به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام، نخستین نشست از سلسله نشست‌های بررسی راهبردهای سکوها (پلتفرم‌ها)ی بومی با موضوع «میزان و عمق استقبال جامعه ایرانی از محتواهای زرد، پوچ و مبتذل، و محتواهای مفید و عمیق» ذیل محور کلان «چگونگی جلب رضایت و اقبال مردم»، به همت گروه علمی مطالعات فضای مجازی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام با حضور کارشناسان فضای مجازی و علوم اجتماعی به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
در ابتدای این نشست رضا سامان پژوهشگر گروه مطالعات فضای مجازی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام با اشاره به فعالیت کارگروه فضای مجازی با موضوع «معماری پلاتفورم‌ها و سکوهای بومی و اسلامی» و دستیابی آن به استانداردهای مناسب در این زمینه، مهم‌ترین دلیل شروع کار از سکوها را پرداختن کمتر به این فضاها با دیدگاه‌های اسلامی و بومی عنوان کرد و اهمیت ظرفیت‌های مناسب فضای مجازی در پیش‌برد اهداف انقلاب را یادآور شد.
وی در ادامه با بیان اینکه در حوزه سکوهای بومی مجموعه مسائلی گردآوری شده است، اولویت کار را منطق استارتاپی عنوان کرد و افزود: نشست امروز ذیل یکی از مباحث مهم فضای استارتاپی و شتابدهنده با عنوان فهم مشتری برگزار می‌شود، هرچند نگاه اقتصادی صرف به کلمه مشتری نداریم و معتقدیم که کاربران محور اصلی این سکوها هستند و محتوا و سازندگان محتوا و حتی کسانی که این بسترها را درست می‌کنند حول کاربران شکل می‌گیرند.
ضرورت شناخت کاربر از منظر نوع مصرف محتوا
پژوهشگر گروه مطالعات فضای مجازی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام ضرورت شناخت صحیح کاربر از منظر نوع مصرف محتوا را یادآور شد و گفت: ابتدا باید بدانیم که مردم به چه محتوایی نیاز دارند و چه محتوایی را مفید می‌دانند تا بتوانیم بستری متناسب با فضای او تولید کنیم و تولیدکنندگان، مصرف‌کننده‌ها و گردش محتوا نیز حول آن بستر شکل گیرد.
وی با بررسی میزان و عمق استقبال جامعه ایرانی از محتوای زرد و مبتذل و محتوای مفید و عمیق، شناخت دقیق مخاطب اعم از نوجوان و جوان را در تولید محتوای مناسب، مفید ارزیابی کرد و اظهار داشت: این شناخت تا حدی می‌تواند محتوا را مدیریت کند.
سامان چند سئوال را با هدف شناخت دقیق مخاطب مسلمان ایرانی طرح کرد و پرسید: آیا به همرنگی با سکوها و رسانه‌های خارجی محتاج هستیم یا خیر؟ آیا کپی‌برداری از شکل شبکه‌ها و محتوای آنها در جامعه صحیح است؟ آیا متناسب بوم و فرهنگ ایرانی می‌توان مشتری و مخاطب بیشتری داشت؟ تخاطب رسانه ما با چه طیفی از جامعه ایرانی باشد و کدام یک از جذابیت‌ها را می‌توان استفاده کرد؟
وی گفت: غرب به جهت پیش‌سازی در ارائه پاسخ نیازهای تمدنی، فضایی را در شبکه کاربران ایجاد کرده که نوع کنش‌های داخل این فضا و نوع تولیدات و مصرف‌هایی که در شبکه‌ها وجود دارد متناسب اعمال فرهنگ آنها بوده و براساس فرهنگ پوچی، ابتذال و لذت‌گرایی شکل گرفته است که به دنبال آن یک خودباختگی و توهم گسست نسلی اتفاق می‌افتد و تردیدهایی در سنت‌ها و فرهنگ اقوام دیگر شکل می‌گیرد.
کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه غرب خدمات خود را در سیستم سرمایه‌داری انجام می‌دهد و مشتری را جزئی از محصول می‌داند، ایراد غرب در ارائه محتوا را همین مسئله دانست و تأکید کرد: آنچه که غرب به خورد کاربر می‌دهد، لزوماً نیاز، هویت و خواسته‌های کاربران را نشان نمی‌دهد و نمی‌توانیم بگوییم که این نشانگر باطن و واقعیت کاربران است.
وی گفت: فضای ایجاد شده امروزی بیشتر از اینکه مردمی باشد یک فضای بازاری و تحمیلی است و به طور طبیعی وقتی سال‌ها امتداد پیدا کند، اثر خود را گذاشته و عادت مصرفی ایجاد می‌کند و این عادت مصرفی در امتداد مصرف‌زدگی و ابتذال تمدن غرب است.
آقای سامان هدف از برگزاری این نشست‌ها را دستیابی به واقعیت مردم عنوان کرد و اظهار داشت: مردم با نگاه انسان‌شناختی دارای نفس لوامه و اماره هستند و غرب با ابزار غضب، شهوت و وهم شهروندان مجازی را از طریق رسانه‌ها درگیر می‌کند؛ واقعیت مردم این است که تنها آن جهت ابتذال و پوچی را نبینید، به جهت مثبت بپردازند و در اصطلاح با دیدن کف روی آب از اطلاعات ارزشی و عمیق غافل نشوند.
رهبر معظم انقلاب: نظرسنجی‌ها حقیقت ملت ایران را نشان نمی‌دهند
وی با بیان اینکه فطرت انسان به سمت خیر است و شرّ مانعی برای آن به شمار می‌رود، گفت: اگرچه شیطان برای انحراف انسان، شهوت، غضب و وهم را در افراط و تفریط‌هایی قرار می‌دهد که آنان را دچار مشکل می‌کند، اما آن طرف را هم نمی‌شود نادیده گرفت که بُعد خیر انسان‌ها روشن است؛ یعنی نفس انسان تشنه حقیقت، کمال و محتواهای فطری است و اگر محتوای مناسب درست کنیم خریدار دارد.
پژوهشگر فضای مجازی با اشاره به نظرسنجی‌های مختلفی که ارائه می‌شود و مدعی است که حقیقت مردم را نشان می‌دهد، به بیان بخشی از سخنان رهبر معظم انقلاب در این زمینه پرداخت و یادآور شد: آمارهایی در این زمینه وجود دارد که مسئله را اثبات می‌کند اما ما به این آمارها بالاصاله و در قامت دلیل نگاه نمی‌کنیم، این آمارها در قامت شاهد و مؤید تلنگرهایی است که به ما ظرفیت باطنی مردم را نشان می‌دهد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای می‌فرمایند: «حالا گاهی اوقات انسان میبیند مثلاً فرض کنید یک نظرسنجی‌هایی را درباره‌ی نظرات مردم ابراز می‌کنند، [امّا] این‌ها حقیقت ملّت ایران را نشان نمی‌دهد؛ حقیقت ملّت ایران را جریان تشییع شهید سلیمانی نشان می‌دهد؛ این‌ها است که نشان می‌دهد ملّت ایران چه حال و هوایی دارند، چه روز و روزگاری را می‌گذرانند، احساساتشان چیست، باطنشان چیست؛ یعنی یک عرصه‌ای به عظمت و پهنای کشور ایران و ملّت ایران لازم است که بتواند حقیقت این ملّت را و باطن این ملّت را نشان بدهد. این نظرسنجی‌هایی که حالا بعضی باغرض یا بی‌غرض در گوشه و کنار انجام می‌دهند، نمی‌تواند ملاک باشد».
پژوهشگر کارگروه فضای مجازی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام با اشاره به تولیدات صدا و سیما مانند سریال‌های سربداران، بوعلی سینا، امیرکبیر، امام علی، مریم مقدس، مختار، یوسف، برنامه‌هایی مانند سمت خدا و زندگی پس از زندگی و برخی از فیلم‌های سینمایی همچون اخراجی‌ها که در دهه هشتاد پیشتاز بوده‌اند، تصریح کرد: این نوع سریال‌ها و فیلم‌ها با بوم و وضعیت جامعه ما تناسب دارد.
مصرف محتوای بیگانه سبب بی‌هویتی می‌شود
در ادامه این نشست علیرضا مؤمن آرانی مدیر کارگروه تجربه‌نگاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام با بیان اینکه به واسطه تفاوت‌هایی که جوامع در علایق، سلایق، خواسته‌ها و نیازها با همدیگر دارند، اولویت‌بندی این موضوعات نیز برای آنها متفاوت است، عدم مهارت در تولید محتوا و نبود محتوای مناسب سبب مصرف محتوای بیگانه می‌شود.
وی با اشاره به تفاوت زندگی انسان‌ها در بستر اقلیمی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی، تولید محتوا مبتنی بر محیط و جامعه متفاوت با جامعه اسلامی ایران را سبب تغییر در روش‌ها و گرایش‌ها دانست و تصریح کرد: اگر به موضوع مهم تفاوت در زیرساخت‌ها توجه نکنیم، پس از مدتی که محصولات دیگر جوامع در فرهنگ ما ترویج و مصرف شدند، دچار تخریب فرهنگی می‌شویم.
مدیر کارگروه تجربه‌نگاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام افزود: اکتفا به تولیدات دیگر جوامع در حوزه فضای مجازی و توزیع آنها در سکوهای بومی، ذائقه‌ها و سلایق را در بلندمدت تغییر می‌دهد، در حوزه‌های معنایی، شناختی، ارزیابی و عقلانیت درگیری ایجاد کرده و سبب بی‌هویتی و بی‌مبنایی می‌شود و جامعه را دچار تناقض‌ها و مشکلات مختلف می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: اگر مبتنی بر یک سری عقاید یا حرف‌های کلی وارد فضای مجازی شویم و مصارفی را توجیه کنیم که مبتنی بر عرضه هستند نه مبتنی بر تقاضا و بعد به تحلیل تقاضا از عرضه‌ها بپردازیم، وارد فضایی می‌شویم که عده‌ای از آن سوء استفاده مالی کرده و می‌روند و به دنبال آن درگیری‌های بد فرهنگی از تک تک افراد در مسائل کوچک زندگی تا کلان‌ترین سطح‌های فرهنگی ایجاد می‌شود.
قدرت تأثیرگذاری فرم بر مخاطب
مجید لسانی از پژوهشگران مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) نیز تأثیر شبکه‌های اجتماعی در میان مردم را به دو بخش فرم و محتوا تقسیم کرد و با اشاره به اهمیت قدرت تأثیرگذاری فرم گفت: بخشی از جامعه به دنبال محتوای ارزشی هستند، بخشی در برابر محتواهای ارزشی مقاومت دارند و بخش بزرگی نیز نسبت به محتوای ارزشی الا به شرط هستند که فرم تأثیر بسیار زیادی بر این گروه می‌گذارد.
وی با مثال زدن از برنامه «عصر جدید» برای اثبات سخن خود، نقش فرم را در این برنامه برجسته خواند و با بیان اینکه مخاطبان این برنامه بیشتر جذب افرادی می‌‌شدند که دارای فرم بهتری بودند، تصریح کرد: البته هسته اولیه در مدیریت شبکه‌های اجتماعی بسیار مؤثر است و مردم بیشتر تابع آن چیزی می‌شوند که در یک شبکه بنیان گذاشته شده است.
اهمیت ارائه محتوای مناسب در قالب مناسب
حجت‌الاسلام محسن حدادی پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی از دیگر کارشناسان این نشست نیز با اشاره به تأثیر محتوا و فرم در مخاطب، بر ارائه محتوای مناسب در قالب مناسب تأکید کرد و اظهار داشت: تجربه نشان داده که حرف‌های درست در قالب‌های غلط که اساس آنها براساس تقوا نبوده، مشکل ایجاد کرده است؛ بنابراین باید بدانیم که حرف درست را در چه قالبی به مخاطب عرضه کنیم.
وی با بیان اینکه اصل و اساس در دین ما بر رشد است و در فضای رسانه‌ای ما باید مبانی مبتنی بر رشد جاری شود، خاطرنشان کرد: یک جسد فاقد روح که در آن حس و کالبد بی‌روحی حاکم است، به تنهایی معنویت‌بخش نخواهد بود و نمی‌توانیم بگوییم که برای ما تنها محتوا مهم است و آن را داخل این قالب بی‌روح بریزیم؛ بنابراین بدن و جسم از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و مقدمه هستند تا روح به تعالی برسد.
تولیدکننده پارادایم ذائقه کاربری را طراحی می‌کند
محمدجواد رضازاده دیگر پژوهشگر کارگروه فضای مجازی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام به ارائه دو نکته کلی درباره طراحی بوم اجتماعی پرداخت که اختصاصات و پارادایم را به صورت مختلف در می‌آورد و سبب می‌شود که ذائقه کوتاه مدت مخاطب به سمت محتوای زرد رود؛ البته این مطلب نافی این نیست که مسئله تقوامحوری و حب کمال محتوای مفید از کاربرها جدا شود.
وی با بیان اینکه تولیدکننده‌ها پارادایم ذائقه کاربری را طراحی می‌کنند، گفت: کاربر در فضای خنثی قرار ندارد و این تولیدکننده محتوا است که با هدف پول و جذب مخاطب، فضا را اداره و اقدام به تولید محتوا می‌کند، کسی که در یوتیوپ و اینستاگرام اقدام به تولید محتوا می‌کند به دنبال پول و منفعت اقتصادی است و باید محتوایی تولید کند که کاربرهای بیشتر جذب شوند و بازدیدهای بیشتر نیز از آن صورت گیرد.
پژوهشگر کارگروه فضای مجازی افزود: محتواهای زرد و سخیف که کاربری‌های عمومی دارد و تخصصی و نخبگانی نیست، ذائقه‌ای را شکل داده و سبب جذب بیشتر افراد شده و کاربر ما به چنین فضایی وارد شده است؛ بنابراین اگر می‌خواهیم ذائقه کاربر را درست کنیم یا باید تولیدکننده را حذف کنیم، یا او را درست کنیم و یا کاربر را در برابر تولیدکننده واکسینه نماییم تا تأثیر نپذیرد.
شایان ذکر است، در سلسله نشست‌های بررسی راهبردهای سکوها (پلتفرم‌ها)ی بومی که هر هفته سه‌شنبه‌ها به صورت گفتگومحور از سوی گروه علمی مطالعات فضای مجازی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام برگزار می‌شود، شرکت‌کنندگان دیدگاه‌های خود را درباره موضوع مطرح شده ارائه می‌دهند و متناسب با موضوع و شرایط از کارشناسان امر نیز دعوت به عمل خواهد آمد.