به نام خدا
گزارش خبری از کارگاه آموزشی آینده پژوهی تمدنی و اسلامی
نشست علمی تخصصی آینده پژوهی تمدنی و اسلامی، به همت گروه مطالعات تبلیغ و ارتباطات دینی پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام برگزار شد.
نشست علمی تخصصی آینده پژوهی تمدنی و اسلامی، در روز شنبه 27 دی ماه 1393، در دو بخش صبح و بعد از ظهر با سخنرانی دکتر مصطفی تقوی در پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام، برگزار شد.
دکتر تقوی، استاد فلسفه علم و فنّاوری، در ابتدای نشست، تمدن را مجموعه ای از نظام های نظری-عملی، چون نظام نظری-عملی طب، اقتصاد، آموزش و پرورش تعریف کرد و گفت: از آنجایی که انسان ها در طول تاریخ به انحای مختلف هستی و واقعیت را فهمیده اند و به شیوه های مختلف اهداف خود را محقق ساخته اند؛ تمدن های مختلفی شکل گرفته است. وی با بیان تأثیر مستقیم این نظام ها در زندگی بشری در ضمن مثال هایی، بیان کرد: وقتی نظام نظری-عملی خاصی از سوی انسان ها انتخاب می شود، شبکه درهم تنیده و بسط یابنده از نیازهای او نیز تا حدی تحت تأثیر این انتخاب ها تغییر می کند. به عنوان مثال انتخاب نظام نظری-عملی طب سوزنی آدمی را محتاج سوزن های ویژه این طب می کند.
عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف افزود: ظهور، رشد و جاگیر شدن یک تمدن، در سامانه های مادی (مانند نوع معماری)، ساختارهای اجتماعی (مانند نهادهای اجتماعی متناسب با نوع حکومت)، نظام های نظری (مانند طبیعت شناسی و انسان شناسی)، نظام های عملی (مانند ابعاد عملی طب و اقتصاد) و همچنین گفتمان یک جامعه تبلور می یابد و چنین نتیجه گیری کرد که هر چه تمدنی رشد کند، ظهور تمدنی دیگر با انتخاب هایی متفاوت از تمدن حاکم دشوارتر می شود؛ گویی که تمدنی رشد یافته دارای گرانشی است که به سختی اجازه بروز تمدن دیگری را می دهد.
این استاد و محقق حوزة آینده پژوهی، تشخیص مبانی شناختی-هنجاری را از مؤلفه های اساسی شناخت یک تمدن، عنوان کرد و حضار را به این مسأله مهم توجه داد که: مبانی شناختی-هنجاری یک تمدن بعد از شکل گیری و بلوغ آن قابل تشخیص است. لیکن نمی توان نفی کرد که در طول تاریخ یک تمدن ممکن است کسانی با تبیین مبانی شناختی-هنجاری خاصی، تلاش کرده باشند که با انضمامی کردن آن مبانی یا توصیه به انضمامی کردن آن مبانی در شکل گیری تمدن نقشی ایفا کنند. این نکته نشان می دهد که سیاست گذاری و تلاش عامدانه برای شکل دادن به تمدنی خاص مانند تمدن اسلامی، ناممکن نیست و ممکن است ثمرات تاریخی مهمی به بار آورد. گرچه دست های بسیار، در زمان ها و مکا ن های مختلف، با سلائق و علائق مختلف، آگاهانه یا ناآگاهانه با انتخاب خود به تمدنی شکل می دهند، لیکن این نفی نمی کند که برای شکل دادن به تمدن، نمی توان به سیاست گذای متوسل شد و عامدانه تلاش کرد.
وی همچنین، به پنج کد روشی و روش شناختی برای تلاش های تمدن سازانه اشاره کرد:
- اخذ رویکرد تکلیف گرا
- تخیل نظام مند به منظور گمانه زنی در خصوص آینده انضمامی شدن مبانی ای که هنوز انضمامی نشده است.
- تشخیص مبانی و تبیین رویکردهای انضمامی ساختن آن
- تدوین چشم اندازهای منزل به منزل
- تشخیص اعوجاج های تمدن حاکم؛ زیرا محتمل است که علائم ضعیف تغییرات شگرف آینده در میان لیست اعوجاج ها قرار گرفته باشد.
دکتر تقوی در پایان جلسه ضمن پاسخگویی به سوالات حاضران، ابراز کرد که برای بررسی ابعاد مختلف آینده نگری دینی باید رأی دین را دست کم در موارد زیر مورد مطالعه قرار داد:
- مبانی فلسفی آینده نگریی
- روش تحقیق در آینده نگری
- شیوه کنش با واقعیت اجتماعی
- نظریه اجتماعی حامی تجویزهای آینده نگرانه
- تجویزهای سلبی و ایجابی دین به منظور آینده سازی
- تجویزهای اختصاصی دین برای شکل دادن به آینده
- قوانین تبدیل ناپذیری که در همین جهان و زندگی روزمره مؤثر هستند.
شایان ذکر است نشست علمی تخصصی آینده پژوهی تمدنی و اسلامی با حضور دانشجویان و طلاب، در محل پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام در میدان مصلی قم، جنب مصلی قدس در سالن جلسات در دو نوبت صبح و بعد از ظهر در روز شنبه 27 دی ماه 1393 برگزار شد.
اکبر صبوری - روابط عمومی پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام