به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام)، این نشست، که بخشی از سلسله نشست‌های راهبردی «ایران آینده» محسوب می‌شود، با گردهم آوردن جمعی از برجسته‌ترین اندیشمندان و اساتید حوزوی و دانشگاهی، به تبیین و تحلیل ظرفیت‌های درونی و بیرونی ایران برای مواجهه با چالش‌های منطقه‌ای و جهانی می‌پردازد.
در نشست نخست با این موضوع، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا فلاح شیروانی مؤسس و مدیر مؤسسه فرهنگ و تمدن توحیدی، حجت‌الاسلام مهدی سلطانی عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم (علیه‌السلام)، محمدرضا قائمی نیک عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی و سیدحسین شهرستانی مدیر گروه حکمت هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حضور داشتند.
در ابتدای این نشست، عبدالله صفری، مدیر کارگروه سیاست‌گذاری فرهنگی پژوهشکده گفت که با توجه به شرایط پیش آمده و توجه ویژه دشمن به موضوع انسجام ملی، بر آن شدیم تا سلسله نشست‌هایی را در این حوزه برگزار کنیم. وی تأکید کرد که مردم ایران همواره پشتوانه نظام جمهوری اسلامی بوده‌اند و این نظام، نظامی مردمسالار است که بر پایه حمایت ملت استوار است.
صفری همچنین افزود: شناخت ما از جامعه ایران باید عمیق‌تر و مبتنی بر مبانی اصیل دینی باشد، چرا که در رویدادهایی مانند تشییع شهید حاج قاسم سلیمانی و دیگر حوادث مشابه، «باطن مردم ایران» ظهور و بروز پیدا کرده است. این مسئله در بیانات مقام معظم رهبری نیز به کرات مورد تأکید قرار گرفته است و تحلیل‌های ارائه شده توسط اندیشمندان نیز بر این موضوع صحه می‌گذارد.
مدیر کارگروه سیاست‌گذاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام) اظهار داشت: این جلسات با هدف ایجاد گفت‌وگوهای علمی و تحلیلی در کشور و با مشارکت نهادهای علمی، دانشگاهی و اندیشکده‌ها ادامه خواهد داشت تا بتواند روایت حقیقی و جامع از انسجام و همبستگی ملی ایرانیان را به نمایش گذارد.
در این نشست، ابتدا حجت‌الاسلام محمدرضا فلاح شیروانی به تبیین وحدت انسان ایرانی در زمانه جنگ با نگاهی به عرفان اجتماعی و سیاسی حضرت امام خمینی (ره) پرداخت. سپس دکتر سلطانی موضوع زمان و جنگ برای ایرانیان را بررسی کرد و به چگونگی متبلور شدن نوعی زیست اجتماعی جدید در شرایط جنگ پرداخت که جامعه را از حاشیه‌ها و اعتباریات زمانه پاک‌سازی می‌کند.
دکتر شهرستانی نیز به ظرفیت‌های عرفانی و حماسی ادبیات فارسی در انسان ایرانی و نقش آن در انسجام ملی اشاره کرد و با مرور ریشه‌های تاریخی و تمدنی ایران، تبیین وحدت اجتماعی را ارائه داد. در نهایت، دکتر قائمی‌نیک با بررسی موضوع «جنگ و آشکارگی وحدت در تکثرهای اجتماعی ایران» نشان داد که چگونه تکثرهای فرهنگی و اجتماعی در شرایط جنگ به وحدتی ملموس و عملی تبدیل می‌شوند.
نقش هویت توحیدی در انسجام و پیشرفت جامعه ایرانی
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا فلاح شیروانی، مؤسس و مدیر فرهنگ و تمدن توحیدی، در سخنانی مهم درباره نقش نگاه توحیدی و انسانی در برابر مصائب و چالش‌های روز جامعه ایران، تأکید کرد که انسان موحد در برابر سختی‌ها منفعل نمی‌ماند و با تکیه بر آموزه‌های الهی می‌تواند ظرفیت‌های عظیمی برای پیشرفت و انسجام ملی ایجاد کند.
وی با اشاره به اینکه حوادث زندگی فرصتی برای ارتقاء انسان است، بیان داشت که شناخت انسان باید فراتر از نگاه مادی و ظاهری باشد و قرآن کریم نیز انسان را موجودی با کرامت و معرفتی الهی معرفی می‌کند که بر فرشتگان نیز برتری دارد.
حجت‌الاسلام فلاح شیروانی افزود: انسجام اجتماعی کنونی ایران، برخاسته از باطن توحیدی مردم است و این انسجام بر پایه منافع مادی نیست بلکه ریشه در هویت قدسی و الهی دارد.
وی همچنین به انتقاد از برخی نگاه‌های غرب‌زده پرداخت که هویت ایرانی و اسلامی را تحقیر می‌کنند و بر اهمیت بازگشت به آموزه‌های اصیل دین و فرهنگ ایرانی-اسلامی تاکید نمود.
این استاد و پژوهشگر حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی، نقش پیامبران و ولی فقیه را در بیداری عقل و دانایی واقعی انسان‌ها تعیین‌کننده دانست و گفت: هرگاه جامعه از تفکر انقلابی و عقلانیت توحیدی فاصله گرفته است، دچار عقب‌ماندگی شده و هرگاه به آن بازگشته، پیشرفت‌های قابل توجهی داشته‌ایم.
حجت‌الاسلام فلاح شیروانی در پایان ابراز امیدواری کرد که بحران‌های کنونی هر چه سریع‌تر پایان یابد و ایران اسلامی با تکیه بر هویت و انسجام معنوی، شاهد رشد و بالندگی بیشتر باشد.
تفاوت انسان ایرانی و اسرائیلی و نقش وحدت اجتماعی در دوران جنگ
حجت‌الاسلام مهدی سلطانی، عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم (علیه‌السلام)، در سخنانی عمیق به بررسی تفاوت‌های هستی‌شناختی انسان ایرانی و انسان اسرائیلی پرداخت و نقش این تفاوت‌ها را در نحوه حضور و وحدت اجتماعی ایرانیان در زمان جنگ برجسته کرد.
وی تأکید کرد که انسان اسرائیلی، برخلاف انسان ایرانی، «انسان بدون مکان» یا «بلامکان» است و به دنبال ساختن و بازسازی مکان از طریق تکنولوژی و ریاضیات است، زیرا فاقد یک بستر فرهنگی-جغرافیایی پایدار است. این ویژگی منجر به نوعی نیهیلیسم و فقدان معنا در هستی انسان اسرائیلی شده است. در مقابل، انسان ایرانی واجد مکان و جغرافیای فرهنگی کهن و دارای معنایی عمیق است که وحدت اجتماعی و انسجام ملی را تسهیل می‌کند.
حجت‌الاسلام سلطانی افزود: وحدت و حضور ایرانیان در جنگ، ناشی از همین پیوند عمیق با مکان، زمان و فرهنگ تاریخی است که نیازمند بازسازی نیست.
این استاد علوم اجتماعی همچنین به نقش کلیدی «جمع قلب و عقل» در انسان ایرانی اشاره کرد که توانایی ایجاد اتحاد و انسجامی فراتر از منافع مادی را فراهم می‌آورد و زمینه‌ساز یک وحدت اجتماعی ماندگار است.
وی با بیان اینکه جنگ، لحظاتی از رویارویی مرگ و زندگی را رقم می‌زند که در آن سلحشوری و فتوت ایرانی نمود می‌یابد، تأکید کرد که این ویژگی‌ها به انسان ایرانی امکان می‌دهد که در شرایط دشوار اجتماعی، نظامی و اقتصادی با وحدت و استقامت بیشتری عمل کند.
حجت‌الاسلام سلطانی در پایان به اهمیت حفظ و استمرار این انسجام و وحدت پس از جنگ اشاره کرد و خواستار پایه‌گذاری افق بالاتری از عقلانیت معنوی و پیشرفت اجتماعی بر اساس این تجربه تاریخی شد.
نقش فرهنگ حماسی ایرانی در مواجهه با چالش‌های امروز
دکتر سیدحسین شهرستانی، مدیر گروه حکمت هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی نیز در سخنانی از اهمیت فرهنگ و روحیه حماسی ایرانیان در نبردهای امروز سخن گفت.
وی با تأکید بر اینکه فرهنگ حماسی ایران برگ برنده‌ای قاطع در جنگ کنونی است، گفت: ما با نیرویی روبرو هستیم که نماینده هسته سخت نظام استکباری جهانی و ایالات متحده است، فراتر از آنچه در جنگ با داعش تجربه کردیم.
دکتر شهرستانی افزود: در برابر این قدرت عظیم، ایران با ظرفیت‌های نظامی محدود اما با استراتژی‌های هوشمندانه قادر است ضربات مؤثری وارد کند و دشمن را به ترک مخاصمه مجبور سازد.
مدیر گروه حکمت هنر اشاره کرد که جامعه ایرانی به واسطه پیشینه تاریخی و فرهنگی خود، دارای روحیه حماسی و فرهنگ پهلوانی است که این روحیه، نه تنها در دوران جنگ تحمیلی دهه ۶۰ بلکه امروز نیز موجب پایداری و ایستادگی ملت شده است.
وی تأکید کرد: این روحیه حماسی، میراث هزارساله‌ای است که از ادبیات شاهنامه فردوسی تا مکتب اهل بیت (علیهم‌السلام) و فرهنگ شیعی ما را پیوند داده است.
شهرستانی با اشاره به اینکه پیش از انقلاب اسلامی، فرهنگ حماسی ایران بیشتر در قالب عناصر تزیینی باقی مانده بود، خاطرنشان کرد: انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی باعث زنده شدن این ظرفیت تاریخی و تبدیل آن به یک نیروی فعال و مؤثر در جامعه شد.
وی یادآور شد که در دوران پهلوی، فرهنگ حماسی به شکل مصنوعی و نمادین به عنوان جاذبه توریستی یا هنر موزه‌ای درآمده بود، اما پس از انقلاب این فرهنگ جان تازه‌ای گرفت و به یکی از ارکان هویت ملی و مقاومت تبدیل شد.
وی همچنین به تجربه‌های تاریخی اخیر اشاره کرد و افزود: ما در دوره‌هایی مثل حضور مدافعان حرم شاهد احیای دوباره این روحیه حماسی بوده‌ایم که در مقابله با جریان سازش، شعله مقاومت را زنده نگه داشت.
دکتر شهرستانی در پایان تأکید کرد که فرهنگ حماسی ایران نیازمند قرار گرفتن در موقعیت‌های حماسه‌آفرینی است تا بتواند به شکل واقعی خود عمل کند و افزود: اگر این فرهنگ صرفاً در کتاب‌ها و موزه‌ها بماند، اثری نخواهد داشت؛ اما در صحنه‌های واقعی تاریخ است که زنده می‌شود و امتداد واقعی تاریخ ایران را رقم می‌زند.
وحدت ملت ایران در بزنگاه‌های تاریخی ریشه در هویت دینی و سنتی آن دارد
در پایان این نشست دکتر محمدرضا قائمی‌نیک، عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی، به تبیین فلسفی و تاریخی از چرایی انسجام ملت ایران در بزنگاه‌هایی چون جنگ و منازعات منطقه‌ای پرداخت.
وی سخنان خود را با طرح این پرسشی بنیادین که چرا جامعه ایرانی در لحظات بحرانی مانند جنگ، وحدتی شگفت‌انگیز از خود نشان می‌دهد؟ آغاز کرد و در پاسخ، با ارجاع به اثر ماندگار شهید مطهری «علل گرایش به مادی‌گری»، تأکید کرد: انسان ذاتاً حقیقت‌جو است و باید پدیده‌هایی مانند گرایش به مادی‌گری یا انسجام جمعی را در قالب پرسش از شرایط تاریخی و فلسفی تحلیل کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی با تأکید بر اینکه وجود در ذات خود با وحدت همراه است، اظهار داشت: ملتی که در طول تاریخ بقا یافته، به‌طور ماهوی وحدت دارد؛ هرچند ممکن است این وحدت در دوره‌هایی مستور شود. وی این وحدت پنهان را ناشی از مواجهه جامعه ایرانی با نظم سکولار و مدرن دانست که با تکثرگرایی، سعی در کمرنگ کردن سنت دینی و فرهنگی ملت‌ها دارد.
قائمی‌نیک با استناد به کتاب «اسطوره خشونت مذهبی» اثر کاوانا، اظهار داشت که سکولاریسم مدرن با معرفی دین به‌عنوان عامل خشونت، تلاش دارد آن را از عرصه عمومی حذف کند، در حالی‌که در تجربه تاریخی ایران، دین همواره عامل انسجام و وحدت‌بخش در دل تکثرهای قومی، فرهنگی و مذهبی بوده است.
وی گفت: فرهنگ ایرانی-اسلامی از دوره‌های مختلف تاریخی، از مواجهه با فرهنگ یونانی و مغولی گرفته تا جهان مدرن، توانسته است عناصر متکثر را در یک منظومه معنایی وحدت‌بخش جذب و تبیین کند. وحدت امروز ملت ایران نیز ریشه در همین سنت تاریخی دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به رخدادهای اخیر منطقه و شکل‌گیری دوباره انسجام ملی در مواجهه با تهدیدات، این انسجام را نه امری تازه، بلکه ظهور دوباره یک وحدت پنهان در دل جامعه ایرانی دانست. به گفته وی، وحدتی که در دوران معاصر به‌واسطه چالش‌های مدرن به لایه‌های زیرین جامعه رفته بود، در بستر منازعات کنونی دوباره سر برآورده است.
قائمی‌نیک تأکید کرد: از صفوف مردمی برای کمک به یکدیگر، تا رفتارهای ایثارگرانه و همدلانه در بزنگاه‌ها، همه نشانگر این حقیقت‌اند که وحدت ایرانیان امری اصیل و تاریخی است که در لحظات بحران خود را آشکار می‌سازد.
وی با نگاهی آینده‌نگرانه، افزود: همان‌گونه که پس از حمله مغول، فرهنگ ایرانی توانست از دل بحران به غنای بیشتری دست یابد، اکنون نیز با مواجهه با بحران‌های جهانی، می‌توان انتظار تعمیق بیشتر هویت ایرانی-اسلامی را داشت.
عضو هیئت علمی دانشگاه رضوی در پایان، پیشنهاد طرح مسئله‌ای مهم را مطرح کرد و گفت: وقت آن رسیده که نخبگان علوم انسانی در ایران، همان‌گونه که در غرب پروژه‌هایی چون جهان بدون ایران مطرح شده، به‌صورت جدی درباره غرب آسیا بدون اسرائیل اندیشه‌ورزی کنند و آن را به تصویر بکشند. آینده‌پژوهی فرهنگی، سیاسی و تمدنی از وظایف اندیشمندان در این عصر است.
وی خاطرنشان کرد که این مسیر، نه تنها آزمونی برای بروز عقلانیت و معنویت تمدن اسلامی است، بلکه فرصتی برای بازتعریف آینده‌ای متفاوت برای منطقه و هویت ایرانی-اسلامی در مواجهه با قرائت‌های مدرن و سکولار از علوم انسانی است.
نشست مجازی «آنِ ما شدن» نمونه‌ای درخشان از تلاش‌های فکری برای درک عمیق‌تر از مبانی همبستگی ملی در ایران است. این همایش، با رویکردی تحلیلی و آینده‌نگرانه، نه تنها به تبیین ریشه‌های تاریخی و نظری همبستگی ملی پرداخت، بلکه با طرح مباحثی چون «اجتماعی کردن جنگ» توسط دشمن و «آسیای بدون اسرائیل»، افق‌های جدیدی برای تحلیل وضعیت کنونی و ترسیم آینده منطقه گشود.
پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام) با برگزاری چنین رویدادهایی، گام‌های مؤثری در جهت تولید دانش بومی، تبیین راهبردهای ملی و تقویت بنیه‌های فکری و معنوی جامعه برمی‌دارد. امید می‌رود که اینگونه نشست‌ها به تبیین دقیق‌تر راهبردهای لازم برای تقویت انسجام ملی و مواجهه هوشمندانه با چالش‌های پیش رو، یاری رسانده و به رشد فکری و معنوی جامعه در مسیر تحقق «ایران آینده» کمک شایانی کند.