شناسنامه امام حسن مجتبی علیه‌السلام

در تاریخ میلاد خجسته امام حسن مجتبی علیه‌السلام اندکی اختلاف وجود دارد. طبق قول مشهور، در 15 ماه مبارک رمضان سال سوم هجری، در شهر مدینه منوّره چشم به جهان گشود. هفت سال از عمر شریفش مصادف با حیات پربار خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله بود. پدر گرامی‌اش امام علی بن ابیطالب علیه‌السلام و مادر ارجمندش حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام، دختر پیامبر خداست.

پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و والدین حضرت نه تنها در نامگذاری آن کودک از خدای متعال سبقت نگرفتند که در انتظار نشستند تا اسم آن مولود مبارک را خداوند بی‌همتا برگزیند. سرانجام وحی الهی نازل شد و به رسولش خبر داد که: «این نوزاد را حسن بنامید.» آنگاه رسول خدا صلی الله علیه و آله گوسفندی را قربانی کرد و موی سر آن نورسیده را تراشید و به اندازه وزن آن، نقره صدقه داد و با دستان مبارکش نوعی عطر مخلوط، به نام «خَلوق» به سر آن کودک شایسته مالید و آنگاه نافش را برید و...

تنها کنیه امام مجتبی علیه‌السلام «ابومحمّد» است. ولی در القاب حضرت تعابیر مختلفی ذکر شده است. مشهورترین القاب حضرتش عبارتند از: تقیّ، زکیّ، سیّد، سبط، ولیّ. در نقش نگین انگشتری اش نیز اختلاف است. سیره نگاران، عبارات زیر را نقش نگین حضرت دانسته‌اند: «العزّة للّه وحده»؛ «العزّة للّه»؛ «اللّه اکبر»؛ «به نستعین» و «حسبی اللّه».

سیمای ظاهری امام حسن علیه‌السلام

امام مجتبی علیه‌السلام شباهت بسیاری به رسول خدا صلی الله علیه و آله داشت. شاید در همان روزهای آغازین حیات مبارکش بود که پیامبر خاتم با نظاره جمال و کمال او فرمود: تو از لحاظ آفرینش و خوی (صورت و سیرت) مانند من هستی.» ابن صبّاغ مالکی در کتاب «الفصول المهمّة» چهره شکوهمند امام مجتبی علیه‌السلام را این‌گونه به تصویر کشیده است: «امام ابومحمد الحسن بن علی، رنگی سپید آمیخته با سرخی داشت. دیدگانش درشت و سیاه، گونه‌هایش هموار، موی وسط سینه‌اش نازک، موی ریشش انبوه، پشت گوشش پرمُو، بینی‌اش کشیده و برّاق همچون شمشیری از نقره، مفاصلش درشت و شانه‌هایش از یکدیگر دور، بود. انسانی متوسّط القامه و ملیح بود. نیکوترین صورت را داشت. با رنگ سیاه خضاب می‌کرد. مویش پر چین و کوتاه و قامتش رسا بود.»

سیره اخلاقی امام حسن مجتبی علیه‌السلام

روش، منش، رفتار و کردار امام مجتبی علیه‌السلام نمونه روزگار بود. در یک جمع‌بندی کلّی، می‌توان چنین نتیجه گرفت که تاریخ‌نویسان مهم‌ترین برجستگی‌های اخلاقی آن حضرت را «بخشنده‌ترین، بزرگمنش‌ترین، با سخاوت‌ترین، حلیم‌ترین، زاهدترین، راستگوترین، پارساترین، عابدترین، گرامی‌ترین، پرگذشت‌ترین و دارای گشاده‌ترین سینه در میان مردم» ثبت و ضبط کرده‌اند.

امام مجتبی علیه‌السلام بنده خاکسار خدا بود. در هنگام عبادت از قفس تنگ دنیا می‌رهید و تا شاخساران ملکوت پر می‌کشید. طعم عبادت، شهد دیگری در کامش می‌نشاند و جوهر جانش را قبضه می‌کرد. همواره در انتظار فرارسیدن ساعات نماز و لحظات عبادت می‌‌ماند و چون وقت فرایض نزدیک می‌شد، روح و روانش متغیّر می‌گشت و رنگ از رخسارش می‌پرید.

با آنکه مرکب‌هایی در اختیار داشت، مسافت 450 کیلومتری مدینه تا مکّه معظّمه را زیر اشعه سوزان آفتاب حجاز و روی سنگریزه‌های داغ بیابان، پیاده می‌پیمود و به این شکل 25 مرتبه پیاده به زیارت کعبه شتافت تا رضایت خدای خویش را بیشتر فراهم آورد.

کرامت و بخشندگی امام

امام مجتبی علیه‌السلام از خیل ستارگان پرفروغ است. او به «کریم اهل بیت» شهرت دارد. رفتار کریمانه او در سینه تاریخ موج می‌زند و جهانیان سرگشته درهم و دینار را به تحیّر وامی‌دارد. فردی از چادر نشینان خدمت امام مجتبی علیه‌السلام شرفیاب شد. قبل از آنکه اظهار نیاز کند، حضرت امر فرمود که هرچه در خزانه هست، به او بدهند. وقتی به سراغ خزانه رفتند، مبلغ بیست هزار درهم یافتند و همه را به سائل نیازمند دادند. مرد سائل که از رفتار سخاوتمندانه امام به شگفت آمده بود، عرض کرد: آقای من! چرا به من فرصت ندادید تا نیاز خود را بیان کنم و در مدح شما سخن بگویم؟ امام در پاسخش فرمود:

«ما گروهی هستیم که بخشش‌هایمان تازه و بی‌درنگ صورت می‌گیرد.» امام مجتبی علیه‌السلام در جود و کرم از همگان سبقت گرفته بود؛ آن چنان که با بذل و بخشش‌های خداپسندانه، دست از دارایی‌های خویش می‌کشید و همه را در راه خشنودی خدا تقدیم می‌کرد. این، در واقع بیانگر بی‌اعتنایی آن حضرت به مظاهر فریبنده دنیا بود. در همین مورد نوشته‌اند: «امام مجتبی علیه‌السلام در طول عمر خود، دوبار تمامِ اموال و دارایی خود را در راه خدا خرج کرد و سه بار ثروت خود را به دو نیم تقسیم کرد و نصف آن را برای خود نگهداشت و نصف دیگر را در راه خدا بخشید.»

امام مجتبی علیه‌السلام نسبت به فقیرانِ فرهنگی و فریب خوردگان جاهل نیز قلب رئوف و دل مهربان داشت. گرچه آنها بر اثر فریب دشمنان با هتّاکی و بی‌حرمتی با امام برخورد می‌کردند؛ اما امام هیچگاه از سخنان بیهوده آنان غضبناک نمی‌شد و با لطف و مهربانی آنها را نوازش می‌کرد و به رفع نیازهایشان همت می‌گماشت. آنان نیز با دیدن برخوردهای خاضعانه امام به حیرت می‌افتادند و در اندک مدّت از گفته‌های خویش ندامت می‌جستند و اظهار پیشمانی می‌کردند.

فرا رسیدن میلاد با سعادت دومین اختر آسمان امامت و ولایت، امام حسن مجتبی علیه‌السلام بر رهروان راه ایشان مبارک

روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام