به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع)، نشست تخصصی تحلیل و ارزیابی دیدگاه‌ها درباب جریان‌شناسی تکفیر از سوی گروه علمی امت و تمدن پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع) با همکاری اداره‌کل ادیان و مذاهب سازمان تبلیغات اسلامی و مرکز مفتاح و با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدمهدی علیزاده موسوی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین علیزاده موسوی بحث خود را با مفهوم شناسی تکفیر در دو حوزه علم کلام و علم فقه آغاز کرد و گفت: تکفیر کلامی از نظر عمل چیزی را به دنبال خود ندارد؛ وقتی در علم کلام گفته می‌شود که فلان فرقه یا اندیشه یا شخص کافر است، پشت آن حکمی را بیان نمی‌کند و این حکم به علم فقه واگذار شده است؛ یعنی در علم فقه حکم تکفیر، ارتداد، قتل، استباحه دماء، اراقه دماء و مانند آن مطرح می‌شود.
وی با بیان تقسیم دیگری از تکفیر که تکفیر نظری و تکفیر عملی باشد، اظهار داشت: بحث تکفیر گاه در حوزه شناخت و گاه در حوزه عمل مطرح می‌شود که در حوزه شناخت بیشتر به تئوری‌ها و نظریه‌ها می‌پردازیم در حالی که در حوزه عمل بیشتر به گروه‌ها و عمل‌کردها پرداخته می‌شود. در دنیای امروز و با توجه به شرایط سیاسی، اجتماعی و وضعیت جهان اسلام، اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم باید به مسئله تکفیر فرای این تقسیم‌بندی‌های کلامی و فقهی پرداخته شود و یک نگاه سومی به بحث تکفیر در عالم اسلام داشته باشیم.
این استاد حوزه و دانشگاه نام نگاه سوم را تکفیر نظری و عملی گذاشت و اظهار داشت: تکفیر نظری در میان مذاهب اسلامی امری رایج بوده است به طوری که تکفیر به طور معمول در حوزه نظر در میان اهل سنت، شیعه و سایر فرق وجود دارد و براساس نظریه قدما و غیر مشهور، کفر باطنی و کفر ظاهری با هم مطرح شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین علیزاده موسوی در نتیجه‌گیری از بحث مطرح شده، با بیان اینکه موضوع تکفیر را در جهان اسلام بسیار بزرگ کرده‌ایم، یادآور شد: کافر شمردن دیگران کار عجیبی نبوده و مسبوق به سابقه است مانند دیوبندی‌ها و بریلوی‌ها که هر دو حنفی و ماتریدی هستند اما هر دو همدیگر را تکفیر می‌کنند تا جایی که احمدرضا خان بریلوی فتوا می‌دهد که با هندوها می‌شود تعامل خرید و فروش کرد اما با مرتدین خیر.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه تکفیر در علم کلام و علم فقه بار بسیار اساسی در مقام نظر دارد اما این تکفیرها در گذشته به حوزه عمل نرسیده است، بر لزوم قائل شدن تفاوت بین تکفیر نظری و تکفیر عملی تأکید و تصریح کرد: هرگز نباید انرژی خود را بر روی تکفیر نظری بگذاریم و لازم است در حوزه خشونت و تکفیر عملی وارد شده و با آن مقابله کنیم.
وی با طرح این سئوال که آیا امکان دارد در حوزه تکفیر نظری قائل به تکفیر کسی باشیم اما این تکفیر نظری به حوزه عمل تسری پیدا نکند، از جریان بریلوی در جهان اسلام به عنوان مهم‌ترین نمونه برای پاسخ به این سئوال نام برد و گفت: هیچ گروهی مانند بریلوی‌ها تکفیر کلّ مسلمان‌ها را نکرده‌اند و تمام کتاب‌هایشان پر از تکفیر مسلمانان است؛ اما در طول تاریخ از تولد احمدرضا خان بریلوی تا امروز به عدد انگشتان دست نمی‌بینید که رو به خشونت و تکفیر عملی آورده باشند.
حجت‌الاسلام والمسلمین علیزاده موسوی ایجاد فاصله بین تکفیر نظری و تکفیر عملی و عدم ورود ادبیات حوزه نظر به حوزه عمل را ضروری دانست و افزود: از بس به حوزه نظر تمرکز کردیم و به آن اهمیت دادیم، نوعی ملازمه بین عمل و نظر ایجاد شده است؛ به این معنا که یا تکفیر نکنید یا اگر کسی را تکفیر کردید، او باید خونش ریخته و کشته شود.
وی خاطرنشان کرد: مرحوم صاحب جواهر، شیخ مفید و شیخ طوسی از علمای شیعه و از میان علمای اهل سنت و حتی ابن تیمیه هیچ‌کدام قائل به کشتن نبودند و تنها گروهی که در طول تاریخ اسلام ملازمه‌ای بین کفر و خشونت ایجاد کرد جریان وهابیت است که رسما توحید الوهی و ربوبی را مطرح کردند و گفتند پیامبران برای مقاتله با کسانی آمدند که توحید الوهی ندارند؛ بنابراین باید با آنها جنگید.
استاد حوزه و دانشگاه خواستار پرداختن مراکزی مانند کلام و دارالاعلام به صورت تخصصی به این بحث و پایین آوردن سطح تکفیر در محافل عمومی و اجتماعی شد و گفت: امروز مفهوم کفر با مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگ گره خورده است.
وی با بیان اینکه الهیات ما انتزاعی است و لازم است به سمت کاربردی شدن سوق پیدا کند، تصریح کرد: در حوزه سلفیه گرفتار یک کج‌تابی شده و سلفیه را به صورت مسامحی مترادف با جریان‌های تکفیری خشونت‌طلب گرفته‌ایم، در حالی‌که ادبیات تکفیر در دیوبندی‌ها کمتر از بریلوی‌ها است اما شدیدترین گروه‌های تکفیری خشن از دل دیوبندی‌ها در آمده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین علیزاده موسوی اظهار داشت: تکفیر علی‌رغم بد بودن، اما واقعیت موجود در جهان اسلام است و با توجه به تجربه‌ای که در این سال‌ها دارم باید بگویم که نمی‌توانیم از دست تکفیر نظری رهایی پیدا کنیم.
وی افزود: تکفیر عملی در میان گذشتگان سابقه نداشته است و هیچ‌وقت شیخ مفید نیامده حکم قتل و کشتن مخالف را صادر کند و صاحب حدائق نیز که شدیدترین فرد نسبت به اهل سنت است، فتوایی در باب قتل اهل سنت در بین فتاوای او وجود ندارد.
این استاد حوزه و دانشگاه ارائه معنای کلامی و فقهی از تکفیر، پیوند این معنا با معنای عملی و خشونتی تکفیر و تسرّی معنای تکفیری به حوزه سلفی را یک نوع کج‌تابی خواند و گفت: اینگونه تفسیر کرده‌ایم کسی که در حوزه نظر کافر باشد، در حوزه عمل هم تکفیری است و از سلفی‌ها به عنوان مصداق کسی نام برده‌ایم که در حوزه عمل تکفیر شده است؛ در حالی‌که نباید این شرایط را درست کنیم و سلفی سازی اشتباه است.
وی گفتند: بسیاری از داعشی‌ها وهابی نیستند و حتی حوزه نظر آنها هم شاید تکفیری نباشد اما قائل به تکفیر عملی هستند که لازم است بخش عمده‌ای از اهل سنت را از این حوزه خارج کنیم و بگوییم که اینها(اهل سنت) از حوزه عمل تکفیری نیستند و تنها کسانی که در جهان اسلام دست به شمشیر و سلاح ببرند مکفر عملی هستند.
حجت‌الاسلام والمسلمین علیزاده موسوی با بیان اینکه در جهان اسلام چندان مکفر عملی نداریم، خاطرنشان کرد: بسیاری از اینکه در مقابل اهل قبله دست بر شمشیر ببرند وحشت دارند، بنابراین باید به این نکته برسیم و نباید در حوزه‌های نظری فعالیت کنیم.
وی بر ضرورت بررسی جامع مباحث سلفیه در مجموعه های علمی تأکید کرد و اظهار داشت: اینکه بیاییم سلفیه را معادل تکفیری بگیریم اشتباه است و لازم است محل نزاع را تغییر دهیم و با توجه به شرایط بگوییم که کفر نظری و عملی واقعیتی در جهان است و البته نباید باشد و با شدت با آن مخالف هستیم و مساله ما باید مقابله با هرگونه تکفیر عملی و همچنین تکفیر نظری نابجا باشد.
در بخش دوم این نشست که حجت‌الاسلام دکتر احمد کوثری مدیرگروه علمی امت و تمدن پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام دبیری آن را برعهده داشت، محققان حاضر در جلسه به ارائه سئوالات و نقطه‌نظرات خود درباره دیدگاه حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علیزاده موسوی پرداختند.