از ساکنان در مناطقه 8 گانه مختلف شهر قم بودند که از میان آنها 146 زن و 138 مرد بودند که جوان‌ترین 18 سال و مسن‌ترین 67 سال داشت.
وی افزود: پس از مطالعه پاسخ‌های شهروندان به پرسش‌های مصاحبه‌های نقشه ادراکی، دیدگاهایشان در قالب جملات کلیدی، معنایابی شده و برای هر یک کدزنی صورت گرفته است که پس از نظام‌مند نمودن کدهای اصلی و فرعی، دسته کدهای نزدیک و همبسته با هم به صورت یک مضمون طبقه‌بندی و سپس مضامین مشترک به صورت یک مقوله واحد صورت‌بندی شدند.
مدیر کارگروه سیاستگذاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام از شهر زیارتی، شهر علم دینی، شهر انقلاب، شهر مادری، شهر مقدس، شهر مصرفی، شهر زندگی، شهر زیست مؤمنانه، شهر افسرده و شهر محدودیت به عنوان گونه‌های هویت شهری قم نام برد و به ارائه تعداد، درصد و فراوانی گونه‌ها پرداخت.
وی در ادامه سخنان خود به ارائه توضیحاتی درباره هر یک از این گونه‌ها پرداخت که پی می‌گیریم:
گونه شهر علمی دینی
- شهروندان این گونه معنای قم را شهر مرجعیت، شهر علم و اجتهاد و شهر نشر معارف اهل بیت (علیهم‌السلام) می‌دانند، تمایز قم با سایر شهرهای دیگر را در سابقه علمی برجسته، وجود علما و فضلا و محوریت حوزه علمیه قم محسوب می‌کنند.
- نماد اصلی قم را مدرسه فیضیه یا محافل دروس خارج دانسته و اضمحلال هویتی قم را در گرو کاهش قدرت روحانیت، تعطیل شدن دروس حوزوی و مسدود شدن روند مهاجرت طلاب دینی به قم تلقی می‌کنند.
- از نگاه این افراد نماد ورودی شهر قم، میدان 72 تن و تابلوهای تصاویر عکس علما و منطقه نماینده شهر قم خیابان چهارمردان و محدوده بیوت مراجع است. شخصیت نمایندگی کننده قم، آیت‌الله مرعیش نجفی، آیت‌الله بروجردی و آیت‌الله وحید خراسانی شمرده می‌شوند. نقطه عطف تاریخی در روند تحولات شهر قم را مهاجرت شیخ عبدالکریم حائری و تشییع آیت‌الله بهجت می‌دانند.
- فقدان علمای ربانی و اساتید اخلاق را مهم‌ترین کمبود شهر قم دانسته و امکان تحصیل در شهرهای دیگر و یا امکان تحصیل جایگاه اجتماعی مطلوب‌تر را از انگیزه احتمالی خود برای مهاجرت از قم برشمرده و شهرهای مشهد، اصفهان و گلپایگان را از مصاصد احتمالی برای مهاجرت نام برده‌اند.
- زندگی در شهر قم را به طلاب علوم دینی، فعالان عرصه نشر و علاقه‌مندان علوم انسانی و نام‌های کریمه، معصومیه، عالم شهر و مکتب علم را به عنوان اسامی بدیل برای نامگذاری قم پیشنهاد داده‌اند. منزل ملاصدرا، بیت امام خمینی، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، مسجد آیت‌الله بهجت، مدرسه فیضیه، گذر خان، پل آهنچی، مسجد اعظم و جامعه الزهرا (س) را نمادهای بصری ویژه قم در نظر دارند.
گونه شهر مادری
- افراد متعلق به گونه شهر مادری شهروندانی هستند که متولد قم بوده و اصالتی قمی دارند، احساس تعلقشان به شهر قم به این جهت است که قم را وطن خود می‌دانند.
- معنای قم را زادگاه، خانه مادری و آشیانه فامیلی خود پنداشته و تمایز آن را با شهرهای دیگر در اصالت مردم، پرشور بودن هیأت‌های محرم و رونق ورزش فوتسالش می‌دانند.
- از سوهان، رودخانه و بنای کوه خضر به عنوان نماد اصلی این شهر یاد می‌کنند. اضمحلال هویتی شهر قم را در کمرنگ شدن لهجه قمی، تغییر بافت سنتی اطراف حرم و غلبه جمعیتی مهاجرین ایرانی و غیرایرانی قلمداد می‌نمایند.
- از منظر این افراد، سوهان‌فروشی‌ها و ایستگاه عوارضی اتوبان تهران – قم، نمادهای اصلی در ورودی شهر قم هستند.
- خیابان آذر و دورشهر را محله‌های نمادین قم دانسته و افرادی چون وحید شمسایی، عباس آقا مصطفی، آذرتاش آذرنوش، سید جواد ذاکر و رسول ترک را شخصیت‌های نماینده قم می‌دانند.
- اسامی پیشنهادی آنان برای شهر قم، آشیانه، قمرود، میانرود، شهر کریمه، شاهراه و کرامت و عناوین پیشنهادی برای یکی از بلوارهای اصلی شهر، آذرتاش آذرنوش، علی اشرف صادقی و پروین اعتصامی بوده است.
- فروشگاه دنیای کتاب، دانشگاه قم، مسجد الغدیر، بازار ننه عباس، خانه یزدان‌پناه، کوه دوبرادران و میدان 72 تن را ویژه‌ترین نمادهای بصری شهر قم می‌دانند.
گونه شهر محدودیت
- شهروندانی که در تیپ شهر محدودیت طبقه‌بندی شده‌اند، معنای قم را گشت ارشاد، فضای بسته، واتیکان اسلامی، کلاهک سفید، تسلط ایدئولوژی، تعصب مذهبی، خفگی، سنت‌گرایی، تعصبات بیجا و گیر دادن‌های الکی می‌دانند.
- مهم‌ترین تمایزات شهر قم را تنها شهری که فقط برای یک صنف خاص است، غلبه حکومت بر جامعه، محیط بسته، قوانین عجیب پوشش و حضور بیش از حد روحانیت تلقی می‌کنند.
- مهم‌ترین نماد شهر قم را ماشین‌های گشت و راهپیمایی‌های دائمی دانسته و اضمحلال هویتی شهر قم را در مهاجرت طلاب، افزایش گالری‌ها و کافه‌ها، چادری نبودن اکثریت خانم‌ها و مجوز گرفتن کنسرت‌ها برمی‌شمارند.
- از تابلوی دفاتر مراجع و هتل‌های اطراف حرم به عنوان نمادهای اصلی ورودی شهر قم و شخصیت‌های نماینده قم را آیت‌الله‌ها و زنان چادری می‌دانند.
گونه شهر زندگی
- گونه قابل توجهی از مشارکت‌کنندگان در این تحقیق، شهروندانی هستند که شهر قم را به عنوان محیطی مناسب برای یک زندگی معمولی شناسایی می‌کنمند و همه ابعاد هویتی شهر قم را از منظر شهری برای زندگی خوانش می‌نمایند.
- افراد تیپ شهر زندگی، معنای شهر قم را آرامش، راحتی، شهر ارزان، آرامش بخشی، محل زندگی و بستر پیشرفت زندگی می‌دانند. مهم‌ترین تمایز شهر قم از سایر شهرهای ایران را امنیت بیشتر، مهاجرپذیری، محیط کنترل شده، شرایط شغلی خوب، قابل اعتماد بودن و مهربانتر بودن مردمش تلقی می‌کنند.
- نماد اصلی شهر قم را فروشگاه سرای ایرانی، بازار قم و پاساژهای اطراف حرم دانسته و عوامل اضمحلال هویتی شهر را عوض شدن مردم، رواج بی‌حجابی، افزایش اتباع، گران شدن کالاها و نبود طلاب می‌دانند.
- گنبد حضرت معصومه (س)، تقاطع 72 تن و مجتمع مهروماه را برجسته‌ترین نمادهای ورودی شهر قم محسوب نموده و خیابان دورشهر، بلوار امین، باجک و بنیاد را محله‌های نماد قم برشمرده‌اند.
- شخصیت‌های نمادین شهر قم را جواد رضویان، لاریجانی‌ها، پروین اعتصامی، رسول ترک، حسن زاده و امیرآبادی نام برده‌اند.
- مهم‌ترین نقاط عطف تاریخی شهر قم را افتتاح مترو، سیل دهه 80، ساخت منوریل، احداث سرای ایرانی و انتصاب سقائیان به عنوان شهردار قم می‌دانند.
- احساس خود نسبت به تحولات ده سال گذشته قم را مدرن‌تر شدن، افزایش رستوران‌ها، تمیزتر شدن، شبیه تهران شدن، پیشرفته‌تر شدن و آزادتر شدن پوشش مردم بیان کرده‌اند.
گونه شهر زیارتی
- تعدادی از شهروندان قمی اصلی‌ترین کارکرد شهر قم را زیارتی بودن آن به شمار آورده و عمده مناسبات و ساختارهای درون شهری قم را بر همین اساس تبیین می‌کنند.
- در نگاه این افراد معنای شهر قم، ارتباط با ائمه، زیارت‌گاه‌های باصفا، اماکن زیارتی، شهری حول کریمه اهل بیت و پایتخت زیارتی ایران است. تمایز شهر قم با سایر شهرهای ایران را در زائرپذیر بودن، شاهراه زیارتی بودن، مغازه‌های 24 ساعته و شهر همیشه فعال می‌دانند.
- نماد اصلی شهر قم را گنبد حرم، گلدسته‌های سبزرنگ مسجد جمکران، زائرسراها و بلوار پیامبر اعظم محسوب نموده و ملاک اضمحلال هویتی شهر قم را خالی شدن حرم از زائران و تردد خانم‌های بی‌حجاب در سطح شهر بیان کرده‌اند.
- مهم‌ترین نمادهای ورودی شهر قم را تپه سلام، تابلوهای خیرمقدم به زوار و اتوبوس‌های پارک شده زائران در پلیس راه می‌دانند.
- نقطه عطف تاریخی شهر قم را طرح توسعه حرم و احداث بلوار پیامبر اعظم دانسته و شخصیت‌های نمادین شهر قم را حجت‌الاسلام بندانی نیشابوری، مهدی میرداماد، میرزای قمی و آیت‌الله میرباقری برشمرده‌اند.
- نمادهای ناسازگار قم را کافی شاپ‌ها، طرح توسعه غیر اسلامی حرم و نمادهای منطقه شیخ آباد شناسایی کرده و مهم‌ترین مناسبت تقویمی شهر قم را دهه کرامت، تاج‌گذاری امام زمان و نیمه شعبان می‌دانند.
- کاستی‌های شهر قم را کمبود زائرسراها، دسترسی نداشتن زائرین به امکانات شهری، فقدان فرودگاه و مترو بیان کرده‌اند. مداخلات مدیریتی همچون تکمیل مترو، جلوگیری از رواج بی‌حجابی و تعطیل کردن کلاس‌های آموزشی مختلط را پیشنهاد نموده‌اند.
گونه شهر انقلاب
- افراد متعلق به این‌گونه ماهیت شهر قم را به خاستگاه انقلابی آن می‌دانند و توجه خود به این شهر را از زاویه‌ای معطوف می‌دارند که مهم‌ترین ویژگی آن انقلاب خیز بودن آن است.
- این شهروندان معنای شهر قم را مهد قیام، شهر جهاد، شهر خون و قیام، شهر آخرالزمانی و نماد حاکمیت اسلامی می‌دانند. تمایز قم از سایر شهرهای ایران را در بصیرت بالای مردم این شهر، مبدئیت آن برای شکل‌گیری نهضت امام خمینی (ره) و پای کار انقلاب بودن مردم این شهر تلقی می‌کنند.
- نماد اصلی شهر قم را بیت امام خمینی (ره) و گلزار شهدای قم دانسته و نمادهای ورودی این شهر را مزار شهدای مدافع حرم در بهشت معصومه (س)، مسجد اهل بیت (ع) و تابلوهای مزین به تصاویر شهدا محسوب می‌کنند.
- اصلی‌ترین عامل اضمحلال هویتی شهر قم را غیرانقلابی شدن حوزه علمیه قم و رواج بی‌حجابی می‌دانند. شخصیت‌های نمادین قم از منظر این‌گونه، حجت‌الاسلام پناهیان، مهدی سلحشور، مهدی زین‌الدین، نواب صفوی و امام خمینی (ره) هستند.
- مهم‌ترین نقطه عطف تاریخی قم قیام 15 خرداد، مراسم تشییع شهید قاسم سلیمانی، بمباران محله چال کاظم، راهپیمایی زنان بر علیه اغتشاش‌گران در سال 1401، حضور طلاب در بیمارستان‌های کرونایی و سفر رهبر انقلاب در سال 89 به قم بیان شده است.
- ناسازگارترین نمادهای شهر قم را حسینیه صادق شیرازی، کافه‌های خیابان زنبیل‌آباد و آراشگاه‌های زنانه فلکه میثم می‌پندارند.
گونه شهر افسرده
- افراد گونه‌بندی شده در این تیپ شهروندانی هستند که متمایزترین ویژگی شهر قم را افسردگی و غمگینی می‌دانند.
- معنای شهر قم در نگاه این افراد کرونا، آب شور، عقب‌ماندگی، دورویی، شهری محصور میان قبرستان‌ها، تضاد دین و پیشرفت، شهر غصه و غم و عزاخانه بوده و تمایز قم را با سایر شهرهای ایران در بی‌آب و علف بودن، گرم و خشک بودن، امکان تفریح نداشتن، مجاورت به دریاچه‌های نمک، بی‌انگیزه بودن مردمش و به چشم نیامدن جوان‌هایش مطرح کرده‌اند.
- نمادهای اصلی شهر قم را سیاهپوش بودن دائمی خیابان‌ها، رودخانه خالی از آب و پایه‌های بتنی منوریل می‌دانند.
- اضمحلال هویتی شهر قم را در شادی جوان‌ها، کم شدن المان‌های مذهبی، افزایش آزادی‌های پوشش شبیه تهران و تعطیلی حوزه علمیه تلقی می‌کنند.
- نمادهای ورودی شهر قم را دریاچه نمک، انعکاس آفتاب در کف اتوبان تهران – قم، تابلوی قبرستان بهشت معصومه و بیابان‌های اطراف شهر قم برشمرده‌اند.
- مداحان و روضه‌خوانان را شخصیت‌های نمادین شهر قم دانسته و نقطه عطف تاریخی قم را سردادن شعار زن زندگی آزادی در زیر پل نیروگاه و افتتاح هایپراستار در پردیسان قلمداد می‌کنند.
- در ده سال گذشته احساس خفگی، غربت، دلگیری، دوری از آرزوها و عدم رضایت داشته‌اند. نسبت به همه جا یا عمده مناطق شهر قم و محله‌های اطراف حرم احساس از خودبیگانگی ابراز کرده و از سالاریه و کافه‌های قم به عنوان مناطقی که احساس همذات‌پنداری بیشتری دارند یاد کرده‌اند.
گونه شهر مقدس
- شهروندانی که در گونه شهر مقدس طبقه‌بندی شده‌اند، معنای شهر قم را عش آل محمد، دارالمؤمنین، انتظار، قطعه‌ای از بهشت، تجمع عشاق، خاک مقدس، شهر امام زمان ()، برترین شهر در آخرالزمان، بیت المقدس، قرارگاه شیعیان و محل استقرار یاران امام عصر می‌دانند.
- تمایز قم نسبت به سایر شهرهای ایران را در شهر پر از شب‌زنده‌دار، حرم اهل بیت، پناه بی‌پناهان، مقدس بودن و معنویت آن برشمرده‌اند.
- نمادهای اصلی قم را حرم حضرت معصومه (س)، مسجد مقدس جمکران و کوه خضر محسوب کرده و نمادهای ورودی شهر قم را گنبد حرم، امام زاده شاه جمال، امام زاده عبدالله و تابلوهایی که اسامی خدا در آن نوشته شده می‌دانند.
- شخصیت‌های نماینده قم را امام عصر ()، آیت‌الله بهجت، کربلایی کاظم، آیت‌الله جوادی آملی و خانم‌های محجبه بیان کرده‌اند. اضمحلال هویتی شهر قم را در به حاشیه افتادن حرم در توسعه شهر قم، افزایش تعداد مال‌ها و مراکز خرید، برگزاری کنسرت ها، رواج بی‌حجابی و ویترین‌های مروج بی‌حیایی مغازه ها برشمرده‌اند.
- نقطه عطف تاریخی شهر قم را ورود حضرت معصومه به قم، تأسیس مسجد مقدس جمکران و مراسم تشییع آیت‌الله بهجت دانسته و برای نمادهای ناسازگار قم به شهرک شکوهیه، کافی‌شاپ‌ها، باشگاه‌های ورزشی زنان، ساختمان‌های آمال و سرای ایرانی و مجموعه هایپراستار اشاره کرده‌اند.
- مهم‌ترین مناسبت تقویمی قم را جشن نیمه شعبان و ایام البیض می‌دانند.
گونه شهر مصرفی
- افراد متعلق به گونه شهر مصرفی، شهر قم را محل مناسبی برای تأمین نیازهای روزمره خود و التذاذ از آنها دانسته و عمده ادراکات خود به شهر قم را در قالب چرخه درآمد – مصرف – لذت بیان می‌کنند.
- مهم‌ترین خصیصه این‌گونه، قرائت و خوانش شدیداً غیرایدئولوژیک از شهر است. معنای شهر قم در نزد این شهروندان، تهران کوچک، مینیمال ایران، شهر زیرپوستی، قشلاق،شهر لوازم خانگی، سوهان، سرای ایرانی، فلافل، شب گردی و شهر زیرزمینی است.
- تمایزات قم از سایر شهرهای ایران را در مراکز بزرگ خرید، ارزان بودن، رستوران‌های جذاب، روستاهای گردشگری، تعدد زوجات، خانه‌های مجردی، امکان خریدهای قسطی، چهارراه مواد مخدر و تفریحات زیرپوستی می‌دانند.
- نمادهای اصلی قم در نگاه این افراد مجموعه سرای ایرانی، باغچه خان، پاساژ سلام، تله سیژ، آب و تاب، باغ پرندگان، فروشگاه آمال و کافه‌های دورشهر بوده و نمادهای ورودی قم را مجتمع مهروماه، سیتی سنتر پردیسان، مجموعه کهکشان غدیر و بیلبوردهای تبلیغاتی قبل عوارضی برشمرده‌اند.
- اضمحلال هویتی قم را در خنک شدن هوا و شیرن شدن آب دانسته و زینب موسوی، جواد رضویان، حاج محمد شفیعی، مرحوم تولیت و علی لاریجانی را شخصیت‌های نمادین قم به حساب می‌آورند.
- نقاط عطف تاریخی قم را مراسم چهارشنبه سوری سال گذشته، افتتاح پاساژ سلام، احداث شهر جدید پرنیان و پروژه قطار سریع السیر قم – تهران می‌دانند.
گونه شهر زیست مؤمنانه
- شهروندانی که در گونه شهر زیست مؤمنانه دسته‌بندی شده‌اند، افرادی هستند که شهر قم را به عنوان بستری برای تحقق زندگی ایمانی شناسایی می‌کنند. این دسته معنای شهر قم را شهر امن، پناهگاه، شهر کرامت، امنیت اجتماعی، امان الهی، جای عالی زندگی، پایتخت معنوی ایران، محلی برای بدست آوردن آخرت، نزدیک شدن به خدا، مرهم تنهایی و بهترین شهر زندگی معرفی کرده‌اند.
- تمایز شهر قم با سایر شهرهای ایران را در کسبه رزق حلال خور، فضای سالم، امکان تربیت دینی فرزندان، مردم منصف، مردم صادق، راحتی و آرامش معنوی و در نظر داشتن خدا در تعاملات اجتماعی می‌دانند.
- نماد اصلی شهر قم را حرم حضرت معصومه (س) و مسجد جمکران دانسته و اضمحلال هویتی شهر قم را در گرو رواج بی‌حجابی، نبود روحانیت، افزایش بیش از حد امکان گردشگری، افزایش بی‌رویه مهاجران غیر ایرانی و ارتباط بیش از حد با مردم تهران قلمداد کرده‌اند.
- نمادهای ورودی شهر قم را سوهان‌فروشی‌ها، تابلوهای به شهر کریمه خوش آمدید و امام‌زاده شاه جمال و مسجد اهل بیت محسوب می‌کنند.
- شخصیت‌های نمادین قم را زنان محجبه، امام خمینی (ره) و مراجع تقلید می‌دانند. نقاط عطف تاریخی را ساخت ضریح امام حسین (ع)، گسترش طب سنتی، احداث بلوار پیامبر اعظم (ص) و فوت اخیر مراجع تلقی می‌نمایند.
- در ده سال اخیر احساس پیشرفته‌تر شدن قم، افزایش دسترسی‌ها، کلافگی از حضور مهاجران در مدارس، خراب شدن وضعیت پوشش زنان، هتک حرمت انسان‌های مؤمن و کاهش امنیت داشته‌اند.
مدیر کارگروه سیاستگذاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام در بخش نتیجه‌گیری و ارائه راهبردهای پیشنهادی این پژوهش به سه چالش فقدان هویت مشترک شهری و احساس متفاوت شهروندان قمی از هویت شهر قم و وجود ده‌گانه هویت شهری مختلف در آن، تمایل بیش از 65 درصد شهروندان برای مهاجرات از شهر قم و عدم وجود پیوندهای هویتی مستحکم با این شهر و تشویش و اغتشاش هویتی برآمده از حس ناهمسازی فرهنگی میان ساکنان ایرانی شهر قم و ساکنان غیرایرانی به گونه‌ای که در حدود 38 درصد از مصاحبه‌‌شوندگان اخراج اتباع افغانستانی را به عنوان یکی از مداخلات مدیریتی پیشنهاد خود برای شهر قم مطرح نموده‌اند، اشاره کرد.