وبینار نقد پیش‏نویس طرح تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی

به همت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام

وبینار "نقد پیش‏نویس طرح تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی" برگزار شد

در این نشست که به همت اتاق ایده پردازی پژوهشکده باقرالعلوم(علیه السلام) سه شنبه 21 دی ماه برگزار شد، حجت الاسلام علی محمدی و آقای دکتر آرش وکیلیان به نقد و بیان نظرات خود در مورد سند پیش نویس طرح تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی پرداختند.

بخشی از مهمترین نکات مطرح شده در این نشست را در ادامه مرور میکنیم:

• پیش‏نویس طرح تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی، فاقد هرگونه ایده تحولی است و به‏جای پرداختن به اصل مسائل، همان خلأهای پیشین خود را با یک نوع دستکاری، در طرح تحول ارائه می‏کند و ظاهرا شورا نمی‏خواهد با چالش‏های اصلی که باید به آن بپردازد، به صورت جدی مواجه شود.

• شورا در تعریف نسبتِ خود با سایر دستگاه‏ها، خود را به عنوان نهاد بالادستی می‏بیند که تمام نهادها موظف به پاسخ‏گویی به او هستند؛ یعنی در بخش اجرا، باید مصوبات او را اجرا کنند، در بخش سیاست‏گذاری از او تبعیت کنند، دستگاه‏های پایشی و دستگاه قضا هم بر اساس کارویژه‏های تعریف شده شورا عمل کنند. حتی شورا تمام مصوبات خود را از شمول دیوان عدالت اداری خارج کرده و فقط ستاد نیروهای مسلح را ذیل خود قرار نداده است.

• در بخش وظایف هم شورا هیچ ایده مرکزی برای تحقق وظایف تعریف‏ شده ندارد و با همان رویکرد سندنویسی، سندی برای خود نوشته که گویی نیازمند آن است که عده دیگری باید آن را اجرا و نظارت کنند. این وظایف چگونه اجرا می‏شود؟ به‏عنوان مثال، رصد، پایش و آینده‏نگری، قرار است با چه شاخص‏هایی صورت بگیرد؟ چالش اصلی شورا در دوره‏های پیشین، عدم اجرای مصوبات خود است و ظاهرا متوجه این نکته نیست که برای اجرای آن، نیاز به نرم‏ افزاری دارد که جبهه مورد نظر را هم همان نرم‏ افزار شکل می‏دهد؛ لذا تمام ابهامات پیشین، در اینجا تکرار شده است. به‏عبارتی، ما دچار بحران مفهومی هستیم و توانمندی صادرات آن را هم پیدا کرده‏ایم؛ یعنی یک چیزی نوشته می‏شود که به‏جای حل مشکل، آن را به مرحله بعدی می‏سپارد تا به آخرین حلقه می‏رسد؛ امری که در بحث حجاب و عفاف رقم خورد و نهایتاً نیروی انتظامی مقصر شمرده شد که چرا به این مسأله ورود نمی‏کند.
  • در بحث ایجاد نظام تحقیقات و تفاهم علمی هم به همین شکل، نرم‏افزار مشخصی برای تجزیه و توزیع و سپس تجمیع نظام تحقیقات وجود ندارد و با این وضعیت، چطور شورا انتظار دارد جامعه و نخبگان علمی از او تبعیت نمایند؟ ما یا آونگ نظام مسائل هستیم یا گرفتار تک‏مسأله‎ها. و شورا هیچ طرحی برای ضرورت جامع‏نگری و جزئی‏نگری مسائل ندارد.

• • در تبیین چرایی این مسأله میتوان گفت تا شورا مفهوم قرارگاه فرهنگی را به ‏درستی درک ننماید و تبدیل به این جایگاه نشود، این مسائل حل نخواهد شد. مقام معظم رهبری، شورا را قرارگاهی می‏داند که خط مقدم آن دولت، مجلس و حتی مجمع تشخیص بوده و عقبه فکری آن نیز حوزه و دانشگاه است. شورا باید مبدّلی باشد که با ارتباط با عقبه خود، قدرتی تولید کند که به ‏وسیله آن بتواند قدرت سیاسی را کنترل کند. در حال حاضر، دستگاه‏های مختلف دولتی و نظام قدرت، نهاد علم را تحت سیطره خود قرار داده و به آن شکل می‏ دهند. با چنین نهاد علمی نمی‏توان به نقش قرارگاهی عمل کرد و سیاست را قید زد. علم و فرهنگ باید قدرت را کنترل کنند؛ علم پایه نخبگانی جامعه و فرهنگ، بنیان مردمی است که باید نظام تصمیم و اراده را قید بزنند.

• • با این بیان، یک تعارض فاحش میان صدر و ذیل پیش‏نویس وجود دارد؛ یعنی شورا برای تحقق فرهنگی که باید تحکّم و صدرات را کاهش داده و قدرت را قید بزند، می‏خواهد با صدارت‏ طلبی و استیلای خود بر سایر نهادها این امر را تحقق بخشد؛ در این صورت، سؤال این است که چه کسی خود این شورا را می‏خواهد کنترل کند؟ شورای عالی باید به این فکر کند که چگونه میتوان نهاد سیاست را دانش ‏بنیان کرد.

• • مهم‏ترین ابزار این هدف، مکانیزم اقناع و اجماع و گرفتن حدود و ثغور اندیشه‏ای درباره مسائل مختلف است؛ یعنی شورا باید برای صدها مسأله مختلف جامعه، در یک فرایند اقناع و منطق علمی، سخنان مختلف را تجمیع کند و خود او هم نمی‏تواند از میان آنها انتخاب کند؛ بلکه باید این دیدگاه‏ها را بالادست دولت، به آنان ارائه کند تا از دستگاه‏های دولتی در عمل، بین آنها یکی را انتخاب کند و شورا نظارت کند که بیرون از این دسته‏ها راه دیگری انتخاب نشود. طرح پیش‏نویس، به‏جای به گردن گرفتن مسأله‏ها، فرافکنی مطلق است؛ این طرح، یک نوع زورگویی است. شورا باید نظام دانایی را آمایش کند و آن را شکل دهد. تا نرم‎افزار بهره‏برداری از عقلانیت علمی برای قید زدن به قدرت شکل نگیرد، شورا کاری از پیش نمی‏برد.

• • ابزار دیگر شورا، فرهنگ، یعنی مردم است. شورا چگونه می‏خواهد تنوعات فرهنگی را به وحدت برساند؟ نرم افزار تبدیل اراده‏های متکثر به اراده واحد چیست؟ چگونه می‏توان فرایندی ایجاد کرد که مردم آزادانه، مؤثر واقع شوند و به نظام سیاسی هم فشار آورند؟ حضرت آقا دو قرارگاه، یعنی علم و فرهنگ را در شورای عالی تجمیع کرده است. شورا باید فناوری قید زدن قدرت به‏ وسیله این دو قرارگاه را توضیح دهد نه اینکه دوباره همان اشرافیت نخبگانی را شکل دهد.

• • ضرورت وجود یک جریان مکتبی به عنوان عاملیت اجتماعی با تعامل واقعی با جامعه و شورای عالی است که می تواند بحث مدیریت و راهبری فرهنگی کشور را سامان بدهد که یک طرح ایجابی است. اما دو تا راهبرد برای دبیرخانه شورای عالی با وضعیت موجود مطرح هست.

ما اولا در تحلیل وضع موجود متوجه میشویم که در وضعیت ملوک الطوایفی فرهنگی هستیم، که ضوابط و چهارچوب مشخصی برای هدایت و مدیریت فرهنگی وجود ندارد. و همه ی جریانهای فرهنگی درگیر این ملوک الطوایفی هستند و شورای عالی هم با وضع موجود نمی تواند به این ملوک الطوایفی خاتمه دهد. بنابراین دو رویکرد می توان در این وضعیت فعلی داشت:

رویکرد اول ایجاد فرماندهی واحد که هم معاون فرهنگی بیت و معاون فرهنگی رئیس جمهور باشد که بالای سر دستگاهها بایستد و با شورا مشورت کند و دستور بدهد که عملا در این وضعیت موجود باز منتفی است.

رویکرد دوم وقتی شما در شرایط ملوک الطوایفی قرار دارید که قدرت و مسئولیت در آن به صورت نامتوازن تقسیم شده است کسی که بتواند در مرکزیت قرار بگیرد و به سیاستها چهارچوب بدهد و نقطه اتصال داد و ستد اطلاعات قرار بگیرد آنجا میتواند نقش قرارگاهی ایفا کند. که اگر شورا بتواند در بازسازی این کار را انجام بدهد میتواند نقش قرارگاهی را به میزان اندکی ایفا کند. در غیر این دو حالت شورای عالی چندان تاثیری در مناسبات فرهنگی کشور نخواهد داشت.