حامد عبدالهی
حیات معرفتی را لایه پنهان هر انسان می‌توان دانست که به دلیل اشتغال به کارهای روزمره از آن غافل است. اما برای یک انسان انقلابی و مسلمان که در برابر خود، مردم و خدا، مسئول است؛ یعنی خود را مسئول می‌داند، شناسایی این لایه معرفتی، لازم است.
کتاب «حیات معرفتی مسلمان مسئول» در واقع کتابتِ گفتاری است در همین راستا از حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا فلاح شیروانی که به صورت کتاب درآمده است.
صاحب سخن در مقدمه این کتاب، پرسش‌های هدفمندی را مطرح می‌کند و معتقد است: حیات معرفتی یعنی لایه‌ای از زندگی که در آن دانستن و فهمیدن اصلی‌ترین موضوع است. این لایه از زندگی انسان با لایه حیات اعتقادی متفاوت است؛ اما ارتباط وثیقی با آن دارد. مهم‌ترین آسیب، رهاشدگی و رسیدگی نکردن به این موضوع و ابهام‌های موجود در این لایه است.
نویسنده کتاب، حمید آقانوری هم در پیشگفتار آن تصریح می‌کند این مجموعه، گزارشی آزاد از مجموعه مباحثات گروه نظام اندیشه حوزه دانشجویی دانشگاه صنعتی شریف است که طی سال‌های 1389 تا 1393 با ارائه و راهنمایی حجت الاسلام و المسلمین فلاح شیروانی برگزار شده و پس از پنج دوره تدریس، در سال 1394 ارزیابی و نهایتاً در پاییز 1399 پس از شش سال بازبینی و بازنویسی منتشر شده است.
کتاب ظاهری ساده اما نمادهایی در خود دارد که نشان می‌دهد قرار است در آثار دیگر هم تکرار شود. یعنی سفارش‌دهندگان خواسته‌اند طرحی بی‌پیرایه اما ثابت داشته باشند که معرف سلسله‌ای از مباحث باشد.
صفحه‌آرایی آن نیز جذاب است و از دو رنگ برای حروف‌چینی آن بهره برده شده و همین به زیبایی و خوش‌خوانی آن افزوده است. هرچند عنوان کتاب، انسان را به دهه شصت می‌برد! حیات معرفتی مسلمان مسئول! انگار که قرار است دوباره با رژیم طاغوت مبارزه کنیم! شاید با عنوانی امروزی‌تر یا زیرعنوانی به‌روزتر، می‌شد سادگی طرح جلد را جبران و به قول امروزی‌ها کتاب را بازاری کرد.
این کتاب از یک درآمد و شش فصل و دو ضمیمه تشکیل شده است. نویسنده یا بهتر بگوییم گوینده در درآمد، ابتدا از لزوم تفقه در دین از نگاه روایات معصومین علیهم السلام سخن گفته و پس از آن به آسیب‌های آموزش معارف دین پرداخته که توجه بیش از حد به اثبات دین به جای معرفی محتوای آن، غفلت از موضوع نگرش‌سازی و باورمند ساختن مخاطب، تمرکز بر استدلال‌های ذهنی، نداشتن نقشه‌ای روشن و نظام‌مند از معارف اسلامی و تطبیق ندادن معارف دین بر زندگی کنونی را همان آسیب‌ها برشمرده؛ اما مهم‌ترین آسیب را شکاف جدی میان تعلیم عقاید اسلامی با انقلاب اسلامی و اندیشه امام خمینی(ره) و اسلام ناب دانسته است.
نویسنده در این کتاب، ابتدا می‌کوشد از مسئله حیات معرفتی، آشنازدایی کند! یعنی آن نگاه مرسوم و عادی به حیات معرفتی را برداشته و معنای صحیح و نگاه درست را جایگزین کند. بعد به نسبت میان ایمان و معرفت پرداخته و در ادامه به دو مشکل رایج و اساسی زندگی معرفتی توجه کند. آنگاه با معرفی رویکرد معرفتی و پایگاه معرفتی، به نقش آن دو در حل مشکلات روزمره زندگی دینی، رهنمون شود. در پایان نیز به نیاز معرفتی جوان مسئول و ابعاد این نیاز توجه کرده است.
از آن‌جا که این کتاب در اصل گفتاری بوده و در قالب سخنرانی بیان شده، در بخش طرح مسئله، مطالبی را از مرحوم آیت الله بهجت و نیز امام خمینی(ره) ذکر کرده و تصریح می‌کند: روش تربیتی قرآن، معرفت محور است. ما به جدی گرفتن بنیادهای نظری یک مسلمان، عادت نداریم. برای ما عمدتاً عمل جدی‌تر است تا طرز فکر او.
نادانستن و شبه‌دانستن و پیامدهای آن، جایگاه معرفت در مسیر کسب ایمان، گفتمان توحید، الگوی تعاملی دین و ابزارهای ادراکی انسان و مشکل انتخاب مرجع معرفتی، از مهم‌ترین عناوین این کتاب هستند.
درآمدی بر نیاز معرفتی مسلمان مسئول و هویت تمدنی هم دو عنوان ضمیمه این کتاب است. در این بخش آمده است: «برای حفظ اصالت این انقلاب، نیازمند اندیشه بنیادین انقلاب هستیم. حتی فراتر از آن باید گفت ما برای حفظ اصالت اسلامی خویش، محتاج اندیشه‌ای هستیم که انقلاب اسلامی را پدید آورد. اگر نسل‌های معتقد به این انقلاب، مرجع فکری مشخص، نیرومند و بالنده‌ای نیابند، این انقلاب همچون درختی که ارتباطش با ریشه‌هایش قطع شده، به مرور به پیری و زوال خواهد گذاشت. اگر اسلام را آن‌گونه که امام می‌شناخت، نشناسیم بی‌شک این سرنوشت تلخ در آینده رقم خواهد خورد... توحید در نگاه امام خمینی(ره) اصل حاکم بر منش اداره اجتماع، حکومت و بنای ساخت اجتماعی بود. ایشان توحید را پایه نهضت اسلامی می‌دانست... نهضت امام خمینی(ره) در تعامل با فطرت توحیدی انسان به رستاخیزی در جان‌ها و جوامع بشری دست زد که هنوز جوامع علمی و پایگاه دانشی ما به آستانه فهم آن نرسیده است. موقف دانشیِ انقلاب اسلامی بسیار جلوتر از موقفِ کانون‌های نخبگانی ما است... فضای آکادمیک ما نه تنها از فهم دانشی انقلاب اسلامی عقب مانده، بلکه ارائه دهنده فهمی ناراسا و ناکارآمد و تقلیل‌گرا است... بی‌تردید با شعور ماورائی انقلاب اسلامی می‌توان به انقلابی در علوم انسانی دست زد».
معماری شخصیت و ذائقه فکری، توجه به نقش دانش در خلق هویت تمدنی، بروزهای کلانی انسانی؛ فرزند اراده انسان، تحقق اراده‌ای غنی؛ محتاج دانش، هویت تمدنی و نقش دانش و دانش عامل اقتدار در حرکت تمدنی، عناوین ضمیمه هویت تمدنی این کتاب است که به نظر می‌رسد هرکدام در حد یک یادداشت یا نکته بیان شده و بیشتر در پی طرح مسئله و تلنگر است؛ چه این که از سویی مسائل تمدنی به ویژه در امتداد مباحث انقلاب و گام‌های پنجگانه آن را باید جدی دید و به گفتگو و نظر نشست و از سویی این کتاب شاید مجال پرداختن به آن را نداشته است. هر چند می‌شد زاویه دید به تمدن را از پنجره مسئولیت اسلامی و از بُعد حیات معرفتی تنظیم کرد و نگریست؛ آنگاه به جای ضمیمه می‌شد یک فصل به کتاب افزود و البته مقال و مجال بیشتری به آن اختصاص داد.
کتاب «حیات معرفتی مسلمان مسئول» به گفتار محمدرضا فلاح شیروانی (متولد 1349) و نگارش حمید آقانوری در 144 صفحه به سال 1400 و به همت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام در قم به چاپ رسیده است.
پیوند خرید کتاب