به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام)، در این مراسم که با عنوان «زنان قهرمان و مدیریت بحران» برگزار شد، افزون بر نویسندگان دو اثر، جمعی از پژوهشگران، کنشگران فرهنگی و مسئولانی چون دکتر فاطمه حیدری، سرپرست اداره کل زنان و خانواده استانداری قم و مهندس محسن اروجی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری قم حضور داشتند و به ارائه سخن پرداختند.
هدف از تجربه‌نگاری: تبدیل تجربه به علم
حجت‌الاسلام حامد عبداللهی، دبیر جلسه، در آغاز نشست به تاریخچه پژوهشکده در نوآوری‌های علمی اشاره کرد و سپس بر ضرورت تجربه‌نگاری در زمان حاضر تأکید ورزید.
وی بیان داشت که پس از چند دهه از انقلاب، تجربیات ارزشمند فردی و جمعی در حوزه‌های مختلف باید گردآوری و به علم تبدیل شوند.
حجت‌الاسلام عبداللهی هدف از این رویکرد را فرموله کردن این تجربیات دانست تا در مواجهه با بحران‌ها و رویدادهای آتی، قابل تکرار باشند و فعالان اجتماعی بتوانند از آنها بهره‌برداری کنند.
مدیریت بحران و لزوم تجربه‌نگاری بومی از دیدگاه مدیرکل مدیریت بحران استانداری قم
مهندس محسن اروجی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری قم، در سخنان خود ضمن تقدیر از برگزارکنندگان نشست و نویسندگان کتاب‌ها، با تأکید بر سابقه دیرینه مواجهه بشر با بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی، مدیریت بحران را یک علم نوپا دانست.
وی خاطرنشان کرد: هر کس به این حوزه ورود کند، بی‌شک می‌تواند در نجات بسیاری از افراد در کشور یاری‌رسان باشد، که مصداق آیه ۳۲ سوره مائده است: «اگر یک نفر را نجات دهیم، گویی تمام بشریت را نجات داده‌ایم.»
مهندس اروجی به ضرورت مستندسازی تجربیات حوادث گذشته اشاره کرد و با ابراز تأسف از فقدان مستندات کافی از رویدادهای بزرگی مانند زلزله بم در ایران، این وضعیت را در تضاد با کشوری همچون ژاپن دانست که برای زلزله کوبه ۱۹۹۵، بیش از ۲۰۰۰ کتاب و موزه ایجاد کرده است.
وی این خلاء را دلیل عدم درس‌آموزی کامل از حوادث و تکرار روندها از ابتدا دانست و افزود: علت اینکه ما از حوادث درس نمی‌گیریم و تجربه‌نگاری نمی‌کنیم، این است که همواره می‌خواهیم چرخ را از نو اختراع کنیم.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری قم با مقایسه بحران‌های شناخته‌شده (همچون جنگ) و ناشناخته (مانند همه‌گیری کرونا)، بر لزوم تدوین تجربیات برای رویارویی با شرایط نامعلوم تأکید کرد و افزود: در جنگ که شاید خطراتش بسیار بیشتر بود، با آسودگی بیشتری عمل می‌کردیم تا زمانی که یک دشمن ناشناخته به نام کرونا ظاهر شد و حتی از حیث سلامت به یکدیگر اعتماد نداشتیم.
اروجی با اشاره به وجود افراد متخصص در نهادهایی نظیر اورژانس، هلال احمر و آتش‌نشانی که خود یک گنجینه تجربه هستند، خواستار همکاری این افراد با پژوهشگران برای ثبت و تدوین این تجربیات شد.
وی همچنین پیشنهاداتی را برای کار پژوهشی در حوزه احکام فقهی حوادث و نگاه حدیثی و روایی به حکمرانی مدیریت بحران ارائه داد.
مهندس اروجی به طرح موفق «زینب کبری» اشاره کرد که با همکاری هیئت‌های مذهبی قم برای بازتوانی روحی آسیب‌دیدگان حوادث اجرا شد و نشان‌دهنده ظرفیت‌های مردمی و دینی در مدیریت بحران است.
وی در پایان سخنان خود، ضمن تشکر از ابتکار پژوهشکده، بر آمادگی سازمان مدیریت بحران استان برای حمایت از نگارش این تجربه‌ها و معرفی افراد متخصص تأکید کرد تا سالانه چندین کتاب در این زمینه نوشته شود و فرهنگ‌سازی در حوزه حوادث غیرمترقبه از منظر علوم دینی و مذهبی تبیین گردد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری قم همچنین بیان داشت که این مستندات می‌تواند برای سفیران امدادی ایران در کمک‌رسانی‌های بین‌المللی نیز راهگشا باشد و فرهنگ اسلامی ما را به جهان معرفی کند.
«تا زدن به بحران»؛ روایت کنشگری زنان در بحران از دل رفسنجان
خانم محدثه مهرابی‌زاده، نویسنده کتاب «تا زدن به بحران»، در سخنان خود ضمن تشکر از پژوهشکده باقرالعلوم و مدیر کارگروه تجربه‌نگاری جناب دکتر مؤمن، به نقل قولی از حاج قاسم سلیمانی اشاره کرد: «در بحران‌ها یک فرصتی هست که در خود فرصت‌ها نیست.»
وی توضیح داد که کتاب «تا زدن به بحران» به تجربه‌نگاری مجموعه‌ای می‌پردازد که از دل همین تهدیدها و بحران‌ها، فرصت‌هایی را برای زنان به عنوان کنشگران اجتماعی در شهرستان رفسنجان استان کرمان ایجاد کرده است.
مهرابی‌زاده اشاره نمود که ماجرای این تجربیات از سه دخترخاله آغاز شده که پیش از انقلاب، بحران اقتصادی و معیشتی رفسنجان را رصد کرده و با استفاده از شبکه‌های زنانه و ارتباطات خانوادگی، اقدام به ایجاد یک شبکه کمک‌رسانی کردند. این فعالیت‌ها به تدریج در حوادث بعدی نظیر انقلاب، جنگ تحمیلی، زلزله بم و همه‌گیری کرونا ادامه یافت.
وی ویژگی‌های این فعالیت‌ها را زنانه، خانواده‌محور (با امکان حضور فرزندان و با تحفظ بر ارزش‌ها)، دور از بروکراسی اداری و انعطاف‌پذیر برشمرد و تأکید کرد که فعالیت جهادی این زنان عمدتاً فضا، زمان و مکان خاصی را نمی‌شناخته است.
نویسنده کتاب، تاب‌آوری معنوی را مهمترین ویژگی این مجموعه دانست که در کنار فعالیت‌های زنانه، به بازسازی روحیه افراد درگیر بحران و حتی خودشان کمک می‌کرده است؛ نکته‌ای که در فرمایشات اخیر رهبر معظم انقلاب نیز بر آن تأکید شد.
مهرابی‌زاده همچنین به آشنایی این زنان با جغرافیا و فرهنگ بومی شهر و رعایت خط قرمزها (مانند عدم اختلاط با نامحرم) اشاره کرد که موجب اطمینان خانواده‌ها و حضور آنها تا پاسی از شب در شرایط بحرانی می‌شد.
وی افزود که این زنان با نگاه زنانه و ظرافت‌های خاص خود، مسائل نامرئی حاضر در میدان را شناسایی و تدبیر می‌کردند.
در جمع‌بندی، مهرابی‌زاده به نقد ادبیات موجود در حوزه مدیریت بحران پرداخت که عمدتاً مبتنی بر نظریات غربی است و نگاه جنسیتی متناسب با بافت فرهنگی ایران یا پارادایم دینی ما را در نظر نگرفته است.
وی بر ضرورت مستندسازی تجارب بومی تأکید کرد و از اینکه نسلی از این تجربه‌گران در حال از دست رفتن هستند و بسیاری از داده‌های ارزشمند در هنگام جمع‌آوری اطلاعات به دلیل فقدان آنها در دسترس نبوده، ابراز تأسف نمود.
خانم مهرابی‌زاده بیان داشت که این تجربیات کاربردی و انتزاعی نیستند و می‌توانند به عنوان دستورالعمل‌های عملی، هزینه‌های اقتصادی و انسانی را کاهش داده، سرعت را افزایش داده و از بروز اشتباهات جلوگیری کنند. همچنین، انعطاف‌پذیری فعالیت‌های زنانه می‌تواند به حل مشکلات در بحران‌ها کمک شایانی کند.
روایت‌های زنانه و تبدیل قربانی به قهرمان در بحران‌ها
در ادامه این نشست، خانم دکتر فاطمه حیدری، سرپرست اداره کل زنان و خانواده استانداری قم، در سخنان خود ضمن تبریک به دو بانوی نویسنده، به نقش حیاتی این آثار در غنای حافظه جمعی جامعه پرداخت.
سرپرست اداره کل زنان و خانواده استانداری قم تأکید کرد که در بحران‌ها، زنان با خلاقیت و الهام‌بخش و با نگاه همدلانه به جامعه، به جای قربانی بودن، به قهرمان تبدیل می‌شوند و این کتاب‌ها به درستی این قهرمانی‌ها را ثبت کرده‌اند.
دکتر حیدری این تجربه‌نگاری‌ها را فراتر از خاطره‌گویی دانست و آنها را تحلیل عمل زیسته نامید.
وی بیان کرد که برای دفاع از سیاست‌گذاری صحیح در حوزه بانوان، نیاز مبرم به رجوع به این تجربه‌های زیسته وجود دارد، چرا که گاهی دست سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران خالی است.
سرپرست اداره کل زنان و خانواده استانداری قم افزود که این دو کتاب مهم هستند زیرا الگوی مشارکت زنان را از سطح نظر به سطح عمل می‌رسانند و نشان می‌دهند.
خانم حیدری، این کتاب‌ها را صرفاً یک پروژه فرهنگی ندانست، بلکه آنها را حافظه ملی زنان ما در تاریخ خواند که باید مورد توجه قرار گیرند و روایت درست زنان ایرانی در مسئولیت‌های اجتماعی را به دیگران برسانند.
وی در پایان، به لزوم ایجاد یک برنامه دقیق و منسجم برای رساندن کتاب‌ها به دست مصرف‌کننده واقعی اشاره کرد و خواستار استخراج خلاصه‌های مدیریتی از دل کتاب‌ها برای مسئولینی شد که فرصت مطالعه کامل ندارند.
دکتر حیدری همچنین بر اهمیت دریافت بازخورد از مخاطبان تأکید کرد و در نهایت با آرزوی برکت برای قلم نویسندگان، ابراز امیدواری کرد که هر واژه‌ای که از آنها چاپ می‌شود، یک لبخند ویژه از حضرت حجت (عج) هدیه بگیرند.
«درست مثل یک زن»؛ روایتی از فعالیت جهادی بانوان در بحران کرونا
خانم صدیقه حاجی‌علیان، نویسنده کتاب «درست مثل یک زن»، نیز به معرفی اثر خود پرداخت و توضیح داد که این کتاب، روایتی ماندگار از فعالیت‌های جهادی بانوان در استان قم و در دوران بحران کروناست.
وی اشاره کرد که در آغاز این پژوهش، زمینه برای بررسی فعالیت‌های گسترده زنان در بحران، از جمله در غسالخانه‌ها و بیمارستان‌ها، وجود داشت، اما با پیشنهاد دکتر مؤمن مدیر کارگروه تجربه‌نگاری فرهنگی پژوهشکده، تمرکز بر گروه جهادی «فی‌سبیل‌الله» قرار گرفت.
حاجی‌علیان، آغاز فعالیت این گروه را از ماجرای درگیر شدن یک خانواده با کرونا و فوت اولین عضو آنها، آقای کاظمی حبیب (کارمند بانک)، دانست و بیان کرد که یکی از اقوام ایشان که مسئول واحد فرهنگی بیمارستان علی بن ابیطالب (علیه‌السلام) بوده است، با تأثر ایجابی از این پدیده، کار فرهنگ‌سازی و خدمت‌رسانی در حوزه سلامت را با تهیه دمنوش و عسل برای بیماران آغاز کرد.
به گفته حاجی‌علیان، با مشاهده بهبود و ترخیص بیماران از بیمارستان علی بن ابیطالب (علیه‌السلام)، این کار توسعه یافت. از طریق ارتباط اعضای گروه با بیمارستان‌های مختلف (مانند بیمارستان بهشتی با وساطت طلاب جهادی و بیمارستان فرقانی از طریق همکاران خانواده)، تلاش برای قانع کردن بیمارستان‌ها به پذیرش کمک‌های مردمی آغاز شد.
نویسنده کتاب «درست مثل یک زن» افزود که با پایان موج اول کرونا، گروه به کمبود گان و ماسک برای پرستاران و پزشکان پی برد و فعالیت خود را با همکاری گروه‌های جهادی دیگر ادامه داد.
وی ویژگی بارز این گروه جهادی را بدون منیت بودن و عدم تعصب بر فعالیت انحصاری خود دانست و به همکاری آنها با گروه‌هایی نظیر گروه جهادی شهید ابراهیم هادی، گروه جهادی فاطمی‌ها و نقاهتگاه یاوران مهدی در جمکران اشاره کرد. این همکاری‌ها منجر به شکل‌گیری یک شبکه گسترده شد که با استفاده از خیاطان مساجد، اقدام به تهیه گان و ماسک و رساندن آن به بیمارستان‌ها کردند. همچنین، این گروه از افراد خبره در شناسایی افراد نیازمند و بیماران کرونایی بهره می‌برد.
حاجی‌علیان این شبکه‌سازی خالصانه را از ویژگی‌های مثبت گروه «فی‌سبیل‌الله» دانست که فعالیت‌های خود را حتی پس از پایان بحران کرونا، در برهه‌های مختلف جامعه ادامه داده است.
وی به برگزاری همایشی در سال ۹۹ توسط استانداری قم در روز وفات حضرت خدیجه (سلام الله علیها) اشاره کرد که سبب آشنایی و شبکه‌سازی بیشتر گروه‌های جهادی با یکدیگر در زمینه شناسایی و رسیدگی به بیماران کرونایی شد.
نویسنده در پایان بر لزوم بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی، به ویژه زنان که با انعطاف زنانه خود می‌توانند فعالیت‌های جهادی را پیش ببرند، تأکید کرد و خواستار حمایت مادی و معنوی از این گروه‌ها برای ادامه این مهم شد.
کتاب «تا زدن به بحران»
کتاب «درست مثل یک زن»