پژوهشگر: عزيز بابکر نژاد،

دانشگاه: دانشگاه تهران

دانشکده: الهيات و معارف اسلامي

سال: 1385

مقطع: کارشناسي ارشد

استاد راهنما: ، محمد عادل ضيائي

 چکیده:

نظام اسلامي نيز مانند هر نظام ديگري ممکن است از دورن دچار تنش هايي شده و با گروه هايي مواجه شود که به هر دليل عليه حکومت دست به شورش زده و موجب ناآرامي جامعه شوند، با قبول اين مطلب که اسلام دين کاملي است و اينکه برنامه¬اي جامع براي تمام اوضاع و شرايط و رويدادها دارد پس لزوماً بايد در اين زمينه نيز برنامه اي تدارک ديده باشد. اين رساله به بررسي برخورد و واکنش جامعه اسلامي با گروه هاي معترض به آن و کساني که از اداي وظايف واجبه امتناع مي نمايند مي پردازد با اين قيد که اين گروه با داشتن تأويلي قابل قبول- و هر چند خطا- عليه حکومت شورش کرده و همچنين از لحاظ قدرت و شوکت در حدي باشند که تهديدي براي حکومت اسلامي به شمار آيند اين گروه در اصطلاح فقه اسلامي «اهل بغي» ناميده مي¬شوند. اسلام با تمام گروه¬هاي مخالف خود به يک شيوه برخورد نمي نمايد بلکه هر گروه بسته به ماهيت و قصدي که دارد، شايستة برخورد خاصي از منظر اسلام است، وضوح اين نکته را مي توان در بررسي ابواب مبحث «خروج عليه حکومت و جنگ عليه اهل بغي» مشاهده نمود. از آنجا که اين افراد خود جزئي از جامعه ي اسلامي هستند و بواسطه ي تأويلي که از ديدگاه فقها قابل قبول است، خروج کرده اند در ايدئولوژي اسلامي مستحق نوعي رفتار ملائم بوده و در واقع اين مکتب در رابطه با اين افراد ملاطفت بيشتري به خرج مي دهد چرا که ممکن است اين افراد در پي اصلاح جامعه بوده و اهدافي متعالي داشته باشند بلکه از نظر اسلام اين افراد فقط بدان خاطر سرکوب مي شوند که عليه حکومت اقدام به مبارزه ي مسلحانه نموده و اين خود موجب سلب امنيت و آسايش جامعه شده و موجبات تفرقه و چند دستگي را فراهم مي آورد، وگرنه افراد در جامعه¬ي اسلامي حق ابراز نظر و حتي اعتراض داشته و حکومت حق تعرض به افراد را به خاطر داشتن عقيده اي متفاوت با ديگران و يا اظهار مخالفت با حکومت را ندارد. پس در جامعه ي اسلامي، افراد حق ابراز نظر و اعتراض دارند و تا زماني که عملاً با حکومت درگير نشده اند، حکومت حق مؤاخذه ي آنها را به عنوان «باغي» ندارد، چرا که اظهار نظر و حتي اعتراض به نوبه ي خود زمينه ي رشد و ارتقاي جامعه را فراهم مي¬آورد، برنامة کلي که اسلام براي اين حالت پيش بيني نموده است از اين قرار است که در ابتدا سعي بر آن است که با توسل به تمام امکانات، شرايطي فراهم شود که از وقوع جنگ هاي داخلي جلوگيري شود به همين منظور امام وظايفي از جمله فرستادن شخصي امين که موجبات صلح و رفع کينه ميان طرفين را فراهم مي کند، را بر عهده دارد و در صورت موفق نبودن اين تاکتيک، حکومت وظيفه دارد با وارد آوردن کمترين خسارت به اين شورشيان آنها را از ادامه ي شورش منصرف نمايد و در جريان جنگ نيز، شيوه اي ملايم تر نسبت به جنگ عليه کفار در پيش گيرد.