عنوان  :  كودك از نظر وراثت و تربيت
تاریخ چاپ  :  1386
ناشر : پژوهشكده باقرالعلوم علیه السلام
موضوع کتاب : حديثي , اجتماعي
نوع کتاب : کتابهای عمومی
از مجموعه گفتارهاي مرحوم استاد فلسفي، خلاصه كتاب "كودك از نظر وراثت و تربيت" مي باشد كه با قلم دكتر حسين سوزنچي تلخيص شده است

و توسط پژوهشكده باقرالعلوم(ع) براي اولين نوبت در زمستان 1386 در 216 صفحه چاپ و منتشر شده است. اين كتاب داراي پيش گفتار و 30 سرفصل جداگانه در مورد اهم مطالب و عواملي كه در تربيت و وراثت كودك، نقش ايفا مي كنند، مي باشد. عواملي كه در تربيت صحيح كودك مؤثرند را مي توان در سه دوره بيان نمود:
1. دوران قبل از ازدواج پدر و مادر كودك؛
2. انعقاد نطفه و عالم رحم؛
3. تولد و دوران بچگي.
كتاب حاضر به هرسه بخش، از ديدگاه اسلام و روان شناسان پرداخته است. موضوعاتي چون گناه و نقش آن در انعقاد نطفه، سعادت و شقاوت در رحم مادر، سهم مادر در ساختمان فرزند، قضا و قدر و معناي تعيين سرنوشت و نقش انبياء در تغيير صفات موروثي، چگونگي هدايت و تربيت انسان، عقل و تربيت، تغذيه جسم و جان، نقش خانواده و تربيت و ... تشكيل دهنده مطالب مفيد اين كتاب مي باشند.

فصل اول با عنوان پيرامون گناه، به موضوعاتي چون: اهميت پرهيز از گناه، برتري ترك گناه از انجام ثواب، شباهت تعاليم اسلام و تعاليم پزشكي، عدم امكان آزاد گذاشتن تمام تمايلات، لزوم پرهيز از فكر گناه، عوامل مخرّب گناه در زندگي مادي و معنوي و علت بسياري از گناهان و اهميت ندادن به كيفرهاي ديررس، مي پردازد.
فصل دوم و سوم، پيرامون مسئله سعادت، شقاوت و عقايد بشر درباره آنها با ذكر سه ديدگاه؛
الف) اصالت نفس (توجه محض به جهات معنوي)؛
ب) اصالت بدن (توجه محض مادي)؛
ج) اصالت فطرت (توجه به جهات معنوي، مادي و تمايلات غريزي؛
مسائل زير را بررسي مي كند:
- نقش وراثت در انتقال اوصاف والدين به فرزندان؛
- اهميت دادن به صفات ارثي در احاديث؛
- توصيه هاي اسلام براي پيشگيري از انتقال صفات ارثي در انتخاب همسر و در هنگام انعقاد نطفه.
فصل چهارم به تأثير مادر در ساختمان جسمي و معنوي فرزند و فصل پنجم درباره قضا و قدر و موضع تربيتي اسلام درباره فرزندان نامشروع بيان است.
چگونگي هدايت و تربيت در انسان عنوان ششمين فصل كتاب به موضوعاتي چون: نظم طبيعي در موجودات زنده؛ تعليم و تربيت در جهان اسلام؛ هدايت تكويني و بي نيازي از تربيت و موارد نيازمندي انسان به تربيت پرداخته شده است.
هفتمين فصل رابطه عقل و تربيت(عقل و آزادي–پرورش احساسات) را بررسي مي كند. درباره عقل به عنوان جانشين هدايت غريزي در انسان واجد خصوصيات زير است:
- تعددپذيري روش ها و خطا پذيري عقل؛
- اختياري بودن عمل به عقل؛
- عدم محروميت عقل در مسير تكامل؛
- نياز به تعليم.
تغذيه جسم و جان عنوان هشتمين فصل كتاب است كه در آن به نيازمندي مشترك جسم و جان به تغذيه مناسب اشاره شده سپس سه شباهت تغذيه جسم و جان آمده است:
1- اهميت غذا براي جسم و روح؛
2- ملازمت بين سلامتي جسم و روح؛
3- جامع و كامل بودن غذا هم در غذاي جسم و نيز در غذاي روح.
در بخش پاياني اين فصل نيز به اهميت تغذيه كامل و جامع جسم و جان در دوران كودكي اشاره اي شده است.
فصل نهم با نگاهي عميق به كانون گرم خانواده ضمن تأكيد بر پرورش كودك در اين نهاد اجتماعي، از جايگزيني كودكستان به جاي خانواده با بيان دو دليل عمده انتقاد شده است.
دهمين و يازدهمين فصل كتاب در ارتباط با وجدان است كه به مسائلي چون: تربيت كودك، زنده نگه داشتن وجدان از ديدگاه فطرت، بيان وجدان فطري و توحيدي و نقش انبياء در پرورش وجدان بشري با بيان آياتي از قرآن كريم پرداخته شده و ضمن بيان ماهيّت و تواناييهاي وجدان اخلاقي به همانندي وجدان اخلاقي و وجدان توحيدي در تربيت بشر از ديدگاه اسلام اشاره شده است.
روش هاي روان كاوي و اقسام رؤيا و تعبير خواب در جهان اسلام مطالبي هستند كه در دوازدهمين فصل از كتاب به آنها از ديده گاه علم روز و دين با بيان آيات و تاريخ انبياء گذشته و نيز روايت نبوي پرداخته شده است.
در فصل سيزدهم و چهاردهم ضمن اشاره به نفس اماره و لوّامه به عنوان دو قدرت معارض از ديدگاه قرآن به وجود غرايز و جايگاه آنها در زندگي، ضرورت تعديل غرايز با پيروي از وجدان اخلاقي و تعاليم اسلام و راه صحيح ارضاي آنها با استفاده از روايات ائمه استناد شده است. پرورش ايمان به خدا در كودك، اثراتي چون احياي فطرت توحيدي و ضمانت و تقويت اجراي وجدان اخلاقي را در پي دارد.
فصل پانزدهم با استفاده از فطرت كمال طلبي در پرورش كودك، شيوه هاي صحيح تربيت در فرهنگ ائمه(عليهم السلام) را بيان كرده و نياز به آزادي براي رسيدن به كمال در خانواده و جامعه را به دليل شباهتهاي چهارگانه آن دو به يكديگر تشريح كرده است:
1- از جهت آرامش يا اضطراب؛
2- ترس از گناه خود يا از حاكم و پدر؛
3- دوام يا بي‌ثباتي؛
4- تقسيم كار شايسته.
در فصل شانزدهم، به لزوم وفاي به عهد حتي با غيرمسلمان در اسلام و اهميت آن در پرورش كودك تاكيد شده است.
ضرورت راستگويي به عنوان يكي از صفات پسنديده و آشناي با سرشت انساني، آغازگر مطالب هفدهمين فصل از كتاب است. احياي فطرت راستگويي در ميان قوم، يكي از وظايف پيامبران و ائمه(عليهم السلام)، است كه چگونگي بيدار كردن فطرت راستگويي در نهاد كودكان و راه هاي مبارزه با دروغگويي، سختگيري ها و انتظارات نابجا، احساس تحقير و ترس از مجازات و برخي از علل دروغگويي در اطفال، به والدين معرفي شده اند.
در هجدهمين و نوزدهمين فصل كتاب با عنوان احترام به شخصيت كودك با اشاره به سيره نبوي و ائمه اطهار، به سر فصلهاي زير اهتمام ورزيده شده است:
1- ضرورت درك صحيح از وضعيت كودك؛
2- پرهيز از مداخله افراطي در كارهاي كودك؛
3- عدالت بين كودكان؛
4- شركت در بازي كودكان.
در فصل بيستم با عنوان عقل و عواطف به اهميت عواطف در انسان اشاره شده و سه تفاوت عمده بين عقل و عاطفه، يعني:
1- بررسي يا اجرا؛
2- محاسبه گري يا هيجان محوري؛
3- راهنمايي يا تحرك آفريني، بيان شده است.
موضوعاتي چون لزوم توأم بودن عقل و عاطفه، اهميت پرورش عواطف، ضرورت شناخت ساختمان عاطفي كودك، استفاده از محبت براي پرورش عواطف در كودكان و نقش محبت به كودك در پرورش عواطف انسان دوستي از ديگر مطالب اين فصل است.
پرورش ايمان در كودك عنوان بيست و يكمين فصل از كتاب است كه ضرورت پرورش عواطف ايماني در كودكان، آغازگر مباحث اين است.
فصل بيست و دوم و بيست و سوم با عنوان عقده حقارت، عوامل پيدايش آن را در ناقص الخلقه بودن؛ مراقبت افراطي پدر و مادر از كودك و توجه كمتر والدين به كودكان ناخواسته مي داند. در ادامه دو راهكار عملي براي پرهيز از زياده روي در محبت يعني شروع برنامه ريزي تربيتي از ابتداي ولادت كودك و چگونگي تعديل در محبت ورزي، مطرح شده است. تحقير شدن، ناكامي رواني، ضعف اراده و عدم اعتماد به نفس، از عواقب محبت افراطي به كودك است، كه ما را به بيست و چهارمين فصل كتاب عنوان با پرورش اعتماد به نفس رهنمون مي شود.
عنوان فصل 25، حياي پسنديده و ناپسند است كه در آن از كم روئي به عنوان عاقبت عقده حقارت در انسان ياد شده و نويسنده در ادامه به تعريف، اقسام و فايده حيا اشاره نموده است. مضرات گناه آشكار، حياي پسنديده و ناپسند و علل آن تشكيل دهنده مباحث بعدي است. كم رويي سه علت اصلي دارد: 1- سوء تربيت؛ 2- فقر؛ 3- بدنامي خانواده. بدنامي خانوادگي نيز باعث شرمساري بين مردم است؛ كه اسلام مسلمين را از ملامت يكديگر منع نموده و اين اصل را ارائه داده است كه گناهكار را بايد طبق قانون مجازات كرد و نمي توان او را به خاطر گناه ملامت نمود.
در فصل 26 با عنوان عفت، پيرامون عفت و غريزه جنسي، چرايي تفاوت اسلام و غرب در آزادي غرايز، ضرورت تعديل غريزه جنسي با عفت، ضرورت توأم شدن برنامه هاي طبيعي و تربيتي براي رشد سالم، ضرورت هماهنگ شدن برنامه هاي تربيت با قوانين طبيعت، برنامه اسلام در خصوص مسائل جنسي كودكان و سه موضوع بلوغ زودرس، انحراف جنسي و عقده هاي رواني به عنوان عواقب بي مبالاتي در تربيت جنسي كودك، بحث و فحص صورت گرفته است.
فصل 27 تا آخر پيرامون حقارت است. فصل 27 با عنوان جبران حقارت، با نقش سوء تربيت در ايجاد عقده حقارت و ضرورت رفع آن شروع شده و در ادامه به تقابل حب ذات و عقده حقارت و نيز هفت روش نادرست پوشاندن عقده حقارت اشاره شده است. در پايان هم راه صحيح مبارزه با احساس حقارت بيان شده است.
فصل 28 با عنوان منشأ رواني تكبر، به پنهان كردن حقارت از راه تكبرورزي، نتيجه بخشي تكبر و تواضع، عوامل تكبر در كودكي: 1- وضعيت سرشتي، 2- سوء تربيت(محبت افراطي) و دو عاقبت تكبّر، اشاره شده است.
فصل 29 با عنوان چاپلوسي(انگيزه هاي تواضع)، به موضوعاتي چون: پنهان كردن حقارت از راه چاپلوسي؛ تفاوت چاپلوسي و تواضع؛ رابطه حب ذات با عزت يا ذلت و برخي از علل شكل گيري روحيه چاپلوسي پرداخته است.
درمان نگراني و حقارت عنوان آخرين فصل كتاب است كه در آن به موضوعات مهمي چون: نقش ناراحتي هاي روحي در تيره رورزي انسان؛ درمان نگراني هاي روحي اشاره شده و در پايان به استفاده از نيروي ايمان در صدد آرامش روحي و رفع نگراني تأكيد شده است.