«آینده پژوهی تبلیغ دین در فضای مجازی»

آیا تا به حال فکر کرده اید که آینده اینترنت چه خواهد شد؟ یا شاید بهتر است بگوییم آیا می شود کسی برایش مهم نباشد و تا به حال به این فکر نکرده باشد که آینده اینترنت چه خواهد شد؟ آینده، دغدغه‌ی همه ماست؛ ولی معمولا یا از ابهام آن می هراسیم و سعی می کنیم آن را نادید بگیریم؛ و یا هیجان زده منتظر هستیم فناوری های آینده بیایند و همه مشکلات را حل کنند.

آینده پژوهی ورای ترس و یا هیجان زدگی نسبت به آینده
، همه را به سوی آینده و تفکر پیرامون آن دعوت می کند. این حوزه مطالعاتی سعی کرده است راه ها و روش های متنوعی را نیز برای این منظور فراهم کند تا بتواند با سبک و سیاقی علمی، به تخیل نظام‌مند پیرامون آینده بپردازد. «آینده پژوهی» یا به تعبیری بهتر «مطالعات آینده ها» رشته ای از تحقیقات و مطالعات نسبتا متاخری است که در پی شناسایی و درک تغییرات، بررسی پیامدهای فناوری های نوظهور، افزایش آمادگی مواجه با آینده های متفاوت و ارائه راهکارهایی برای خلق آینده های مناسب‌تر است. و تاکنون بیش از 30 روش را برای مطالعه علمی آینده دور هم جمع کرده است.

اینترنت همانطور که عامل تحول ساز در فضای زندگی اجتماعی معاصر است، خود نیز همچنان بستر تحولات ادامه داری است. «اینترنت اشیاء» در آینده‌ای نه چندان دور با قابلیت اتصال وسایل مختلف به اینترنت، امکان کنترل جامع و هماهنگ اشیاء را فراهم می آورد و همانطور که خانه و خیابانی جدید را به نمایش می گذارد، اینترنت جدیدی را نیز پدیدار خواهد ساخت. در نظرسنجی بسیار گسترده‌ای که موسسه پژوهشی پیو (Pew Research Center) انجام داد و نظر بیش از 1500 نفر از کارشناسان خبره در حوزه اینترنت و دنیای دیجیتال را در مورد آینده وب جویا شد، معلوم شد بیشتر این کارشناسان بر این باورند در ده سال آینده اینترنت کارکردی همچون برق در زندگی روزمره بشر می یابد. در واقع اینترنت به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی بدل شده و حتی تصور زندگی بدون آن نیز دشوار خواهد شد. همچنین واقعیت افزوده هر چه بیشتر در دستگاه های پوشیدنی نظیر عینک گوگلی جای می گیرد و این فناوری کاربردهای بسیار گسترده ای در زندگی روزمره خواهند داشت.

این ها تنها تعداد اندکی از تغییراتی است که در اینترنت در حال رخ دادن می باشد. اینترنت در یک شتاب تحولی قرار گرفته است که شاید ماه و یا حتی روزی نباشد که خبر جدیدی از توسعه ابزار و یا قابلیتی نو در اینترنت به گوشمان نرسد. ولی سوالی که در این میان ذهن پژوهشگران پژوهشکده باقرالعلوم(ع)-به عنوان پژوهشکده ای کاربردی در زمینه تبلیغ دین- را به خود مشغول کرده است، در زمینه آینده تبلیغ دین در فضای مجازی است. تبلیغ مجازی با چه شرایط جدیدی در آینده مواجه خواهد شد؟ اینترنت آینده چه نوع تبلیغی را در آینده اقتضا می کند؟ آیا سبک جدیدی از تبلیغ مجازی باید به وجود آید؟ آیا افرادی متفاوتی در آن ورود خواهند کرد؟ آیا مهارت های متفاوتی نسبت به الان برای تبلیغ در فضای مجازی آینده نیاز است؟ و .... .

باید متذکر گردید که از همان ابتدای گسترش و ورود فضای مجازی به ساحت های زندگی، حوزه های علمیه و طلابِ مبلغ دین نیز به سوی این فضای جدید گام برداشتند. جالب است بدانید در سال 1377 در حالی که هنوز بسیاری از خانه های ما نیز بوی رایانه را استشمام نکرده بودند تا چه رسد به اینترنت؛ و در حالی که هنوز بیش از 5 سال از ورود اولیه اینترنت به ایران نگذشته بود و هنوز بسیاری از دانشگاه ها هم به اینترنت وصل نشده بودند، پایگاه حوزه (hawzah.net) اطلاعات دینی گسترده را بر شبکه جهانی وب قرار داد. به طور کلی استقبال حوزه قم از اینترنت، رسانه های جدید و فناوری ارتباطات و اطلاعات، در سطح بالایی قرار داشته است و هنوز نیز از فعالان این حوزه به حساب می آید.

برای اینکه بتوانیم به تصویری از آینده تبلیغ در فضای مجازی دست یابیم، روش های مختلفی وجود دارد؛ این مطالعه با استفاده از تحلیل روندهای موثر و شناسایی عوامل کلیدی موثر بر آینده تبلیغ در فضای مجازی کار را به پیش می برد. روندها تغییرات پیوسته و منظم در بستر زمان هستند. مطالعه روندها هر چند از تحولات گذشته و حال آغاز می کند ولی با ملاحظه پیامدهایی که تحولات مختلف می تواند در آینده داشته باشد، آینده را دسترس‌پذیرتر می کند. یعنی مثلا روند تحولات اینترنت به ما نشان می دهد که سرمایه گذاری ها در زمینه «واقعیت افزوده» و «هوش مصنوعی» در حال افزایش است. این روند در آینده فضایی جدید را پیش روی تبلیغ دین قرار می دهد که باید مورد ملاحظه قرار گیرد. و یا مثلا مشاهده می کنیم فعالیت های تبلیغی در اینترنت در حال کاهش وابستگی به نهادهای رسمی، ایجاد گروه های مستقل و حرکت به سوی درآمدزایی و استقلال مالی هستند. این روند در آینده پیامدهای ویژه ای را برای نظام تبلیغ دین خواهد داشت. حال فرض کنید این دو روند بر یکدیگر هم اثر می گذارند و پیامدهای خاص تری را می توان از این ترکیب حدس زد.

روندهای موثر بر تبلیغ در فضای مجازی در دو دسته کلی جای می گیرند: یک، روندهای موجود درون نظام تبلیغ مجازی؛ دو، روندهای کلی تر که موثر بر تبلیغ مجازی هستند. این مطالعه با برگزاری جلسات تخصصی پانل با حضور فعالان، مدیران و محققان این حوزه به رصد، تحلیل و بررسی این روندها پرداخته است. از مهمترین روندهای کلی خارجی که موثر بر تبلیغ مجازی هستند، روندهای آینده اینترنت و فضای مجازی می باشند. این روندها از مطالعات و رصد تحولات فضای مجازی به دست آمده و هر کدام به صورت مستقل مورد تحلیل قرار گرفتند. در تحلیل روندها، برای هر روند باید سه کار صورت پذیرد: تحلیل چیستی و ابعاد روند، ارزیابی آینده روند (آیا در آینده ادامه خواهد یافت؟)، ارزیابی پیامدهای روند.

در این مطالعه پس از تحلیل روندها، عوامل موثر بر آینده تبلیغ مجازی نیز جمع آوری می شوند و با نرم افزار میک‌مک تحلیل می شوند. این روش تاثیرات متقابل عوامل بر یکدیگر را مورد سنجش قرار می دهد و در نهایت عوامل کلیدی موثر را معرفی می کند.

روند تحولات اینترنت وفضای مجازی

در مورد روندهای تحولات اینترنت و فضای مجازی، روندهای زیر مورد تحلیل، ارزیابی و پیامدسنجی قرار گرفتند:

1. برق‌شدگی اینترنت

2. واقعیت مجازی، واقعیت افزوده

3. هوش مصنوعی و کلان داده‌ها

4. رایانش ابری

5. گسترش اینترنت (جستجو و قالب‌های تعامل کاربر) به انواع رسانه‌ها

6. سلطه اپلیکیشن‌ها و عصر چت بات ها

7. بیت کوین (پول اینترنتی) و فناوری بلاکچین

8. مساله حریم خصوصی افراد در اینترنت و گسترش محتوای نامناسب در اینترنت

9. چندشبکه ای شدن اینترنت به جای شبکه واحد و اینترنت ملی

10. نسل پنجم شبکه تلفن همراه 5G

11. اینترنت اشیاء

12. جمع‌سپاری و فین‌تک‌های دیگر

در هر حال با رصد فضای تحولات می‌توان دریافت، دیجیتالی شدن، اینترنتی شدن و مرتبط شدنِ همه چیز، رخداد عظیم است که در حال رخ دادن است و روز به روز در حال گسترش به اشیاء مختلف است و هر روز ابزارهای جدیدی از زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. وسائلی که تا پیش از این دیجیتالی نبودند و ارتباط انسان با آن‌ها صرفا از جنبه فیزیکی بود در حال دیجیتالی شدن هستند و در حال پیدا کردن ارتباط اطلاعاتی با انسان هستند.

اینترنتی شدن، دیجیتالی شدن و هوشمندشدن همه چیز، اتفاقی صرفا در ناحیه ابزارها و رسانه‌های دیجیتال نیست؛ بلکه ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و زندگی روزمره هر کدام از ما را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. این به معنای شکل بخشی سبک زندگی بوسیله اینترنت و ابزارهای دیجیتال است.

بنابر این با توجه به شرایط فضای مجازی آینده، لازم است نگاه خود را وسعت بخشیم. فضای مجازی به عنوان فضایی در مقابل فضای واقعی نخواهد بود. این دو فضا هر روز در یکدیگر در هم تنیده‌تر می‌گردند و با ترکیب و همگرایی بیشتر به خلق اتفاقاتی نو منجر می‌شوند. تحولات آینده صرفا ناشی از ویژگی‌های فضای مجازی نیست، بلکه ویژگی‌های زندگی واقعی محل و منشا بسیاری تغییرات است و دیجیتالی شدن به این تغییرات دامن می‌زند.

از طرف دیگر علاوه بر این که نوع نگاه از فضای مجازی (در مقابل فضای واقعی) به دنیای دیجیتالی وسعت پیدا کند، باید در حیطه و هدف فعالیت نیز وسعت پیدا کند. عنصر اصلی که در آینده باید به آن توجه داشت، صرفا پیام و ارتباطات انسانی بر پایه پیام‌ها نیست. سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی که نسل اول و دوم وب را نمایندگی می‌کردند و تشکیل دهنده فضای مجازی بودند، مبتنی بر پیام و ارتباطات انسانی بودند. اما دیجیتالی شدن، مرتبط شدن و اینترنتی شدن همه چیز، عنصر اصلی قابل توجه را زندگی و سبک زندگی جامعه انسان قرار می‌دهد.

بر همین اساس راهبرد اصلی پرداختن به خدمات و ابزارهایی است که بتواند سبک زندگی کاملی را ارائه دهد و یک زندگی پاک و حیاتی طیبه را نوید دهد. این مساله نه فقط در فضای مجازی بلکه در یک ترکیب از فضای مجازی و حقیقی رخ خواهد داد و در سایه همگرایی این فضاها در قالب عصر دیجیتال محقق می‌گردد. این راهبرد یک راهبرد فعال است که بیش از آنکه نیازمند پالایش فضای مجازی باشد، نیازمند پویایی، تحرک، نوآوری، تولید و ساخت ابزارهای کاربردی در زندگی روزمره مردم بوسیله فناوری‌های دیجیتالی است.