عنوان:

ایده های اربعین کرونایی

با تشکر از حضور آقای دکتر امامی مسئول محترم اندیشکده راهبردی اربعین، با توجه به فعالیتها و نشستهایی که اندیشکده راهبردی اربعین در زمینه ابعاد مساله اربعین داشته، دعوت داشتیم از ایشان که در موضوع «اربعین» و با توجه به شرایط پیش آمده از جانب بیماری کرونا، نظرات و پیشنهادات خودشان را مطرح بفرمایند.

ما سعی کردیم در طول هفت سال گذشته یک کار پیوسته و آهسته در حوزه نگاه میان رشته ای علوم انسانی به پدیده و موضوع اربعین رقم بزنیم و تحت عنوان « اندیشکده راهبردی اربعین دانشگاه امام صادق(ع)» این کار رو پیگیری میکنیم. روش ما پژوهش های نظری، عملی و کاربردی است. پژوهش های نظری خیلی خوبی زیر چاپ داریم که البته سابقا والله متم نوره را در جمکران چاپ کردیم. کارهای مختلفی ازجمله (اولین رویداد ایده پردازی حرفه ای  اربعین) و (اولین مدرسه تابستانه اربعین) را راه انداختیم.

تخصص و گرایش و سرفصل هایی را در این زمینه نوشته ایم. سرفصل: رسانه و هنر، ارتباطات میان فرهنگی و بین المللی، فن آوری ونوآوری و  سرفصل حکم رانی و آینده پژوهی اربعین یعنی حکم رانی و آینده پژوهی اربعین و جامعه ما در نسبت با جامعه اربعین چگونه است؟ سندی تحت عنوان دیپلماسی رسانه ای مطرح شد و به ستاد اربعین داده شد، هر چند که اثر بخشی اش مشخص نشد. تا جاهایی پیش رفته ولی اراده جدی وجود ندارد.

- حرف این بود که باید با تمام شدت و حتی در صورتی که  دولت عراق مخالفت کند و از حضور ایران ممانعت بشود، باید با تمام قوا پیگیری کنیم که مواکب ایرانی خصوصا مواکب سلامت بروند و در عراق باشند. اولین نکته این است که باید بالغ بر250 موکب با ترجیح مراقبات بهداشتی می فرستادیم و در ادامه یک پرداخت رسانه ای بسیار عظیمی تحت عنوان دیپلماسی رسانه ای روی این کار انجام می دادیم و در قلب و ذهن انسان عراقی این باور که کرونا باهم بودن را از ما گرفت ولی خدمت به هم را از ما نمیتواند بگیرد، انجام میشد و با این کار تصویر سوئی که از جامعه ایران در عراق درست شده است مدیریت کنیم.

- طرح دیگر این بود که در 5 بازه 5 روزه هر بازه با تعهد، به صورت گروهی ساماندهی شده از مبدأ، مدیریت اسکان و ... 14 شرط نوشته بودیم که سازمان حج و زیارت مدیریت کند.  در 5 بازه 5 روزه  در هر بازه 150 نفر اعزام بشوند.

قبل از این ما نظر سنجی هم انجام دادیم، نظر سنجی از بین تمام اربعین رفته های پارسال یک نمونه ملی 750 نفر نظر سنجی تلفنی گرفته شد با حدود 8الی 10 سوال که نتیجه حاصله این شد: 30 – 40 درصد از آنها همچنان علاقه مند به رفتن هستند ما باید اینها را جدی بگیریم اینها سرمایه نظام هستند. ما در نظر سنجی 2 ماه پیش که این خبرها نبود و علما و روحانیون را اینقدر تحریک نکرده بودند 4 درصد داشتیم که در صورت مخالفت هر دو کشور و وضع خراب هر دو کشور باز ما می رویم. میشود در 5بازه زمانی 150 هزار نفر یعنی در مجموع 750 هزار نفر فرستاد و شرط این است که ویزا 5 روزه باشد و خود این 120 الی ۱۵۰هزار نفر را از مرزهای مختلف میشود فرستاد  و این شدنی بود.

اما آنچه که برای مردم ایران باید انجام داد:

ماجرای ایران 3 بعد اساسی دارد:

 بعد اول "مدیریت اربعینی ها" و عاشقان اربعینی که مساله اول در این بعد نظر سنجی است. والبته نظرسنجی طراحی شده که البته بیشتر کارها از طراحی سوال و ارزیابی و ... به صورت جهادی توسط اساتید و دانشجویان انجام میشود .

مسئله دوم "مواکب" و آنهایی که حاضرند خدمات بدهند و اینها حیاتشان و عشقشان و شوقشان در خدمت ارائه دادن است. یعنی روانشناسی مواکب و خدام اربعین در این سالها اینها شورشان در خدمت به اربعین است و اینها واقعا جهادی ترین گروه ها بعد از انقلاب هستند.

موکب یک نهاد جدید ساخته شده از فرهنگ عاشورا است که در آن حقیقتا کارآمدی بالایی در بحث خدمات اجتماعی وجود دارد. موکب متفاوت با هیئت و پایگاه بسیج است و بچه های عجیبی در مواکب می آیند و کار میکنند و تمام امور مالی آن از طریق خود مردم تأمین می شود.

مسئله ی سوم "نقطه های چاووش" در شهرهاست که باید شناسایی شود.

اصلی ترین ایده در مورد داخل این است که به دور از مناسک سازی یعنی گردهمایی و راهپیمایی های بزرگ، راهپیمایی های کوچک که مردم 1-2 کیلومتر راه بروند و بهداشت را رعایت کنند و موکب نزنند. به مردم چیزی داده نشود و اگر چیزی می دهند بسته بندی باشد مردم با دست کش شرکت کنند. اینها را  می شد انجام داد.

پیاده روی بسیاری از آن فرهنگ و نشانگان را می تواند منعکس کند، پیاده روی که در آن خسته شوند. مثلا در شهر قم 3 تا پیاده روی از حرم تا جمکران، در شهری مثل اصفهان 2 تا 3 تا پیاده روی، برای اینکه نشانگان اربعین منتقل شود و لازم نیست امام زاده محور قرار بگیرد.

موضوع دوم رسانه است که ربطی به کرونا ندارد ولی الان نیازش بیشتر است. البته در رسانه مسأله پخش زنده نیست مسأله این است که بتوان عین آن اتفاقی که آنجا می افتد، اینجا هم بازسازی شود. ترکیبی از مستند–گزارشی پخش زنده. که بتوانید راحت حرفها و مباحث را مطرح کنید.

در ایده های رویداد روشنا طرحی با عنوان لایو 360 ارائه شد که بعد از برپایی مواکب یک گروه 30 الی 40 نفره 5روز فیلم برداری میکنند که بعد لایو 360 درجه می دهند. یعنی شما اینترنت را روشن می کنید و تعیین می کنید شماره عمود را و از همان جا شروع به راه رفتن می کنید.

اما بحث سوم مسئله نخبگان است. الان که اربعین حضوری برگزار نمی شود بهترین فرصت است برای اینکه نخبگان را درگیر این موضوع کنیم. هنوز اربعین با نخبگان ما درگیر نشده است. انجمن علمی بین المللی اساسا بیشتر جواب می دهد. 40 نفر شدیم یک هیئت مدیره ای تشکیل داده شد که قرار است به صورت مجازی بر گزار شود. انجمن هم هدفش نگاه منطقه ای و جهانی است که این کار البته غیر از کارهای اندیشکده است.

150 استاد سرشناس علوم انسانی و علوم فنی و طبیعی داریم که درگیر اربعین هستند. هدف از این شبکه سازی ها این است که ما می گوییم اربعین یک بهانه ای است برای احیای مجدد امید به انقلاب اسلامی که به وسیله نخبگان این امید احیا بشود چون اربعین برگ برنده ما است. به این وسیله میتوان بین اساتید هم شبکه سازی کرد.

- همین شبکه سازی در جاهای دیگر است. چرا مبلغین اربعین نباید شبکه داشته باشند؟ یکی از عواملی که به ارتقای سرمایه اجتماعی منجر می شود افزایش کار جمعی است. وقتی احساس می کنیم جامعه در حال فروپاشی است که خودمان تنهاییم. راننده های اربعین شبکه بشوند. پزشکان اربعینی شبکه بشوند و به عنوان نهاد اربعینی نظر بدهند. مثلا فلان کار را انجام می دهیم برای کرونا به مردم خدمت می کنیم و آنوقت میتوان این شبکه ها را در خدمت اجتماعی قرار داد. حکمرانی شبکه ای خودش یک بحث است نهادی نرم است. شبکه تعمیرکارهایی که در اربعین کمک کردند، شبکه مواکب، یک تجمعی برای اینها بگذارید به اینها حس بدهید در موکب دارها جریان نزدیک به شیرازی ها، خنثی ، جریان سکولار و ... هست ولی سر قضیه اربعین با هم وحدت قلبی پیدا می کنند. شاید رمز ماجرای اربعین پاتک وحدت به کثرت باشد، مسئله شبکه سازی در این ایام، ایامی است که افراد دغدغه دارند، روح دارند وقت می گزارند احساس دِین می کنندکه ما هیچ کار برای امام حسین علیه السلام نکردیم اینها کلیتی از ایده هاست.

- در کل از حیث مناسک مذهبی، ما حتما نیازمند پیاده روی روز اربعین هستیم. آن چه که مهم است در پیاده روی یکی حس حرکت است مهم ترین نکته  مناسک اربعین حس حرکت است حرکت برای رسیدن برای گذر کردن از جای قبلی و حرکت برای تحمل کردن سختی رسیدن. نکته دوم حرکت جمعی است و نکته سوم حرکت جمعی به سمت امام است. حالا ما نشانگان امام را نداریم می توانیم به جای این هدف نقطه مقصد را تبدیل به مکانی که ارزش دارد مثل حسینیه ها و مساجد، ولی تجمعی نشود بلکه به سمتش برویم. بقیه ایده هایی که گفته می شود مثلا مجازی پیاده روی بکنیم این ایده ها باعث آن اتفاقی که باید بیفتد نمی افتد و منجر نمی شود.

ما شک نداریم به این که یک عده ای دوست دارند در اربعین بسته باشد. اربعین اگر بسته باشد بسیاری از فرصت های ایران و عراق، فرصت های معنوی از دست می رود. واقعیت این است که از این 2 و نیم میلیون نفر ایرانی 50درصد در بهترین حالت اربعینی ثابت داریم یک میلیون تا یک میلیون و سیصد تجربه جدید داریم که می خواهند مزه کنند، سال بعد هم دوبار می روند و بعضی هم دیگر اصلا نمی روند. نظر سنجی که ما انجام دادیم از اربعین رفته های پارسال حدود 50 درصد اربعین اولی بود.

این جمعیت که تقریبا یک هشتادم جمعیت ایران هستند سرمایه هستند، آیا اینها می توانند در کشور اثرگذار باشند؟  ما به نظرمان با راهپیمایی های داخلی می شود این کار را کرد، یعنی باید با راهپیمایی های کوچک داخلی بدون هیچ گونه شبیه سازی با اربعین بتوانیم به 10 میلیون دیگر این حس را منتقل کنیم.

حرکت جمعی به سوی امام که این مهمترین رکن است. امسال می توان به خاطر سردار سلیمانی یعنی اولین سال بدون سلیمانی مسئله مقاومت است را هم به آن اضافه کرد.

میتوانیم ترویج کنیم که افرادی در عراق نائب الزیاره افرادی در ایران باشند که البته شرایط خاص عراق مانع هست ولی نفس اینکه 10 نفر مثلا ابوعلی به جای آنها نائب الزیاره باشد. اینها خیلی می توانست در انعکاس ماجرا کمک کند. در کنار حضور مواکب ایرانی برای سلامت زیارت نیابتی مطرح بود، ایده زائر عراقی، یعنی در واقع مردم ایران نذر سلامت زائر عراقی بکنند. مثلا ما 5 هزار تومان برای سلامتی امام زمان می دهیم و سلامتی زائر حسینی و  ستاد اربعین با این مبالغ بیمارستان در عراق می ساختند. ستاد بازسازی، و یا اینکه برای اینها ماسک توزیع می کرد.

در قانون اساسی عراق ماجرای زیارت نقل شده است یعنی یکی از وظایف دولت عراق مدیریت و حمایت زوار عتبات است و در قانون اساسی عراق ذکر شده است. ولی در کشور ما، هنوز غیر از ماده 12برنامه پنجم که ملغی شد، هیچ جا سیاستی قانونی برای توسعه و مدیریت و ارتقا و بهبود زیارت وجود ندارد.  یک برگ سند یا قانون در قانون ما نداریم. با ساز و کار قانونی میتوان همگرایی امت اسلامی مبتنی بر عتبات را پیگیری کرد. یعنی اگر این عتبات با هم باشند خودشان یک یونسکو و یک سازمان بزرگ هستند. این مفاد قانونی که زیارت اربعین و زیارت 28 صفر که زیارت موروثی مردم ایران است، نیازهست در قوانین موضوعه ایران داخل شود، این قوانین باید تعهد آور برای دولت، دارای حمایت حقوقی و دارای حمایت مالی باشد. اینها شناسایی بشود و کمیسیون های قضایی و فرهنگی مجلس، و به قوانین اضافه شود. این هم یک طرح است.

اربعین یعنی اینکه شما  دارید یک اتفاق بزرگ دنباله انقلاب اسلامی را رقم می زنید یعنی یکی از اهداف انقلاب اسلامی همین بود که شما در عراق پرچم امام حسین علیه السلام را بلند کنید و همه ببینند. الان پرچم بلند شده است ولی همه جهانیان نمی بینند. یک بخش اش ما هستیم که خودمان داریم خاموش می کنیم ببینید اگر پرچم اربعین خاموش بشود اقلش این است که اسراف بزرگی است. ما با پرچم اربعین انقلاب و اسلام وایران رو میتونستیم تو جهان معرفی کنیم.  هفته پیش پژوهشکده حج و زیارت از نقشه و ظرفیت های تجربی اربعین دریازده عرصه هست که در دنیا دار کار می شود. ما با یک انقلابی می توانستیم با این جلو برویم چون محافلی شیعی دین پژوه خبر ندارند این چی است. می رفتیم جلو می گفیم اربعین این است اربعین به مثابه عمل خیر است اربعین به مثابه سفر معنوی است هر کدام هم کنفرانس ها و انجمن های خودش را دارد ولی مثلا هیچ کارنیست.

من می گویم این اتفاق بزرگ اربعین ر ما داریم اسراف می کنیم  من به شما بگویم اینطور نیست که غربی ها نگاه نکنند. اربعین ادامه پیدا می کند و کنفرانس می گذارند اربعین و بنیاد گرایی شیعی و کلیت همایش را به نام خودش می زند و اسم کنفرانس را هم اربعین و بنیاد گرایی شیعی می گذارد و بعد می گوید مطالعات همین است . ما پیشینه برای مطالعات اسلامی درست نمی کنیم. متاسفانه. بعد آنها چهار تا پژوهش بدون منبع انجام می دهند اما چون قشنگ بزک کشی می کنند می شود مطالعات . بعد می خواهی مقاله بنویسی باید به آن سایت ارجاع بدهی. یعنی ما در نظم علمی آکادمیک در موضوعی که به خودمان مربوط است و زنده است مشارکت نمی کنیم.

ایشان گفتند من مبادی حقوقی نیازهای حقوقی قضایی این مزد را فکر می کنم لوایحش هم حتی آماده می کنند. کاملا شما ایده زیارت را قانون گزاری کنی تا بتوان زیارت درست شود. وظایف دولت باید منظم شود.

حجت الاسلام والمسلمین تناور

- بحث اول اینکه کارهای ناظر به اربعین در دوبخش است، کارهایی که میتوان برای اربعین انجام داد، و کارها وایده هایی که برای کار رسانه ای و بازخورد رسانه ای کارها میتوان ارائه نمود. نکته ی دیگر این است که اربعین به خاطر میدانی بودنش انتظار اینکه همه آن را به مجازی منتقل کنیم انتظار صحیحی نیست و به عبارت خلاصه فضای مجازی باید کمک کند به حرکت اربعین و نمی تواند جایگزین اربعین باشد.

- مسئله دوم اینکه دو قطبی سازی جریان های مخالف باید به نحوی مدیریت و یا کاهش پیدا کند. چهره بازیافته سازمان در ایام محرم دوباره مخدوش نشود، یعنی سازمان در ایام محرم و عزاداری ها یک جایگاهی پیدا کرد، هر کس کار خودش را می کرد ولی در این ایام محرم چون سازمان آمد وسط میدان و هدفش این بود که مراسمات با این شکل برگزار شود و تمام اقدامات هم انجام دادند که هیئت ها برگزار شود. لذا اگر قرار هست که اتفاقی نیفتد سازمان به قولی پیشانی کار نباشد که دوباره بگویند سازمان نظرش این بود یعنی بچه های هیئتی بگویند سازمان می خواهد جلوی حرکت اربعین را بگیرد و این اتفاق به دست شایعه سازان نیفتد.

- سوم اینکه ایران و نهادهای دینی به عنوان حافظ سلامت بهداشت مردم باید معرفی شوند.

- چهارم اینکه اگر فرصت برای همین چند میلیون نفری که قصد داشتند وارد فضای اربعینی بشوند فراهم شود، حداقل فضای رسانه باید عطش را بیشتر کند، یعنی چندین برابر این دلتنگی منعکس گردد و زمانی که فرصت ایجاد شد تبدیل به شور شود. تبدیل به یک حرکت متفاوت از سال گذشته شود. اگر امسال فرصت فراهم نشد سال دیگر یک جهش داشته باشیم. مثلا سال دیگر 2 میلیون و پانصد باید 6 یا 7 میلیون شود. این نیاز به برنامه ریزی دارد.

- مطلب بعدی اولین اربعینی است که حاج قاسم نداریم یعنی پیوند حاج قاسم و ابومهدی یک پیوند طلایی است که شاید میدانی اتفاقی نشود. که ظاهرا یک طرحی هست که عکس حاج قاسم و ابو مهدی را ببرند به بچه های عراقی بدهند که در راه پیمایی باشد.

- بحث عدم تقابل زیارت و سلامت باید حتما پیوست رسانه ای برایش تهیه شود.

- نکته بعدی، بحث پیاده روی های محدود در ایران با رعایت پروتکل ها حتما انجام شود ولی به مقصد غیر از مرزها.

- نکته بعدی جلوگیری از پیدایش شرایط امنیتی که امروز اتفاق افتاد در آبادان هیئتی حرکت کرد و دستگیر شدند. برای هیئتی ها اگر اتفاق بیفتد شورشان برای رفتن بیشتر می شود.

- نکته دیگر اینکه حرکت اربعین منجر به این وظیفه ای که به گردن ما بوده است که این وظیفه را که ما امام حسین را بشناسیم ااربعین بوده است. امسال چه حرکت اربعین به صورت پیاده روی باشد و چه نباشد ما باید به فکر این باشیم که این ادامه دار باشد یعنی شناساندن امام حسین به دنیا به قولی این شرایط و حضور را نداریم چطور باید اتفاق بیفتد؟ شاید باید ابتکارات جدیدی خلق کنیم که دنیا با این شرایط کرونایی متوجه اربعین شوند که حالا ممکن است یک نوع رعایت بهداشت متفاوتی یک نوع حرکت متفاوتی که درچشم رسانه باشد که این یعنی باید برایش فکر شود.

- بحث دیگر این بود که آقای رضایی اول سال پیشنهاد داده بودند که سنگ اندازی شد؛ اینکه موکب های سلامت آنجا دایر شود. همین قدر که ایران حضورداشته باشد کارگاه ماسک زنی، به آنجا برود. از این کارهایی که تبلور عقلانیت است.

- پیشنهاد بعدی این است که برای حس عطش و دردمندی ما باید تولید معنا کنیم. برای این اربعین ما باید تاریخ سازی کنیم که این اربعینی که ایران نتوانست بیاید این شعرها و نوحه ها متفاوت باشد. سازمان تبلیغات باید همکاری کند تا این شعر ها تبدیل به شعرهای تاریخی شود.

- بحث بعدی نصب بیلبوردها در مسیر نجف به کربلا از تصویر حاج قاسم و ابو مهدی که منجر به تألیف قلوب دو ملت شود.

- پیشنهاد بعدی هزینه خرج سفر را آقای دکتر فرمودند که هزینه زیارت عراقی ها باشد ما گفتیم که این بحث زیرساخت های مسیر نجف به کربلا نیاز به تعمیرات دارد ما در این مسیر بعضی جاها عدم وجود زیرساخت است. امسال یک پویش راه بیفتد هر موکب هزینه اش را برای زیرساخت های مسیر نجف به کربلا هزینه کنند.

عقلانیت شیعه، ظهورش در نظافت و بهداشت فردی و اجتماعی اینجا جایش خالی بوده است. امسال فرصت است باید وضعیت بهداشت این مسیر را فکری کرد.

- نکته بعدی در پیوست رسانه که ما باید یکسری اتفاقاتی را در خود حرکت اربعین رقم بزنیم تا بتوانیم برداشت رسانه رعایت صحی مسائل بهداشتی را داشته باشیم. مثلا ضد عفونی کردن، ماسک زدن، ...و از این تصاویر تولید کنیم. ما باید برای حرکت اربعین تولید تصویر کنیم و باید برنامه ریزی کنیم.

مواکب متولی دارد ولی نیازمند هدایت و پشتیبانی فکری هستند. سازمان تبلیغات خاصیت و سرمایه الهام بخشی و زبان ارتباطیش وجود ندارد. سازمان تبلیغات آن مجموعه هدایتگر و زبان الهام بخش برای مواکب نیست. حالا می تواند زبان را بازسازی کند و ائمه جمعه هم مهم است. و نقش دولت هر چقدر کمتر سلبا و ایجابا وارد ماجرا می شد بهتر بود یعنی یکی از بزرگترین گند های این آقا هم در محرم قبل از همه خودش را نخود آش کرد گفت امسال محرم ندارم و بعد گفت محرم امسال خوب برگزار می کنیم و هم در مسئله اربعین.

اربعین می گذرد ولی اصل مطالعات و کارهای راهبردی و افزایش نقش گروه های اندیشه ورز و اندیشکده ها باید زیاد شود.