به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع)، وبینار تخصصی قرن خورشید به مناسبت سی و سومین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (ره)، جمعه 13 خردادماه برگزار و پیش‌زمینه‌های تاریخ‌ساز نهضت امام خمینی (ره) با حضور حجج اسلام مهدی ابوطالبی عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره)، سیدعلی موسوی رئیس پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع)، حمیدرضا باقری نویسنده کتاب «آقا روح الله»، و محمد طلایی مسئول کارگروه تاریخ و سیره پژوهشکده باقرالعلوم (ع) بررسی شد.
در این نشست تخصصی حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی ابوطالبی عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) بحث خود را به سه بخش «شرایط تاریخی اواخر قاجار و اویل پهلوی»، «رویکرد مبارزاتی حضرت امام و زمینه‌های تاریخی آن»، «شرایط علمی و خانوادگی امام برای پیشبرد مبارزات و اهداف ایشان برای مبارزه»، تقسیم کرد و به تبیین هر یک پرداخت.
وی قدرت گرفتن انگلیس در ایران، رویکرد استعمار از طریق به قدرت رساندن حاکمان دست‌نشانده محلی برای اجرای اهداف و برنامه‌های استعمار، مقابله با جهان اسلام، توسعه فرهنگی غربی و ترویج نگاه سکولار و غیر دینی به سیاست و شکل‌گیری حکومت با رویکرد استبداد استعماری در ایران را از ویژگی‌های شرایط تاریخی اواخر قاجار و اوایل پهلوی عنوان کرد.
رویکرد امام خمینی (ره) مبارزه با استعمار و استبداد برای احیای دین بود
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) با بیان اینکه رویکرد استبدادی رضاخان یک رویکرد استعماری است، گفت: رضاخان برای حفظ قدرت خود مجبور است با استعمار به هر شکل و شیوه‌ای همراهی کند در حالی که در دوره قاجار، صفویه و دوره‌های قبل از آن، شاهد وابستگی به استعمار نیستیم، اگرچه استعمار در دوره قاجار نفوذ خود را داشته است.
وی رویکرد امام خمینی (ره) را مبارزه با استعمار و استبداد برای احیای دین عنوان کرد و افزود: حضرت امام خمینی (ره) هدف خود از قیام را احیای اسلام و جلوگیری از انقراض دین عنوان کردند، در عین حال مانع این داستان را استبداد و استعمار می‌دانستند، از این‌رو در انقلاب هم مبارزه با آمریکا و قدرت‌های استعماری و هم مبارزه با استبداد سلطنتی را مورد توجه قرار می‌دهند.
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوطالبی رویکرد مبارزاتی امام را رویکردی جهانی و تمدنی خواند و با بیان اینکه امام با انقلاب اسلامی سیر حرکت تاریخی بشر را تغییر داد، تصریح کرد: امام از نصیحت شاه شروع می‌کنند و آرام آرام به اعتراض می‌پردازند و زمانی که از اصلاح نظام ناامید می‌شوند به قیام و حذف سلطنت روی می‌آورند و وقتی در نهضت خود انقلاب اسلامی را به پیروزی می‌رسانند، مطرح می‌کنند که می‌خواهیم انقلاب خود را به تمام جهان صادر کنیم.
در بخش دوم این مراسم قرار بود که دکتر یعقوب توکلی عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به ارائه دیدگاه‌های خود درباره پیش‌زمینه‌های تاریخ‌ساز نهضت امام خمینی (ره) بپردازد که ارتباط اینترنتی با وی علی‌رغم تلاش‌های صورت گرفته برقرار نشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی موسوی رئیس پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع) دیگر کارشناس این نشست بحث خود را با موضوع اساتید حضرت امام آغاز کرد و با بیان اینکه تصویری که از طلبگی و زیست علمی حضرت امام وجود دارد نیازمند دقت و مداقه علمی بیشتر است، گفت: جذابیت کتاب آقا روح الله تقاطع‌های متعددی است که نشان می‌دهد زندگی حضرت امام به عنوان یک طلبه یا جوینده دانش به چه شکلی است و چه مسیری را طی می‌کند.
دوران طلبگی امام راحل نیازمند دقت و مداقه علمی بیشتر است
وی با بیان اینکه حضرت امام در سن 16 و 17 سالگی که سال‌های طلبگی ایشان در این دو سال شکل ابتدایی به خود می‌گیرد، افزود: امام خمینی (ره) در این سال با نهضت جنگل مرتبط و همراه با این پدیده می‌شوند و حتی قصد دارند به آن بپیوندند و در 19 سالگی نیز آشنایی ایشان با شهید مدرس شکل می‌گیرد، اما دوره تحصیلی ایشان به معنای عدم ارتباط آن با فضای رسمی علمی نیست.
رییس پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع) با اشاره به اینکه امام از ابتدای شکل‌گیری حوزه علمیه ملتزم و همراه میرزا جواد آقا ملکی تبریزی بوده و به شدت از او متأثر است، اظهار داشت: انسانی که از نظر سلوکی توانسته باشد هویت مبارزه و انقلابی درون نفس خود را به منصه ظهور برساند می‌تواند وارد مبارزه با دیوها و شیاطین بزرگ هستی شود و با استکبار جهانی به مبارزه بپردازد.
حجت‌الاسلام والمسلمین موسوی همچنین با اشاره به دیدارهای مکرر حضرت امام با شهید آیت‌الله مدرس گفت: مرحوم مدرس صرفا یک شخصیت مبارز انقلابی نبود، بلکه در دوره رضاخان رأی آورد و نماینده مجلس شد، او استاد امام نبود، اما امام ساخته و پرداخته همین تربیت‌ها است و خود اراده کرده که با این افراد ارتباط بگیرد و این افراد هستند که شخصیت او را می‌سازند.
وی به اذعان آثار حضرت امام خمینی (ره)، از فلسفه به عنوان پدیده‌ای که زیرساخت نگرشی ایشان را شکل داد نام برد و تصریح کرد: امام از 23 سالگی شرح منظومه را نزد رفیع قزوینی شروع می‌کند که یک چهره عرفانی است؛ هرچند برخی می‌گویند امام فلسفه نخوانده است اما شرح منظومه که پیش رفیع قزوینی می‌خوانند، چهار سال ادامه پیدا می‌کند.
رییس پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع) متذکر شد: برخلاف تصور عده‌ای که می‌گویند امام بعد از اینکه با آقای شاه آبادی آشنا می‌شوند، آقای میرزا جواد ملکی تبریزی را رها می‌کنند، اما باید اذعان داشت که سن امام 24 سال است که میرزا جواد ملکی تبریزی رحلت می‌کنند و امام سه سال بعد با آقای شاه آبادی آشنا شده و از ایشان متأثر می‌شوند.
حجت‌الاسلام والمسلمین موسوی با بیان اینکه تعبیر امام درباره آقای شاه آبادی روحی فداه است، به ذکر علاقه بسیار زیاد امام به این عالم عارف و فقیه شیعی پرداخت و یادآور شد: امام خمینی (ره) پیش از اینکه با آقای شاه آبادی آشنا شوند دروس سطح عالی را به پایان برده و وارد درس خارج می‌شوند و درس خارج ایشان هم با شیخ عبدالکریم حائری است.
وی با بیان اینکه شخصیت فقهی اصولی امام در یک فضای عقل‌گرا، عمیق، توحیدی و معنوی شکل گرفت، اظهار داشت: در شکل‌گیری شخصیت حضرت امام به طور طبع شیخ عبدالکریم حائری مؤثر بودند اما شخصیت حضرت امام جوهره عرفانی دارد که دارای هویت عرفان نظری است که آن در تأثر از آیت الله شاه آبادی معلوم نمی‌شود بلکه در تألیفات خود حضرت امام مشخص است.
رییس پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع) خاطرنشان کرد: شرح دعای سحر حضرت امام کاملا رنگ و بوی عرفانی دارد و 29 ساله است که «مصباح الهدایه» را به عنوان یک اثر معنوی و عرفانی در زمینه انسان کامل و به دنبال آن یک تصویری از ولایت را آنجا ارائه و از منظر عرفان نظری تبیین می‌کند.
وی با بیان اینکه «فصوص الحکم» و «مصباح الانس» آخرین متن درسی در حوزه عرفان است که امام راحل بر هر دوی اینها حاشیه زده‌اند، گفت: امام در 27 سالگی کتاب‌های عرفانی را می‌نویسند و قبل از ورد به سن 30 سالگی حال و هوای معنوی و عرفانی داشته‌اند و این نگرش توحیدی و عقبه فکری وارد دنیای سیاستی می‌شوند که ادامه‌ای بر مکتب مرحوم مدرس است.
استاد حوزه و دانشگاه نگاه امام به سیاست را عمیق‌تر و در فضای کاملا بالاتر از دوران مرحوم مدرس ارزیابی کرد و افزود: جمع‌بندی‌ها از امام و زندگی مبارزاتی ایشان متفاوت است، برخی از امام تصویر یک طلبه حوزوی و مشغول فعالیت علمی شدند و بعد از آن به فعالیت انقلابی پرداختند را ارائه می‌کنند و برخی بر این باورند که امام در یک فضای عرفانی بودند و کاری به مباحث فقهی و فلسفی نداشتند.
وی با بیان اینکه امام خمینی (ره) پدیده‌ای شکل گرفته از قله‌های حوزه علمیه قم است که در 27 سالگی دعای سحر را نگاشته و در 28 سالگی ازدواج می‌کنند و درگیر با دنیای علم و مبارزه با نفس نظام‌مند فلسفی عقلانی می‌شوند، گفت: امام راحل اگر ملتزم و مرتبط با میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، مرحوم مدرس، شیخ عبدالکریم حائری و آیت‌الله شاه آبادی نبودند، حضرت امام، امام نمی‌شدند.
قیام الهی انقلاب اسلامی تنها با رهبری انسانی الهی به ثمر می‌نشست
محمد طلایی مسئول کارگروه تاریخ و سیره پژوهشکده باقرالعلوم (ع) نیز در این نشست با اشاره به پرداختن حضرت امام راحل به تهجد و خودسازی، اظهار داشت: یکی از گزاره‌های اصلی که در فرایند انقلاب اسلامی زیاد از حضرت امام شنیده‌ایم «قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْني وَ فُرادي» و این اولین متن سیاسی به جا مانده از حضرت امام در صحیفه است.
وی افزود: حضرت امام یک یادداشتی را در سال 1323 و قبل از حضور آیت الله بروجردی در قم می‌نویسند و در آن دوگانه قیام لله و قیام لنفس را مطرح و بیان می‌کنند که چرا ما مبتلا به این گرفتاری‌ها شدیم و خودخواهی و ترک قیام برای خدا ملت ما را به این روزگار سیاه کشاند.
مسئول کارگروه تاریخ و سیره پژوهشکده باقرالعلوم (ع) افزود: امام درباره یک سابقه سیاسی در نهضت ایران و سابقه نهضت‌های رخ داده در تاریخ معاصر ایران صحبت می‌کنند و جمع‌بندی کلی ایشان این است که مبارزات قیام‌ها لله نبوده بلکه قیام لنفس است؛ بنابراین نسخه حضرت امام این است که باید قیام لله کرد که اگر قیام لله رخ دهد و استمرار پیدا کند رمز پیروزی است.
وی با بیان اینکه لوازم متعددی بر قیام لله بار می‌شود و کسی که می‌خواهد گفتمان سیاسی اجتماعی خود را بر قیام لله استوار کند باید در ابتدای‌ترین مراحل زندگی خود قیام لله کرده باشد، گفت: رهبری الهی شخصیتی است که در درون خود و صفات درونی خود به واقع الهی شده باشد، از این‌رو قیام الهی انقلاب اسلامی تنها و تنها می‌تواند با رهبری انسانی الهی اتفاق بیفتد.
امام خمینی الگوی جامع و مطلوب قرآنی برای معرفی شدن
بخش پایانی این نشست نیز به رونمایی از نخستین جلد کتاب آقا روح الله بررسی دوران طلبگی امام خمینی (ره) در بستر تاریخ تألیف حمیدرضا باقری اختصاص داشت که از سوی نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی منتشر شده است.
این اثر بخشی از کلان پروژه بررسی منطق رهبری امام خمینی (ره) است که تلاش دارد با بررسی منابع و شواهد موجود به توصیفی واقعی از دوران حیات امام راحل با تأکید بر وجود راهبری ایشان دست یابد.
به گفته حجت‌الاسلام حمیدرضا باقری نویسنده کتاب «آقا روح الله»، نخستین جلد این اثر ارزشمد با عنوان «حیات روح خدا» تدوین شده است و برای نیل به این هدف نیز تنها به بررسی رفتارهای شخص حضرت امام (ره) بسنده نکرده و به فراخور حال، عملکرد سایر بزرگان و اشخاص و نیز شرایط کلی حاکم بر محیط را نیز مورد مطالعه قرار داده است.
وی با بیان اینکه در تدوین این اثر یک انسان کامل به نام حضرت امام را پیش روی داشتیم و تلاش کردیم به بهترین شکل ممکن از این الگو استفاده کنیم، عدم روشن شدن افکار امام را از مشکلات پیش رو در تدوین این اثر عنوان کرد و گفت: برای فهم هر عملکرد ظرف صدور آن عملکرد به عنوان قرینه‌ای که به خوبی مراد از سخنان و نوشته‌ها و عمق را مشخص می‌کند باید روشن باشد تا بتوانیم آن مراد را تشخیص دهیم.
نویسنده کتاب «آقا روح الله» با تأکید بر اینکه الگویی همچون امام خمینی (ره) جامعیتی دارد که مطلوب قرآن و دین برای معرفی شدن است، گفت: حضرت امام به عنوان یک انسان کامل و تالی تلو معصوم برای ما متصور بود و ویژگی‌های خاص شخصیتی ایشان همچون جامعیت علمی، توسعه علوم دینی و حضور در صحنه سیاسی و اجتماعی که در بقیه افراد آن دوران وجود نداشت، سبب شد به نگاشتن کتاب آقا روح الله اقدام کنیم.
این پروژه در قالب چند دوره از زندگی حضرت امام خمینی (ره) کلید خورده است؛ دوره طلبگی و جوانی، دوره استادی و فرد تأثیرگذار اجتماع از سن 35 تا 59 سالگی، دوره مرجعیت و قیام، دوره تثبیت انقلاب و مدیریت و رهبری.
این اثر در هفت فصل «من هم تفنگ داشتم»، «کان کرم عبدالکریم پشت و پناه مسلمین»، «دیدم نمی‌توانم از استادم جدا شوم»، «صدای ناله‌ای شنیدم»، «خواب‌های متبرک»، «به آنچه نزد خداوند محترم است قسم یاد می‌کنم» و «این را هم اگر برمی‌داشتم اسلام را برمی‌داشتم» نگاشته شده است.
کتاب آقا روح الله به سراغ مباحث تاریخی رفته و به طور مستقیم به انتزاع اصول کلی حاکم بر تحلیل‌های امام راحل از بیانات و مکتوبات ایشان نپرداخته است، این مهم به جهت احتزار از ذهنی و غیرواقعی شدن برداشت‌ها و تعمیم بی‌مورد اصول به مواردی است که احیانا متغیرهای پیچیده‌تری را برای تطبیق آن‌ها با اصول کالی باید لحاظ کرد.
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «آقاروح‌الله سعی داشت تا جای ممکن، عبادات خود را پنهان کند و کسی متوجه آن نشود. یکی از طلبه‌های هم‌دورۀ ایشان نقل می‌کند: در زمان آشیخ‌عبدالکریم طلاب از خواب بیدار می‌شدند و چراغ‌ها را روشن می‌کردند و نماز شب می‌خواندند. دیدم حجرۀ آقاروح‌الله خاموش است. تعجب کردم! چه طور کسی که این قدر منظم و مرتب است و تعهد و تقید به آداب شرعی دارد برای نماز شب بیدار نمی‌شود. حس کنجکاوی‌ام تحریک شد! شبی درِ حجرۀ ایشان رفتم. شنیدم که مشغول عبادت و ناله و زاری است. دریافتم که ایشان آب به داخل حجره‌اش می‌برد و برای آنکه کسی با خبر نشود، چراغ را هم روشن نمی‌کند. همان‌جا وضو می‌گیرد و نماز می‌خواند.»