مقدمه
پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم(ع) وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، در سال 1367 تأسیس‌شده است. فلسفه وجودی پژوهشکده پشتیبانی از سازمان مادر (سازمان تبلیغات اسلامی) در تأمین اهداف، رفع نیازها و انجام مأموریت‌های آن است. از آنجاکه سازمان در انجام مأموریت خود (راهبری عرصه تبلیغ و نقش‌آفرینی مؤثر در بازمهندسی عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی کشور)، نیازمند تبیین اسلام ناب و آشنایی و اشراف بر وضعیت فرهنگی و اجتماعی در عرصه‌های خرد و کلان است، پژوهشکده تأمین پشتوانه‌های لازم در پیگیری این امور را با رویکرد علمی-پژوهشی عهده‌دار می‌باشد.
رسالت
ارتقاء کارآمدی سازمان تبلیغات اسلامی در امر تبلیغ دین اسلام و ایفای نقش مؤثر در بازآفرینی فرهنگی و اجتماعی کشور با پشتیبانی علمی-پژوهشی از سازمان تبلیغات اسلامی کشور.
مأموریت
- 1. تمرکز بر ایجاد مرجعیت در امور تحقیقاتی و پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی.
- 2. پاسخگویی پژوهشی به نیازهای سازمان تبلیغات اسلامی با استفاده از ظرفیت‌ها و امکانات حوزه و دانشگاه و دیگر مراکز علمی و تحقیقی کشور.
- 3. تربیت پژوهشگران و محققان جبهه انقلاب بر پایه معارف اسلام ناب و توجه جدی به تهاجم فکری-فرهنگی دشمنان.
- 4. انجام اقدامات لازم برای تخصصی‌تر شدن و ارتقاء موضوع، محتوا، رویکرد و روش تبلیغ.
اهداف
- 1. تبیین و ارائه اندیشه اصیل اسلامی مبتنی بر مکتب امام خمینی (ره) و متناسب با نیازهای فکری اقشار مختلف جامعه به ویژه فرهیختگان.
- 2. بازشناسی و خوانش علمی سرمایه‌های تبلیغی و تربیتی دینی با روش‌های مختلف میدانی (تجربه‌نگاری، اقدام‌پژوهی و...) و اسنادی (سیره تبلیغی اهل‌بیت (ع)، مطالعات تطبیقی روش‌ها و سازمان‌های‌تبلیغی،...).
- 3. بازتولید پیام‌های دینی و طراحی ارتباط مؤثر میان تبلیغ سنتی و نوین برای پشتیبانی علمی از فعالیت‌های سازمان تبلیغات و کارآمدی آن در نیل به اهدافش.
- 4. ارائه پژوهش‌های میان‌رشته‌ای پشتیبان مباشر و نزدیک به نیازهای پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی با نظرداشت علوم اسلامی در حوزه مطالعات حِکمی، اجتماعی، ارتباطی و تربیتی.
با لحاظ موارد فوق پژوهشکده در دوره جدید (از سال 1398) فعالیت خود را در قالب کارگروه‌های یازده‌گانه ذیل بازسازی نموده است. با این تذکر مهم که محوریت محتوا، مبتنی بر میراث‌داریِ اندوخته گران‌بها و مکتب غنیِ محتواییِ اسلام ناب، مغز و جان‌مایه همه فعالیت‌های سازمان تبلیغات و پژوهشکده است و از این‌رو محتوای تمامی برنامهها و فعالیت‌ها، بر پایه مکتب حضرت امام (ره) و رهبر معظم انقلاب به‌عنوان مفسّر و مفصّل این مکتب می‌باشد.
گفتمان مکتب امام رحمةالله علیه و رهبریمدظلهالعالی
این کارگروه تأمین‌گر محتوای اسلام ناب است. در همین راستا تاکنون درسنامه‌های دوره اسلام ناب دانشجویی و طلبگی را تهیه و دوره تربیت 150 استاد آن را برگزار کرده است. همچنین پروژه انسان 250ساله باهدف تبیین اتصال مکتب امام و رهبری به سیره اهل‌بیت(ع) انجام و دوره آموزشی اساتید آن به تعداد 80 نفر از طلاب متخصص در این حوزه برگزار شده است. تاکنون این کارگروه موفق به تولید 5 کتاب و 7جزوه شده است.
سیره و منطق رهبری امام و آقا
کارگروه «سیره و منطق رهبری امام (ره) و آقا»، تأمین‌گر تحلیل سیره‌ای و قواعدی تاریخ رهبری انقلاب است. در همین راستا تاکنون پروژه تدوین تاریخ انقلاب و جمهوری اسلامی با محوریت امام(ره) و رهبری آغاز شده که 2مجلد ابتدایی آن در حال نشر و 15 جلد دیگر آن در حال تدوین است. به‌علاوه سه کلان پروژه ازجمله بررسی تطبیقی سیره رهبران انقلاب و سیره معصومان(ع) در حال راه‌اندازی است. درمجموع این کارگروه 5مجلد کتاب به علاقه‌مندان عرضه نموده و الان مشغول تألیف 3 کتاب دیگر است.
مطالعه سازمان‌ها و روش‌های تبلیغی جهان
مطالعه و امکان‌سنجی بهره‌برداری از تجربیات، رویکردها، راهبردها، روش‌ها و مهارت‌های موفق تبلیغی ادیان و فرق مختلف جهان و همچنین بازشناسی علم تبلیغ با پژوهش موردی رشته‌ی تبلیغ‌شناسی در مسیحیت از اهم اهداف این کارگروه می‌باشد و تدوین اطلس سازمان‌ها و روش‌های تبلیغ مذهبی و تبلیغ چهره‌به‌چهره جزو فعالیت‌های حال حاضر آن است.
تجربه‌نگاری تبلیغی-فرهنگی
یکی دیگر از محورهای کاری پژوهشکده، تهیه نگاشت دانشی تجارب فرهنگی و تبلیغی موفق نیروهای انقلاب اسلامی است که تحولی بارز ولو در گستره اندک را رقم زده‌اند. به همین منظور کارگروه «تجربه‌نگاری تبلیغی-فرهنگی انقلاب اسلامی» تشکیل و به عنوان اقدامات نخستین، تجربیات حضور تبلیغ طلاب موفق در سیل، تجربه تبلیغ در برخی محیط‌های خاص مانند بیمارستان و عشایر و همچنین تجربیات سه روحانی موفق در مقابله با اعتیاد را در دست تدوین دارد. البته روایت ادبی جریان‌ساز از این تجارب هم هم‌زمان توسط کارگروه بازآفرینی هنری نیز دنبال خواهد شد که خود می‌تواند در عملیات آموزشی جریان‌ساز از سوی سازمان مورد بهره‌برداری و الگوبرداری خلاقانه قرار گیرد. تاکنون حدود 60 موضوع کاری از سوی این کارگروه برای اقدامات بعدی شناسایی و 10 مورد وارد فاز عملیاتی شده است.
تحول اجتماعی
این کارگروه باهدف ارائه سنجه‌ها برای پیمایش‌های دینی و فرهنگی و تعریف و راهبری پیمایش‌های موردنیاز سازمان براساس نظریات بنیادین فرهنگی-اجتماعیِ تولیدشده توسط دانشمندان حکمت‌بنیان جبهه انقلاب تشکیل شده است. ارائه و طراحی ایده‌های تحول‌زای دینی-تبلیغی در حوزه اجتماعی برای پشتیبانی از فهم و تحلیل سازمان در اقدامات و طراحی‌های تحولی اجتماعی تبلیغ(دین)بنیان، میدان دیگر فعالیت‌های این کارگروه است.
مهندسی فرهنگی و تحول سبک زندگی ایرانی
پشتیبانی از ایفای نقش مؤثر سازمان در بازآفرینی فرهنگی و اجتماعی کشور با دو رویکرد مهندسی فرهنگی و بازطراحی سبک زندگی که توأما دو ورود سخت و ساختاری و نرم و فرهنگی را به همراه دارد، در قالب پروژه‌های مختلف به عنوان پروژه‌های الگوساز توسط این کارگروه دنبال می‌شود. توسعه فعالیت‌ها در این کارگروه می‌تواند به تفکیک دو رویکرد در قالب دو کارگروه مستقل منجر شود.
تاریخ تحولات فرهنگ عمومی ایران معاصر
با توجه به اینکه سازمان تبلیغات به راهبری‌های فرهنگ‌بنیان می‌اندیشد توصیف دقیق از تحولات فرهنگ عمومی می‌تواند تصویرگر چگونگی فراز و فرودهای فرهنگی جامعه ایرانی باشد. چگونگی تغییرات فرهنگ عمومی مردم ایران معاصر (قبل و بعد از انقلاب اسلامی)، در کارگروه «تاریخ تحولات فرهنگ عمومی ایران» بررسی می‌شود. این کارگروه در حال حاضر سرفصل‌های فرهنگ عمومی در موضوعات مختلفی چون پوشش، سینما، موسیقی و تفریحات را در بازه‌ی سال‌های 1355 تا 1360 در دست پیگیری دارد.
جریان‌سازی اخلاقی و معنوی
لحاظ ذائقه‌های نوین در اخذ معارف و ممکن ساختن تخاطب با بخشی از بدنه مردمی کشور که تبلیغ سنتی امکان تخاطب فعال و متمرکز با ایشان را دست‌کم در ابتدای راه از دست داده، یکی دیگر از محورهایی است که باید در عرصه تبلیغ مورد توجه قرار گیرد. تأمین محتوای این عرصه تبلیغی در کارگروه «جریان‌سازی اخلاقی و معنوی» مورد توجه قرار خواهد گرفت. یکی از پروژه‌های این کارگروه بازخوانی مدل تبلیغ معنوی-عرفانی سالم در محیط دارای تمایلات غربی بدون آسیب‌های جانبی و با اشراف اساتید موجه اخلاق و معنویت حوزه علمیه است.
احکام اصناف و ارگان‌ها
ایجاد امکان اقدام‌پژوهی توسعه احکام در بستر صنوف و ارگان‌ها و اتصال بین صحنه نیازهای خرد اجتماعی و جریان افتاء برای بسط احکام در جامعه متدینان وظیفه‌ای است که کارگروه پیشین «احکام اصناف و ابواب فقهی» در دوران جدید دنبال می‌کند. عقبه این کارگروه به واسطه ارائه مسائل میدانی اصناف و ارگان‌ها در قالب استفتاء و پاسخگویی به آن‌ها بر اساس مبانی رهبر انقلاب و سپس ارائه به دفتر ایشان و نشر پس از تأیید نهایی، توان مناسبی برای ارتقاء فعالیت‌های آن فراهم آورده است.
بازآفرینی هنری محصولات پژوهشکده
وظیفه این کارگروه طراحی خط تولید از اندیشه تا تولید اثر ادبی است. در این کارگروه علاوه بر فراوری ادبی آثار کارگروه تجربه‌نگاری، تألیف یک رمان برای گروه سنی نوجوان با محوریت گام دوم انقلاب و پنج سری داستان کودک با محوریت پنج آموزه اخلاق دینی برگزیده، در حال اجراست. این تجربه (حرکت از مفاهیم دینی تا خلق اثر هنری) نمونه‌ای از خط کاری مذکور خواهد بود که امید می‌رود قابل شبیه‌سازی و بسط باشد.
طراحی مقابله با تهاجم فکری و فرهنگی دشمن
کارگروه دیگری که در ابتدای راه قرار دارد و مطالعات پایه آن در آغاز مسیر است، کارگروه «ایده‌پردازی خلاقانه مقابله هوشمند با تهاجمات فرهنگی-تبلیغی دشمنان» با هدف وصول به ایده‌ها و طرح‌هایی در مقابله با عمده‌ترین تهاجمات دشمنان است. طبعاً این کارگروه در تعامل فعال با سایر بخش‌های رصدی سازمان برای شناسایی تهاجمات خواهد بود.