به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام، مراسم رونمایی از کتاب «اسطوره حاج قاسم و بازسازی هویت ملی ایران» که به قلم مهدی افراز، مقدمه حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه و از سوی نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی منتشر شده است،‌ روز یکشنبه 18 دی‌ماه با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قمی رییس سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد.

در این مراسم که دکتر موسی نجفی رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و نیز حجت‌الاسلام والمسلمین احمد رهدار عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام حضور داشتند، حجت‌الاسلام عباس حیدری‌پور جانشین پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام به بیان چرایی تألیف کتاب «اسطوره حاج قاسم و بازسازی هویت ایرانیان» پرداخت و آغاز نگارش این اثر را براساس پرسش چیستی سرّ اتصال معنوی، احساسی و اندیشه‌ای جامعه با حاج قاسم عنوان کرد.

وی با بیان اینکه پروژه تألیف کتاب پس از ایام شهادت حاج قاسم کلید خورد، اظهار داشت: نقطه مرکزی و کانونی این اثر پیوند شخصیت حاج قاسم و هویت ملی ایرانیان است که پس از واکاوی معنای هویت بحث‌های مربوط به هویت ملی و شناسایی مجموعه‌ای از مؤلفه‌های هویت‌ساز، در فصل ششم تلاش می‌کند با خوانشی که از خصوصیات حاج قاسم دارد بررسی کند این مؤلفه‌ها تا چه میزان در او جود دارد.

دکتر موسی نجفی به عنوان نخستین سخنران این مراسم گفتند: کتاب اسطوره حاج قاسم و بازسازی هویت ملی ایرانیان از آن مجلدهایی بود که دیر به دستم رسید و بلافاصله شروع به خواندن آن کردم. البته ابتدای کتاب دوست داشتم فصل‌ها را جا بگذارم، اما هر چه پیش رفتم خودم را در متن کتاب دیدم‌، اگرچه چنین کتاب‌هایی متن و فصل‌های سنگینی دارد اما باز خواننده را با خود می‌کشاند. دکتر نجفی پس از بیان برخی اشکال‌های متنی و تاریخی کتاب و توصیه به اصلاح ارجاع به برخی منابعی مانند «ایرانیکا»، یکی از چیزهایی که باید یک محقق داشته باشد شهامت تحقیقی است و افزودند که نویسنده در صفحه 260 به نکته‌ای اشاره کرده که شهامت تحقیقی او را نشان می‌دهد و باید به او تبریک گفت. ایشان با خواندن بخشی از صفحه 260 کتاب مبنی بر آنکه «حاج قاسم ارائه دهنده یک سبک حیات یا تمدن جدید نیست.به همین لحاظ  به نظر می‌رسد به کاربردن اصطلاح مکتب حاج قاسم هم کاربرد دقیقی نباشد...تقریباً تمام ابعاد شخصیتی‌اش در ذیل مکتب امام خمینی رضوان الله علیه جانمایی می‌شود. با این مقدمه می‌توان گفت که امروز حاج قاسم سلیمانی کارآمدترین اسطوره برای بازسازی هویت ملی ایرانیان است.» گفتند بیان این سخن در چنین زمانه‌ای شهامت می‌خواهد که او یک مکتب مستقل نیست ولی بخش دوم هم درست است که او یک اسطوره است. 

این استاد دانشگاه افزودند به نظر من آنچه کتاب می‌خواسته به آن برسد، رسیده و این تحقیق به طور کامل مبتنی بر مصالح و فصولی که چیده شده به شکل مهندسی‌شده تا انتها و رسیدن به نتیجه بالا آمده است.

وی با بیان اینکه نویسنده مصالح و مواد نگاه خود را از بزرگان اخذ کرده است اما چینش و نتیجه‌گیری و پیش بردن بحث توسط خود او انجام شده است. البته حتی در فصول پایانی مواد کار هم از خود نویسنده است. ایشان بیان نمودند تقریر خوبی از نظریات مربوط به هویت در این کتاب صورت گرفته است، اما در کتاب شخصيت‌های مطرح کشوری را به سه گروه تقسيم کرده؛ گروه اول که به خاطر بازی یا کاری که کردند در بین مردم مشهور شده‌اند، گروه دوم که به نوعی می‌توانند الگو یک ملت شوند زیرا با برخی مؤلفه‌های هویتی آن ملت ارتباط دارند و گروه‌ سوم اسطوره‌‌های کشور هستند که حاج قاسم سلیمانی در این زمره قرار دارد و ابعاد شخصيتي او توانسته‌ هویت ملی کشور را بازسازي کند.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی خاطرنشان کرد: اسطوره‌ها دو دسته می‌شوند، کسانی که مؤلفه‌هایی هویت را بازسازی می‌کنند و افرادی که خود هویت می‌سازند که مؤلف کتاب، حاج قاسم را جزو اسطوره‌های بازسازی‌کننده هویت قرار می‌دهد، چراکه اسطوره‌های هویت‌ساز، پیامبران، امامان معصوم و در کشور ما امام خمینی (ره) هستند که مسیر تاریخ را تغییر می‌دهند.

وی با مقایسه ضمنی امیرکبیر هم به عنوان یک اسطوره دیگر و اشاره به برخی تفاوت‌ها، بیان نمود: حاج قاسم نماینده جریان انقلاب اسلامی، اسطوره زمان و اعتلای یک نظام سیاسی بزرگ است که بر روی روح متعالی و - به تعبیر شهید مطهری- من متعالی حرکت می‌کند، تصریح کرد: اسطوره‌ها در یک جامعه بر روی من متعالی حرکت می‌کنند، اما مشاهیر، فوتبالیست‌ها و هنرپیشه‌ها که توهم اسطوره شدن دارند، بر روی من متعالی حرکت نمی‌کنند و اگر ادعایی بیش از آنچه که هستند داشته باشند، چیزی غیر از شکست نصیب آنان نمی‌شود.

دکتر نجفی با بیان اینکه در کتاب اسطوره حاج قاسم و بازسازی هویت ملی ایرانیان، از روحیه حق‌طلبی، عدالت‌طلبی و جمع‌پذیری و ... هویت ملی ایرانیان صحبت شده است، گفت: هیچ‌وقت ایران فرونمی‌پاشد. بارها ایران با قومیت‌های مختلف مواجه شده، اما فرو نریخته است. هویت ملی ایرانیان گاهی نیاز به بازسازی داشته است، اما هیچ وقت در طول تاریخ از بین نرفته است.

ایشان در ضمن مباحث به هوشمندی و توان ایرانیان در جذب و بازسازی در روند تاریخ اشاره کردند و به حوادثی چون حمله مغولان، ورود اسلام به ایران، پذیرش تشیع در ایران نیز اشاره نمودند و بیان نمودند با اینکه ما اسلام را از اعراب گرفتیم اما تابع اعراب نشدیم بلکه خود در طی چندصد سال با فهم وضعیت این حاملان اولیه اسلام، به واسطه خصوصیاتی چون یافتن عدالت در نزد اهل بیت ع به سمت تشیع گرویدند و درواقع با گرایش به ولایت از اعراب عبور کردند. 

در ادامه این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین احمد رهدار عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام با بیان اینکه آنچه در این کتاب آمده سخن زمانه و انقلاب است که یک زمان از قلم آقای افراز و زمانی از قلم فردی دیگر مطرح می‌شود، اظهار داشت: انقلاب اسلامی یک میدان فکری تولید کرده که هر کسی در نسبت با آن قرار بگیرد، فکر و فهمش افزایش پیدا می‌کند.

وی با اشاره به اینکه به چهل کشور مختلف جهان سفر کرده و معتقد است تمام جوانانی که امروز در نسبت با انقلاب اسلامی دست به قلم برده‌اند با فاصله زیادی نسبت به نظایر خود در کشورهای دیگر و جلوتر از آنان قرار دارند، گفت: همه جوانان روی زمین انقلاب اسلامی حتی افرادی که در اغتشاشات به ما نه می‌گویند از همه جوانان هم‌سن و سال خود در کشورهای دیگر با فاصله زیادی جلو هستند.

این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه انقلاب اسلامی مکانش بالاست و هر کسی در این مکان قرار گیرد افق دیدش وسیع است، تصریح کرد: یک نویسنده وقتی در این مکان قرار بگیرد، استعدادها و قابلیت‌هایش ضرب در ویژگی‌های این مکان می‌شود و اثری فاخر تولید می‌کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین رهدار در بخش دیگری از سخنان خود اگرچه کتاب «اسطوره حاج قاسم» را قابل استفاده دانست، اما بیان کردند می‌خواهند قدری به نقد آن هم بپردازند و البته این به معنای این نیست که خود من از این کتاب استفاده نکرده باشم. 

وی افزود: شهید سلیمانی مرد بزرگ و اسطوره‌ است، اما اگر زمان را به کمّ غیر قارالذات تعریف کردند احتمالا بتوان با مسامحه، هویت را به کیف غیر قارالذات تعریف کرد که این هویت یک صیرورت و شدنی دارد که هیچ گاه متوقف نمی‌شود؛ از جای بسیار دوری شروع می‌شود و همچنان در بستر زمان می‌آید و در بستر رخدادها و سیره و اندیشه انسان‌ها صورت‌های متفاوتی می‌گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام با بیان اینکه در ذات هویت یک عبوری نهفته است، گفت: از نویسنده انتظار می‌رفت وقتی روی منطق انقلاب اسلامی ایستاده است، در یک جایی حتی از شهید سلیمانی دعوت به عبور کند که این عبور نقد شهید سلیمانی نیست، بلکه بافتار تکامل هویت ما و یک حرکتی با ظرفیت شهید سلیمانی به سوی آینده است.

وی خاطرنشان کرد: نویسنده در این کتاب خوب پیش رفته اما به نظر می‌رسد باید یک فلش برای آینده نیز می‌گذاشت؛ چراکه هویت مانند انرژی است که وقتی تولید می‌شود از بین نمی‌رود؛ در تبدیل انرژی‌های هویت باید بتوانیم مسیر را به سوی آینده پیش‌بینی کنیم و این همان مهندسی هویت است که در آینده‌پژوهی ضرب می‌شود و برای ما امکان‌های نظری ایجاد می‌کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین رهدار با بیان اینکه نویسنده کتاب به لایه‌های هویت توجه دارد و حتی تیتری را به این قضیه اختصاص داده و مصادیقی را برای آن ذکر کرده اما به سطوح هویت نپرداخته است، گفت: نویسنده اراده کرده که در شهید سلیمانی بماند و حتی وقتی به سطوح دیگری از هویت می‌پردازد، آن سطوح را در تضاد با سطحی که از آن حرف می‌زند یعنی سطح هویت ملی به کار می‌برد.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: نویسنده لایه‌های هویت را در عرض و زمین جغرافیایی فرهنگی ایران خوب دیده است اما وقتی می‌خواهد از ملت به امت پل می‌زند، از چالش‌های پیش‌روی هویت نام می‌برد. او از دو سطح امت و جهانی با عنوان چالش‌های هویت ملی یاد می‌کند که البته این دو چالش هویت ملی نخواهند بود، بلکه سطوح بعدی هویت ملی هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام با بیان اینکه نویسنده یک شهید سلیمانی بی‌ارتباط با حاکمیت و حکومت اسلامی تقریر کرده و این شهید را در تبلور دادن کثرات پازل هویتی تاریخی ما در عصر خودمان ندیده است، خاطرنشان کرد: اگر انقلاب اسلامی نبود چه بسا شهید سلیمانی متولد نمی‌شد و یا اگر متولد می‌شد قامت او در حد امیرکبیر بود.

وی ظرفیت انقلاب اسلامی را فوق‌العاده توصیف کرد و با بیان اینکه ادبیات نظری انقلاب اسلامی نخستین اقدام شهید سلیمانی را معنادار کرده و فضای معنوی تولید شده در انقلاب اسلامی از جایگاه معنوی شهید سلیمانی پشتیبانی کرده است، گفت: امکان ندارد که شهید سلیمانی را تقریر کنیم اما نسبت آن را با حکومت و حاکمیت اسلامی نبینیم که اگر این نسبت در نگاه نویسنده لحاظ می‌شد، ادبیات دیگری خلق می‌شد و افق‌های دیگری پیش‌رو قرار می‌گرفت.

حجت‌الاسلام والمسلمین رهدار با بیان اینکه شهید سلیمانی را باید به عنوان یک بازیگر در مدینه فاضله ببینیم نه عنصری در یوتوپیا، گفت: اگر اسطوره خود را در یوتوپیا بردیم نه می‌توانیم به خود او برسیم و نه می‌توانیم مانند او خلق کنیم، در صورتی که ویژگی‌های شهید سلیمانی قابلیت کسب دارد و ما می‌توانیم به خلق شهید سلیمانی‌هایی فکر کنیم. 

نقد پایانی حجت‌الاسلام رهدار عدم اشاره نویسنده به مؤلفه‌های سلبی هویت بود و گفتند در این کتاب صرفاً به مؤلفه‌های ایجابی هویت اشاره شده است.

در بخش پایانی این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قمی رییس سازمان تبلیغات اسلامی با بیان اینکه یک روز که به محضر حضرت آقا مشرف شده بودم خواستم از حجم وظایف و مسئولیت‌های سنگین و اختیارات کم با معظم له صحبت کنم مبنی بر اینکه موارد بیان شده را چگونه می‌توان با هم جمع کرد، گفت: وقتی از ورود‌های بیت عبور می‌کردیم بخشی از مسیر را با حاج قاسم سلیمانی همراه شدم، ایشان در همین مسیر به گفتگو پرداخت و گفت «به نظر من اگر کسی در جمهوری اسلامی مسئولیت بپذیرد نباید شرط و شروط بگذارد و توضیح دادند اگر اینجا حرم است پس کسی اگر بخواهد به حرم برود شرط نمی‌گذارد بلکه با اشتیاق می‌رود.»

وی افزود: زمانی که حاج قاسم این سخنان را مطرح کرد گویی مخاطبش خود من بودم، آنقدر این مباحثه را خوب ارائه دادند که در ذهن بنده تثبیت شد، از این رو صرف نظر کردم آن مطالب را با حضرت آقا مطرح کنم.

رئیس سازمان تبلیغات اسلامی با بیان اینکه ما باید به خلق شهید سلیمانی‌ها در جامعه فکر کرده و اندیشه و هویت این شهید بزرگوار را تکثیر کنیم، ابراز: بارها حضرت آقا فرموند که از این خاک انسان‌های بزرگی از موطن برخاسته‌اند. هویت ملی ما جدای از آثار ملی، بزرگ‌مردانی هستند که از این خاک سر بلند کردند.

او با اشاره به پاسخ شهید مطهری در باب سرّ کار پيامبر اکرم(ص) در اعتلای عرب مبنی بر شخصیت‌دهی به ایشان گفت: به ذهن ساده خودم حاج قاسم پدیده و گوهری است که شخصیت و هویت ملی را برای تمام ایرانیان تقویت کرده ‌است. این همان سلول بنيادی هویت است که بعدها در ابعاد وجودي و هویت ايرانی اسلامی می‌توان جستجو کرد. مردم خلوص و مردانگی او را باور کرده بودند و آن تشييع شگفت‌انگیز تجلی همان منِ ‌متعالی حاج قاسم بود.

وی با اشاره به کتاب «اسطوره حاج قاسم و بازسازی هویت ملی ایرانیان»، انتخاب عنوان بازسازی هویت ملی ایرانیان را مناسب ارزیابی و ابراز امیدواری کرد که افرادی همانند حاج قاسم سلیمانی در مکتب حضرت امام، اسلام ناب و هویت حاصل‌خیز ایرانی و اسلامی رشد پیدا کنند و جامعه را به سمت مقاصدش پیش برند.

براساس این گزارش، کتاب «اسطوره حاج قاسم و بازسازی هویت ملی ایران» که به قلم مهدی افراز، مقدمه حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه و به همت پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام، به تازگی از سوی نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی منتشر و روانه بازار کتاب شده است.