پس از روایت پدر- دختری در آینه علم و دین که با حضور بیش از صد تن از اساتید حوزه و دانشگاه و صاحبنظران صورت پذیرفت وحدود دوسال به انجام رسید روایت پدر- پسری را آغاز خواهیم کرد. بیان تجربه شخصی یکی نویسنده شهیر فرانسوی در تجربه پدر – پسری اش خواندنی است:
«علاقهای به کارهای تجاری نداشتم و هیچ احساس تعلقی به خانه نداشتم. تو با ناسزا و تهمت و عبارات تند همیشه تصمیمهای مرا به سخره میگرفتی. مدام در مقابل جمع از فرزندانت شکایت میکردی. همیشه به من سرکوفت میزدی که به واسطه کار تو در زندگی آسایش پیدا کردهام و سختیهای زندگی خودت را بر سر میکوفتی (میگفتی من از سن هفت سالگی با فرغون از این روستا به آن روستا میرفتم و…) همیشه چیزی برای سرزنش کردن پیدا میکردی. به اکثر آدمهای خانه و مغازه بدگمان بودی و… در کتابهایم تنها کاری که میکردم اعتراض علیه چیزهایی بود که نمیتوانستم رودرروی تو از آنها شکایت کنم.»
این عبارات از نویسنده شهیر «فرانتیس کافکا» است که در کتاب «نامه به پدر» از تلخیها، تحقیرها و سرکوبهای پدر میگوید. او همیشه احساس حقارت میکرده در برابر پدری که نوشتن را اتلاف وقت میدانسته و صرفاً کامیابی مادی و پیشرفت اجتماعی برایش اهمیت داشته. با تصویری که از این کتاب ارائه شده است رابطهشان آنقدر خدشهدار است که کافکا را به مرز خودکشی میکشاند. این کتاب به نوعی مانیفست اعتراض است به نحوه آموزش و پرورش پدرسالارانه و مستبدی که درآن پدر مایل است پسر آنگونه که میخواهد باشد.
این برش کوتاه نمونهای از هزاران تجربهای است که در جوامع مختلف و جامعه ما اکنون در حال رقم خوردن است و میتواند زمینه شکلگیری شخصیت مردان آینده باشد. رابطه بین پدرها و پسرها از قدیمیترین مایههای افسانهای و اسطورهای است. از روابط بین پهلوانان و بین شاهان در شاهنامه فردوسی تا داستانهای کتاب مقدس تا پدران و پسران تورگنیف همهجا ردپای پدرها و پسرها به چشم میخورد. گاهی علیه هم، گاهی همپای یکدیگر.
آنچه نمیتوان از آن گریزی داشت این نکته است که پسران در آینه رفتار، منش و خلق و خوی پدران خود را مییابند و بسته به نوع ایفای نقش پدری پسران آینده ساخته میشوند. نقشهای ضعیف مردانه از جانب پدران پسرانی را به جامعه تقدیم میکند که در پریشانی ایفای نقشهای مردانه هویت خود را گم میکنند و این خود زمینه فروپاشی خانوادگی و اجتماعی خواهد شد.
در این زمانه نیز با نقشهای کج و ماوج پسرانی مواجه هستیم که در تزلزل هویتی از ایفای نقشهای مردانه بسیار ناتوانند. تکیهگاه بودن، برخورداری از قدرت تصمیمگیری، توان رفع حل چالش، وجاهت و ابهت مردانه، غیرتمندی و حس مراقبت و بسیاری دیگر از ویژگیهای مردانه که پسران بایستی آن را در تعاملات و تمایلات خانوادگی بیابند در بستر خانوادههای به همریخته و درهم برهم از نقشها، به فراموشی سپرده شده است و در این میان پدران به عنوان نماینده نقشهای مردانه در خانه و خانواده در شکلگیری نقشهای سالم مردانه در پسران تاثیر بسزایی دارند.
غفلت از چنین نقشی آسیبهای بسیار سهمگینی را بر پیکر خانواده امروز وارد کرده است که نیاز به تذکر، بازخوانی و تجدید حیات دارد. پدران امروز باید بدانند کوتاهی در ایفای نقشهای مردانه از جمله نقش پدری و همسری - به شکل شایسته و درستش- میتواند جدای از اینکه خانواده امروزشان را با تلاطمهای شکنندهای مواجه سازد زمینه شکلگیری نقش ناقص و معیوب در پسران خود شوند. پسرانی که بایستی با پذیرش مسئولیتهای مردانه و شکلگیری مرد مسلمان ضمن رقم زدن یک خانواده پویا و ارزشمند در شکلگیری پیکره اجتماع همدل، پویا، مقاوم و پر مغز سهیم باشند.
اکنون داستان پدر- پسری در دورهای که تلاطمات اقتصادی، فرهنگی و خانوادگی بیشتر شده است رنگ و بوی متفاوتتری از گذشته یافته است. شاید در گذشته به رسم اینکه پسر محکوم بود به اینکه تحت حمایت پدر فعالیتهای خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی خود را رقم برند و در شغل و فعالیت و برنامههای روزمره راه پدر را ادامه دهد و به نحوی از پدر و خانواده دستگیری و مسیرش را هم افق با او ترسیم کند، تاثیرپذیری از پدران بیشتر بود. این تاثیرات حاوی جنیههای منفی و ثبتی بود که باعث میشد پسران برخی از ویژگیهای اخلاقی و رفتاری و خلق و خوی خوب و بد پدر را از پدران به ارث ببرند. باری دنیای امروز از پدران مدلهایی متفاوت ارائه کرده که بر اساس چنین مدلهایی ناقص و ناتمام شخصیت و روحیات پسران رقم میخورد و در بستر آن زندگی آنان در آینده شکل خواهد گرفت. پدرانی که گاهی بیتفاوتاند، گاهی فرزندان را رها میکنند و در برخی موارد منفعل و تسلیماند تا تاثیرگذار و فعال. از پدران عافیتطلب تا پدران سختگیر، از پدران غایب تا پدرانی که نقششان را به یکباره تغییر داده و بجای مادر در زندگی نقش ایفا میکنند. اینها باعث شده است تا شکلگیری هویت مردانه پسران در بستر خانوادههایی که نقش مردان دچار تغییر، تضعیف یا تحریف شده است به شکل ناقص و ناتمام صورت گیرد و در این بستر نامنسجم و ناسازگار خانواده نقشپذیری آنان به کما رود.
مرد آرمانی که در حکایت پدر – پسری به عنوان قهرمان داستان زندگی مقصود و مطلوب ماست در پرتو رفتارها و منشهای پدرانه در زندگی خانوادگی رشد و نمو میکند و در بستر تعاملات درست و به موقع و سازگار اعضای دیگر خانواده مثل مادر، همسر و سایر فرزندان هویت مردانه مییابد. از اینرو پرداختن به مسئله پدر- پسری با نظرداشت به خانواده و ایفای درست نقشهای خانوادگی در خدمت شکلگیری شخصیت مرد آینده از پسران معنا مییابد. از این منظر علاج مسئله در تبیین جایگاه و نقش پدر- پسری در رقم خوردن آینده پسران به مثابه مرد تراز اسلامی و دینی و ملی است که بر خوردار از این ویژگیهاست:
1. استقلال شخصیتی و برخوردار از هویت مردانه
2. برخورداری از توان فکری بالا و قدرت عقلانی مناسب
3. توانمندی برای تصمیمگیری در موقعیتهای خاص و چالشی
4. برخوردار از قدرت حمایتگری و ایفای نقش تکیه گاه بودن
5. بهرمندی از قدرت مدیریت اجتماعهای کوچک
6. ریسکپذیری و توان خطر کردن برای دستیابی به آرمانها و اهداف معقول
7. ایجاد سازگاری با شرایط سخت و دشوار
8. برخورداری از قدرت حل مسئله
9. ارتقای ویژگیهای خاص مردانه مسثل غیرتمندی، استقامت، مدارا و ....
10. مسئولیتپذیری و قبول مسئولیتهای متناسب با شأن و منزلت مردانه
11. کسب مهارتهای لازم برای ایفای نقش همسری
12. توانمندسازی برای ایفای نقش پدری
13. توانمندسازی جهت ارائه نقش فعال اقتصادی و اجتماعی
14. قوام بودن در مواجهه با دیگر نقشهای خانوادگی
در مجموع توقع ما از پرداختن به مسئله پدر – پسری تبیین کارکردهای این بخش از تعاملات خانوادگی جهت تربیت مرد موفق آینده است که میتواند منجر به حساسیت جامعه نخبگانی نسبت به غفلت از این مسئله باشد. تبیین کارکردها و توضیح نقش پدر در شکلگیری شخصیت مردانه پسران در جامعه نخبگانی زمینه تبدیل شدن مشکل «پسران کور نقش» به یک مسئله قابل توجه فراروی جامعه امروز ماست.
کارگروه خانواده پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیهالسلام همیت خود را بر این امر استوار ساخته که پس از پرداختن به نقش پدر – دختری و ایجاد گفتمان نخبگانی و ترویج الگوی پدر – دختری شایسته و تاثیرات آن در سطح ملی به مسئله پدر- پسری به مثابه یکی از ظرفیتهای اساسی در شکلگیری خانواده موفق و الگو در تراز انقلاب اسلامی با ویژگیهای دینی و ملی بپردازد. اهتمام اصلی و نقطه تمرکز مجموعه برنامههای پیشبینی شده برای این امر «تربیت مردان تاثیرگذار و شایسته و فعال در پرتور رابطه صحیح و درست پدر- پسری است» که مسائل مختلفی را در ابعاد مختلف اخلاقی، تربیتی، جامعهشناختی و روانشناختی و سایر حوزههای مرتبط به میان میآورد که پرداختن به آنها بتواند چراغی را فراروی رقم خوردن هویت مردانه به شکل درست و منطقی آن برای پسران روشن کند. در این میان توانمندسازی پدران برای ایفای درست نقش پدر- پسری زمینه شکلگیری چنین تربیتی است.