بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: گفتمان توحید و باز تولید اراده جمعی برای تعالی و پیشرفت
تاریخ: 25/10/99
حجت الاسلام والمسلمین آقای قاسمی در رابطه با مفاهیم موضوع گفت: توحید بن مایه مباحث دینی و تعالیم اسلام است و بر اساس آن بسیاری از طرح ریزی ها و سیاست گذاری های متنوع را می توان شکل داد. گفتمان مثل تبلیغ و رسالت رسول اکرم صلی الله علیه و آله همان ذهنیت عمومی است که در عرصه اجتماع شکل گرفته و علاقه مندانی پیدا کرده و تبدیل به مطالبه عمومی می گردد.
استاد حوزه در باره تاثیر توحید در اجتماع بیان کرد؛ نکته شروع رسالت پیامبر با «لا اله الا الله» بوده و همه متوجه معنای آن؛ پروردگار بودن و انحصار اطاعت و عبادت به خدا، هستند. ولی تأثیر توحید در اجتماع چیست، عموما به ذهن کسی متبادر نیست.
وی افزود: تمایلات دینی متخذ از گفتمان دینی بیشتر شده است. در این زمینه قالب توحید چه چیزی باشد، موجب تحریک می گردد؟ و به عبارت دیگر بندگی با چه چهار جوبی بیان گردد تا تحصل خارجی داشته باشد؟ چهار قرائت مشهور از توحید وجود دارد، گر چه خطا و اشتباه نیستند ولی ناقص هستند؛ 1. تبیین آخرت محوری 2. دنیا محوری 3. مفسده گریزانه 4. مصلحت اندیشانه (اعم از دنیوی و اخروی). تعریف صحیح از عبودیت چنین است؛ فرآیندی که انسان دایره معرفتش گسترش پیدا کرده و گزینه های انتخاب گری هم توسعه پیدا می کند. یعنی خلاقیت، شکوفایی، رسیدن به اهداف و غیره در پرتو عبودیت به وجود می آید.
استاد حوزه تحقق شعار توحید در ابعاد مختلف را مورد اشاره قرار داده و توضیح دادند: باید به اصل و جوهره ی انسانیت برگردیم و افراد رابطه خود با «لا اله الا الله» را در جایگاه درست و خود را مضطر ببینند. در این زمینه حدیث قدسی چنین رابطه ای را به خوبی تشریح می کند؛ «يَا ابْنَ آدَمَ أَنَا غَنِيٌّ لاَ أَفْتَقِرُ أَطِعْنِي فِيمَا أَمَرْتُكَ أَجْعَلْكَ غَنِيّاً لاَ تَفْتَقِرُ يَا ابْنَ آدَمَ أَنَا حَيٌّ لاَ أَمُوتُ أَطِعْنِي فِيمَا أَمَرْتُكَ أَجْعَلْكَ حَيّاً لاَ تَمُوتُ يَا اِبْنَ آدَمَ أَنَا أَقُولُ لِلشَّيْءِ كُنْ فَيَكُونُ أَطِعْنِي فِيمَا أَمَرْتُكَ أَجْعَلْكَ تَقُولُ لِشَيْءٍ كُنْ فَيَكُونُ»[1].
رابطه انسان با توحید اولین خاستگاهی است که اراده اش تولید می شود. تحقق اراده در دو چیز؛ دنبال تداوم بقاء و رسیدن به هدف و کمال خلاصه می گردد و غیر از دو مورد امکان اراده انسان وجود ندارد و تمام علوم محور همین دو مسئله شکل می گیرد.
اگر عبودیت استحصال نگردد بنابر سوره زمر (آیه 29) برده محسوب می گردد چون از تردید بین یک خدا و چند خدا، چند خدا را انتخاب می کند و محدودیت گزینش و انتخاب را بالا می برد. ولی اگر خدای واحد قهار (یوسف/39) را مولای خود قرار بدهد، زندگی سرو سامان می گیرد.
استاد دانشگاه در باره چگونگی گسترش اراده و آزادی به وسیله بندگی خدا خاطر نشان کردند؛ طرف دیگر بندگی خدا آزادی است و با بندگی و آزادی اراده ها شکوفا می گردد. بُعدی از این آزادی، آزادی درونی بوده و بسیاری از محدودیت ها به دلیل توهم ایجاد شده است که آزادی درونی را تحت الشعاع قرار می دهد. بعد دیگر آزادی بیرونی است. طواغیت همیشه با دست کاری اراده ها آزادی بیرونی را سلب می کنند. روش طواغیت سخت (نظامی) و نرم می باشد و دومی با طرق مختلف از جمله نظامات اجتماعی و دور کردن از خود باوری ثمر می دهد.
وی در تبیین اراده جمعی تاکید کردند: پذیرفتن گفتمان توحیدی آغاز عملیات بوده و باید در شیوه حکمرانی تأثیر بگذارد و همبستگی اجتماعی شکل بگیرد و با طاعت قلوب اجتماعی (قلب مرکز فرماندهی اراده ها) سعادت خودشان را رقم بزنند[2] و اهداف ولی با اجتماع یاد شده پیش رود.
آخرین نکته که باید متذکر شد این است که آیا این بحث ها شعار است یا واقعا امکان تحقق خارجی دارد؟ پاسخ این سوال جایگاه ولایت فقیه را نشان می دهد که ایشان با ایجاد اتحاد و مبارزه با دشمنان مسئله اراده جمعی را تحقق می بخشد و جلوی انحراف ها را گرفته، بدون اینکه مانع خلاقیت ها گردد.
حجت الاسلام والمسلمین آقای مومنی در تکمله سخنان آقای قاسمی گفت: واژه ها ی مختلفی از جمله کمال و امتحان در نگاه توحیدی اهمین وافری دارند. جامعه چطور می تواند به امدادهای الهی برای رسیدن به کمال دست یابد؟ با وجود تاثیر گذاری تک تک افراد و روح جمعی در گفتمان سازی، نقش پیشروان و گروه های خاص چیست؟ اگر در بین گروه های ویژه گفتمان تبدبل به حرکت گردد، گفتمان سازی را تسهیل می کند.
حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی موسوی سه سوال و نکاتی پیرامون آن ها مطرح کرد؛ سوال اول: خنثی بودن و عدم خنثی بودن اراده به لحاظ محتوا؛ آیا اراده را یک حقیقت انسانی دانسته و فطرتا در مسیر حق هستند؟ یا نه باید نسبتی بین اراده و فطرت برقرار کرد؟ سوال دوم: به نظر می رسد صرف تبیین اراده کفایت نمی کند، اگرچه هدف جلسه این است. ولی باید چگونگی شکوفایی اراده هم بحث کرد؟ سوال سوم: آیا علوم انسانی موجود (اسلامی و غرب)، علم خاصی برای شکوفایی اراده ها دارد؟ یا باید علم جدیدی تاسیس کرد؟
حجت الاسلام و المسلمین آقای امین اسدپور در ادامه بحث دو نکته را مورد تاکید قرار دادند؛ 1. انحلال اراده جمعی به اراده افراد هنوز هویت جامعه بما هی جامعه را درست نمی کند. بله اراده افراد و از آن حیث که جنبه اجتماعی دارد، شأن اراده مطرح است. اما علاوه بر این، باید جامعه بما هی جامعه مورد بررسی قرار گیرد و ملاکش هم گفته شود. 2. جنبه ایجابی گفتمان توحیدی که آزادی و اراده اصالت پیدا کند، سازکار و ساختار آن به صورت جدی باید پرداخت گردد.
حجت الاسلام و المسلمین آقای رضا خانجانی چند سوال را در راستای بیانات آقای قاسمی قابل طرح دانست؛ 1. ماهیت اراده جمعی چیست؟ 2. نسبت اراده جمعی با هویت ملی و جمعی روشن شود. 3. چگونه می شود اراده جمعی را هم افق به سوی کمالات جامعه کرد؟
[1] فهد حلی، احمد بن محمد، عدة الداعي و نَجاحُ السّاعی، ج۱، ص۳۱۰
[2] «وَ لَوْ أَنَّ أَشْيَاعَنَا وَفَّقَهُمْ اَللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَى اِجْتِمَاعٍ مِنَ اَلْقُلُوبِ فِي اَلْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَيْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ اَلْيُمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ اَلسَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَى حَقِّ اَلْمَعْرِفَةِ...» الاحتجاج، ج۲، ص۴۹۸